Morgunblaðið - 05.12.1997, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNMENIMTAVETTVA1MGUR
STOFNUN Solomons R. Guggenheim færir út kvíarnar víða um heim. Hér getur að líta móðurskipið í New York, hannað af jöfrinum Frank Lloyd Wright, opnað 1959.
Fylgihnöttur nr. 1: í listamannahverfinu SoHo, New York, opnað 1992. Fylgihnöttur nr. 2: Guggenheim Berlín, rekið í samvinnu við Þýskalandsbanka, opnað 1977. Fylgi-
hnöttur nr. 3: Guggenheim safnið í Bilbaó, hannað af stjörnuarkitektinum Frank Gehry, opnað í október 1997.
HLJÓÐIÐ í
SAMTÍMANUM
FAGFÉLÖG listamanna geta lika verið stórhuga, eins og sannast á
samtökum vatnslitamálara á Norðurlöndum. Myndin sýnir módel af
fyrirhuguðu safni þeirra, gestavinnustofum og ibúðum í Bockholmen
í Svíþjóð. Verðiaunatillaga dönsku arkitektanna Bruun og Corfitsen.
Segir nokkra sögu, að Danir tóku til sín fyrstu, önnur og þriðju verð-
laun, þar að auki fern heiðurslaun, en áttu þó einungis 18% innsendra
tillagna. Finnar fengu ein heiðurslaun og Norðmenn ein (hvorir tveggja
af 8%) en heimamenn sem skipuðu dómnefnd engin og áttu þó 63%
tillagnanna. Er afar gott dæmi um hlutlægni, auk þess komu tillögur
frá Þýskalandi, Spáni, Hollandi, íslandi og Ítalíu.
MIKIÐ hefur gengið á í
íslenzku myndlistarlífi í
ár og stigmagnaðist á
haustnóttum, einkum á
umræðuvettvangi, og hér sannast
hið fornkveðna, að neyðin kennir
naktri konu að spinna. Hins vegar
situr við sama um síbyljusýningar
en minna um markaðar framkvæmd-
ir og uppstokkanir, þar sem landslag
íslenzkrar myndlistar er krufið á
gagngeran og metnaðarfullan hátt,
en nú virðist vera að rofa til.
Það hefur hrikt í félagssamtökum
myndlistarmanna, nokkrir sýningar-
salir hætt starfsemi sinni og krafan
um að spilin séu lögð á borðin áleitn-
ari en nokkru sinni fyrr. Allt í ljósi
hlutdrægni og að hagur myndlistar-
manna hefur hríðversnað á undan-
gengnum árum og stöðugt fleiri um
opinberar sporslur sem hafa haldið
áfram að renna í eina átt. Menn
gera sér loks grein fyrir að við erum
langt á eftir bræðraþjóðunum í
norðri í réttindamálum, höfum sofið
á verðinum og því ber að snúa vörn
í sókn. Einn um hituna um almenna
listrýni hafa svo til öll vettvangs-
og greinaskrif legið niðri frá því
snemmsumars, en á því hafa orðið
snögg umskipti sem opna möguleika
á stórum meiri virkni á öðrum svið-
um er skara myndlist og hönnun,
miðla hér margs konar fróðleik og
upplýsingum.
Vel á annan mánuð tafðist að
ráða nýja listrýna að blaðinu vegna
veikinda og utanlandsferða í rit-
stjórn, en ekki þótti stætt á öðru en
að allir væru að þeirri ákvörðun því
valið var vandasamt. Helzt var mið-
ur að engin kona skyldi meðal um-
sækjenda, en það hefur eins og
margur veit lengi verið stefna blaðs-
ins að gæta hér jöfnuðar og konur
því efstar á óskalistanum. Er þó
naumast rétt að tala um jöfnuð leng-
ur, þar sem mun fleiri konur eru
virkir myndlistarmenn en karlar er
svo er komið og nær einráðar í
stjómum allra fagfélaganna og SÍM.
Þannig vegur og metur minni hlutinn
ennþá alfarið störf og listrænt vægi
meirihlutans á opinberum vettvangi,
og hvemig er þá háttað lýðræðinu,
jafnréttinu og kvennabaráttunni?
