Morgunblaðið - 26.05.1998, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 26. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Hljómþröngt í Iðnó
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
SIGRÚN Eðvaldsdóttir flutti flðlukonsert Hauks Tómassonar af glæsibrag.
TONLIST
Iðnú
KAMMERTÓNLEIKAR
Flutt voru verk eftir Marc-Ant-
hony Turnage, Hróðmar Sigur-
björnsson, Hauk Tómasson og
Thomas Adés. Föstudagurinn
22. maí 1998.
YFIRSKRIFT tónleikanna er
„Caput í Iðnó“ og má í það ráða að sá
hópur sé sjálfstæð stofnun, saman-
ber sinfóníuhljómsveit. Það sem þó
er einkennilegt og á reyndar við um
aðra flutningshópa, er að flestir sem
komu hér fram á vegum Caput, eru í
reynd starfsfólk Sinfóníuhljómsveit-
ar Islands og þeir sem eru utan
hennar oftast í minni hluta. Það sem
skapar Caput þó sérstöðu meðal
þessara tvísettu samleikshópa, er
það markmið, að flytja eingöngu
nútímatónlist. Tónleikarnir í Iðnó sl.
fostudag hófust á verki eftir enska
tónskáldið Marc-Anthony Turnage
(1960), er hann nefnir Release (lausn,
einnig ritað Realease í efnisskrá).
Verkið er frekar hefðbundið, byggt á
stefjum, sem unnið er úr og jafnvel
vitnað, þó frekar með óljósum hætti, í
hrynræna skemmtitónhst. Flutning-
ur verksins var helst til of hrár og á
köflum nokkuð grófur en kraftmikill
og verkið því hressilegt áheymar.
Annað verkefni tónleikanna var
frumflutningur á lagaflokki eftir
Hróðmar I. Sigurbjömsson, við 12
kvæði úr kvæðabókinni Stokkseyri,
eftir ísak Harðarson. Tónmál lag-
anna er einfalt og skýrt og liggur
lagferli söngraddarinnar oftast á
frekar litlu tónsviði. Þama gat að
heyra kóralvinnubrögð, þrástefjun
margvíslega, passaklíuform, eins og
t.d. í Brimblús (nr. 4) og jafnvel á
köflum í Pósthólf hjartans (nr. 5).
Þrástefjun var grunnefnið í Einginn
veit hvar ég bý (nr. 6) og í því
sjöunda, Hafboð, er mjög skemmti-
lega unnið, með einfalda þrástefjun
og hrynundirleik, sem gerði þetta
lag undarlega seiðandi. Eftir stutt
tónles við kvæði nr. 8, Við öxl
bensíndælunnar, sem byggt er á org-
elpunkti kom lagið Þorpsvísa (nr. 9),
þar sem undirleikurinn er pizzicato,
við sérlega einfalt síendurtekið söng-
stef. Undir lokin er svo vitnað í upp-
hafshugmyndina. Lagaflokkurinn er
á margan hátt skemmtilega unninn,
þó tónferli söngraddarinnar sé á
köflum á þröngu tónsviði og þó
einnig sé um of unnið með þrástefj-
un, er margt skemmtilega að heyra,
sérstaklega í lagi nr 7. Sverrir
Guðjónsson söng lögin ágætlega en
það vantaði mjög í söng hans það
sem er kallað „legato" og þvi urðu
tónmyndirnar oftlega óþarflega
stuttar og sundurslitnar.
Um fiðlukonsertinn efth- Hauk
Tómasson hefur þegar verið ritað en
þar sem endurflutningur verks er í
raun endursköpun þess, má það ekki
vera til skaða eða skemmda, þó við
fyrri gagnrýni sé bætt við ánægju
með verkið, sérstaklega annan þáttr
inn, sem hvað vinnubrögð snertir
minnti stundum á „perpetuo“ vinnu-
brögðin hjá Phihp Glass. Konsert var
fyrrum eins konar keppni á milli ein-
leikara og hljómsveitar og var fyrsti
kaflinn eins konar „ónal“ keppni á
milli einleiksfiðlunnar, sem gefið var
oftlega tóntegundabundið tónferli á
móti tónefnislegum andstæðum
hljómsveitarinnar, oftlega nær effekt-
um og stundum mjög ómstríðum.