Þannig skal að vísu ekki hugsað í
listum, telst eigi að síður afar slakt
að um algera einstefnu skuli að
ræða, og enn mun opið fyrir hugum-
stórar konur að gefa sig fram og
höggva á báða bóga. í ljósi ástands-
ins er mikil þörf ásamræðu sem
bæði kynin taki ábyrgan þátt í. Hlut-
verk listrýnis er vandasamt, jafnvel
háskalegt, í litlu þjóðfélagi, þar sem
svo virðist jafnvel sem sumir ábyrg-
ir og „sérfróðir" kunni ekki skil á
almennum hugtökum í alþjóðlegu
samræðunni, álíti þau persónulega
árás á sig og framsækna list hér á
útnáranum. Snúa jafnvel út úr merk-
ingu orða þannig að það sem á að
vísa til nýgróðurs, vaxtar og gró-
magna, er tekið sem orðskrípi og
hnjóðsyrði um unga listamenn! Enn
aðrir virðast einangra hugtakið ung-
ir listamenn við þröngan einslitan
hóp er gín við öllum nýjungum í
útlandinu, þótt oft séu þær sprottnar
upp úr jarðvegi og við aðstæður sem
ekki eru til hér á landi. Ferskar
nýjungar eru vissulega til eftir-
breytni, en öllu skiptir að geta bætt
einhveiju við þær frá eigin sjálfi og
lífsreynslu. Hins vegar er tómahljóð
í nýjungum nýjunganna vegna.
Rétt þótti að taka mið af innsend-
um umsóknum og ræða við alla að-
ila og í ljósi einangrunar okkar og
í samræmi við þróunina víða um
heim var sú stefna tekin að miðla
Það hefur hrikt í
félagssamtökum
myndlistarmanna,
nokkrír sýning-
arsalir hætt starf-
semi og krafan um
að spilin séu lögð á
borðið áleitnari en
nokkru sinni fyrr.
Allt í ljósi hlut-
drægni og að hagur
myndlistarmanna
hefur hríðversnað á
undangengnum
árum segir Bragi
A
Asgeirsson og
kemur víða við.
til lesenda sem víðtækastri skoðana-
legri breidd. En satt að segja hefur
þróunin einnig gengið í þá átt að
rýnisskrif hafa minnkað við stórblöð
erlendis en fagleg greinaskrif og
almenn upplýsingamiðlun stórauk-
izt, en hér höfum við nokkra sér-
stöðu. íslendingar eru enn van-
þroska á sviði rökræðu, víðsýni, skil-
virkni og hlutlægrar rýni á listir, og
það er mikið og metnaðarfullt hlut-
verk fjölmiðils að leitast við að bæta
hér úr og hafa um það forystu.
Einnegin hefur sérhæfingin orðið
meiri og rýnisskrif um einstakar
sýningar styttri, allt niður í fáeinar
línur, mun fræðilegri og þurrari af-
lestrar. Nafnkenndir gagnrýnendur
flúið af hólmi á meginlandinu vegna
stöðugt innihaldslausari og leiðin-
legri sýninga. Það er nú eitt af fáu
sem pennar heimspressunnar eru
sammmála um í árlegu uppgjöri á
vettvanginum. Orsökin er nærtæk,
sem eru óumdeilanlega hinar miklu
hræringar og samhæfingar innan
listaskóla, aukið vægi hugmynda-
fræði og minni kröfur til innsæis og
handverkslegrar fæmi, sem hefur
orsakað sprengingu á framboði á
myndverkum af öllu tagi, einkum á
lakari kantinum. Hátæknin á sinn
þátt í þróuninni og þær miklu breyt-
ingar sem hafa fylgt í kjölfar henn-
ar og um sinn valtað yfir eldri gildi.
Enginn getur barizt á móti þróun-
inni, hins vegar vildi gleymast í öllu
óðagotinu við að vera samstiga og
ferskur, að nýtæknin eykur einmitt
vægi gömlu gildanna. Það hefur
einkum komið fram á allra síðustu
árum sbr. síðmódernismann, og nú
er viðbúið að það hafi svo aftur
gagnger áhrif innan listaskólanna,
sér reyndar þegar merki þess þvert
á alla spádóma. „Úreltu“ námsfögin
er þannig verið að taka inn í skólana
á ný og þá kemur í ljós hrikalegur
skortur á fólki með menntun og
þroska til að kenna þau. Allt þetta
hefur skeð á litlum aldarfjórðungi,
gömlu gildunum kústað úr hverju
horni að segja má, en það er önnur
og ljót saga sem vikið verður nánar
að síðar í framhaldi fyrri skrifa.
Verður að vera í biðstöðu um sinn.
Minni einungis á, að þeir sem að
baki hátækninni standa vita manna
bezt að hún kemur ekki í stað skyn-
færanna né andlegs þroska sem
fæst við átök og ósérhlífni. Öll þæg-
indi og hóglífí rýra gæði sáðfruma
allra tegunda í dýraríkinu, og hér
er nærtækast að vitna til stóðsins
og hrútanna, en geta þeirra minnkar
við að vera haldið í húsi. Andlegt
atgervi rýrnar einnig ef heilinn fær
ekki næringu og minni tapast, upp
skal kjöl klífa...
Miklu skiptir að átta sig á, að við
lifum á tímum er bjarmar af nýrri
öld og nýju árþúsundi, og þegar litið
er til baka verða margar heiftúðugar
þrætur á listavettvangi á öldinni
næsta fáránlegar. Eftirsókn eftir
nýjungum og úrelding eldri gilda,
samfara tækniframförum, hefur
gengið eins og rauður þráður um
sviðið með fyrir sumt mjög umdeil-
anlegum árangri, á stundum afleit-
um, jafnvel skelfílegum. Menn hafa
ekki sézt fyrir í ákafanum og iðulega
haldið niðri öðrum og mjög verðmæt-
um gildum, auk þess sem hart er
sótt að lífríkinu, og fyrir það verðum
við trúlega hart dæmdir á næstu
áratugum og af komandi kynslóðum.
Myndlistarmenn sem löngu var búið
að afskrifa fyrir fullt og allt eru
komnir í sviðsljósið aftur, vegur
sumra þeirra meiri en nokkru sinni
fyrr, og þá spyija menn; hvemig var
mögulegt að sjást yfir þessa framúr-
skarandi listamenn, af hveiju voru
þeir afskiptir og hveijir eru ábyrgir?
Sú árátta viðvarandi að bregða fæti
fyrir gróna iistamenn ásamt því að
afneita ýmsum gildum úr fortíð sem
verið hafa við lýði frá upphafí vega.
En þegar viðkomandi eru famir að
efast um framtíð bókarinnar, úrelda
málverkið og lýmisfyrirferðina, varpa
aðrir þeirri spumingu fram, hvort
hægt sé að afskrifa brauðið, afskrifa
blómin og fuglasönginn. Hvemig var
þá réttlætanlegt að úrelda hið hlut-
vakta, fígúmna, eða hið sértæka og
óhlutbundna sem er samofið lögmál-
um náttúmnnar, efast um hinar
djúpu blóðríku tilfinningar fyrir
mögnum lífsins, jafnvel hafna þeim
fullkomlega? Lyfta loks ljótleikanum
og viðbjóðnum í hásæti sem hinum
sönnu gildum samtímans, dýraslátr-
un og bamaklámi ásamt innýflum
manna og dýra í formalíni í þeim til-
gangi að vekja viðbrögð hjá heila-
þvegnum tilfínningasljóum múg sem
nærist á andlausum sápum, morðum,
nauðgunum og ofbeldi á skjánum í
stofunni heima? Fólk upp til hópa
orðið ónæmt fyrir sönnum og upp-
runalegum gildum, allir skulu jafnir
og allt skal fást tilbúið, helzt niður-
lagt ef ekki heimsent ruslfæði, og
enginn á að þurfa að erfíða nema á
heilsuræktarstöðvum eins og til að
síðustu sáðfmmumar hverfí ekki úr
fijóhirslunum. Hér er ekki verið að
byggja upp heldur virkja og full-
komna sogpumpu afbrigðileika og
óþverra, sump-pump nefna menn
áráttuna.
Að ungir á öllum aldri geri upp-
reisn gegn vanabundinni hugsun og
brúki kjaft er heilbrigt og eðlilegt
enda frumskilyrði alls lífs, en hlut-
irnir hafa gerzt með margföldum
eðlilegum hraða í ljósi þess að heil-
inn og öll skynfæri mannsins em
langt langt á eftir í þessu þróunar-
ferli. Áður rifu menn niður til að
rýma fyrir nýjum gildum, en nú rífa
menn niður niðurrifsins vegna. Þetta
á að vísu einkum við það sem er í
sviðsljósinu og mestum fjölmiðiaháv-
aða veldur, flestum seðlum treður í
vasa listmógúla og spákaupmanna,
en á sama tíma blómstra hljóðlátari
hlutir sem aldrei fyrr en eiga erfitt
uppdráttar, eru utangarðs og úti í
kuldanum um sinn.
Virkum listamönnum er ekki leng-
ur sama um ofurvald sýningarstjóra
né einstefnu á vettvanginum og hafa
víða bundizt samtökum til að halda
sínum hlut fram. Á Norðurlöndum
er listamiðstöðin í Svíavirki skýrasta
dæmi um gjaldþrot einstefnu forsjár-
hyggju og miðstýringar í nafni nýj-
unga og róttækni, og sú löngu fyrir-
sjáanlega staða kom upp að við lá
að hún væri lögð niður. Spumingin
er hvort sérfræðingarnir læri af
mistökunum eftir þær breytingar og
uppstokkanir sem átt hafa sér stað
og virki í ríkari mæli fleiri hliðar á
myndlist þjóðanna. Það er undarlegt
frelsi sem gengur út á að endurtaka
útilokunarreglu módernistanna,
minnist ég ekki níðþröngari stefnu-
marka, meiri minnimáttarkenndar,
þrælsótta og þýlyndis síðan á dögum
kalda stríðsins og strangflatalistar-
innar á sjötta áratugnum. Á sama
tíma eru starfandi listamenn farnir
að taka málin í eigin hendur og upp
í hugann koma samtök vatnslitamál-
ara á Norðurlöndum sem eru að
reisa safn og vinnustofuþorp í Sví-
þjóð. Ennfremur einstaklingsfram-
tak Einars Hákonarsonar í Hvera-
gerði, sem tókst að gera það á ell-
efu mánuðum sem Félagi íslenzkra
myndlistarmanna hefur ekki tekizt
frá því hrófatildrið langlífa, Lista-
mannaskálinn gamli við Kirkju-
stræti, var rifið fyrir margt löngu.
Um alla álfuna fer fram vakning
á myndlistarsviði og sjónlistir hafa
aldrei verið jafn mikið í sviðsljósinu
né jafn mörg vegleg söfn samtíma-
listar risið upp og á þessum áratug,
og önnur endurnýjuð. í október var
opnað risasafn í Bilbaó í samvinnu
við Guggenheim stofnunina, amer-
íski stjömuarkitektinn Frank 0.
Gehry teiknaði og er safnið á stærð
við Pompidou listamiðstöðina í Par-
ís, með 25.000 fermetra athafnarými
innandyra.
Safnið sem kostaði 23.000 millj-
ónir peseta og er sagt eitt af krafta-
verkum byggingarlistarinnar á að
styrkja ímynd borgarinnar út á við
og er liður í gríðarlegri uppbyggingu
einnar leiðinlegustu og ömurlegustu
iðnaðarborgar Baskalandsins. Enn
og aftur skal áréttað, að um allan
heim hafa menningarþjóðir löngu
upgötvað mikilvægi lista í uppbygg-
ingu nútímaþjóðfélags, hinn beina
og óbeina fjárhagslega ávinning af
þeim. Spánveijar beinlínis moka
peningum í listir, hof og hörg þeim
til dýrðar, þrátt fyrir atvinnuleysi
og bágborið efnahagsástand.
Á viðburðaríkasta sýningarsumri
í manna minnum í álfunni hefur það
skeð öllum að óvörum, og þrátt fyr-
ir óvægga umfjöllun og hrakspár
gagnrýnenda, að róðan úr Frans,
Catherine Davis, stendur uppi sem
sigurvegari hvað tíundu Dókumenta
liststefnuna í Kassel varðar. Á sýn-
inguna komu 631.000 borgandi
gestir þá 100 daga er hún stóð yfír,
sem er 30.000 fleiri en síðast, sem
var met sem enginn átti von á að
yrði slegið.
Þannig gengur þetta til úti í heimi
og þar sem sjaldan hefur verið jafn
mikil þörf á að hugsa stórt í litlu
landi væri lag að draga dám hér af.