„Perpetuo" kaflinn var sérlega
spennandi og því var niðurlagið, eða
lokakaflinn, eins konar lausn. Sigrún
flutti konsertinn af glæsibrag, sér-
staklega miðþáttinn, þar sem ekki má
neitt út af bregða.
Lokaverk tónleikanna var
hljómsveitarverkið „Lifandi leik-
fijng“, eftir enska tónskáldið Thomas
Adés (1971). Verkið er í fimm þátt-
um, er hugsanlega mætti, þrátt fyrir
sérkennilegan rithátt, nefna Englar,
Arur, Hermenn, Dauði H.A.L. og sá
síðasti Að leika jarðarfór. Þetta er
fjörugt verk er mætti leika með meiri
andstæðum í styrk og hraða en gert
var hér, þó verkið í heild væri ágæt-
lega flutt. Guðmundur Oli Gunnars-
son stjómaði flutningi verkanna af
röggsemi og kunnáttu og lætur hon-
um vel að stjóma nútímatónlist, með
öllum sínum taktbreytingum og
óhrynbundnu effektum. I heild var
flutningurinn kraftmikill, hressilegur
og jafnvel glaðlega framfærður.
Heyrðin í Iðnó er að mörgu leyti
góð en sviðið er of þröngt, ekki
aðeins fyrir hljómsveitarfólk heldur
og hljóminn sjálfan, er þarf rými í
hlutfalli við stærð og hljómmagn
verkanna. Það var því bæði þröngt
um flytjendur og hljómanina, svo að
hugsanlega verður í framtíðinni
aðeins hægt að nota Iðnó fyrir fá-
menna kammerhópa, en húsið er
trúlega það sem segja má talvænt og
verður því, sem fyrr, best nýtt til
flutnings á tallist.
Jón Asgeirsson.
Raddir að ofan
David Hykes
HANN situr í skemmulaga
salnum undir hvelfdum
loftgluggum, þaðan sem
morgunbirtan streymir
niður á hann, sönghópinn sem hann
vinnur með þessa dagana, klassíska
listina á Glyptotekinu og safngesti,
sem horfa og hlusta fullir undrunar-
blandinnar aðdáunar. Tónarnir
streyma frá hópnum undir leiðsögn
og forsöng hans eins og frá lifandi
orgeli: Djúpir tónar mynda botn
undir björtum tónum og síðan bæt-
ast við tónar, sem virðast streyma
með bh'tunni niður frá gluggunum.
Fólk horfir forviða í kringum sig, en
söngvaramir syngja fullir einbeitni.
Yfirtónar eru sérgrein David
Hykes og þá endurskapar hann í
flutningi miðaldatónlistar en einnig í
eigin tónsmíðum, sem hann á stund-
um fléttar saman við miðaldatónlist.
Venjulega vinnur hann og heldur
tónleika eingöngu með eigin kór, en í
Kaupmannahöfn brá hann út af venj-
unni og hélt tónleika með Musica
Ficta, sönghópi Bo Holtens stjóm-
anda og tónskáldi, þar sem flutt var
verk, er Hykes samdi fyrir kórinn,
„Millennium Listening Mass“ og svo
tónlist eftir Ockeghem, þar sem
Hykes fléttaði inn eigin tónlist milli
þáttanna. Hann hefur í tímans rás
unnið með ýmsum þekktum lista-
mönnum, svo sem tónskáldinu Philip
Glass, kvikmyndagerðarmanninum
ástralska Peter Weir, en Hykes
gerði tónlistina í mynd hans „Dead
Poets’ Society" og með leikstjóran-
um Peter Brook hefur hann einnig
unnið, gerði meðal annars tónlistina í
frönsku uppfærsluna af maraþon-
verki Brooks, byggðu á indverska
sagnabálknum Mahabharata. „Það
er leitað til mín, þegar óskað er eftir
handanheimstónum," segir hann
kíminn, þegar þessi vinna hans berst
í tal. Geisladiskar með flutningi kórs
hans hafa einnig verið gefnir út og sá
vinsælasti hefur selst í yfir 200
þúsund eintökum.
Hljóð er lifandi efni
Innblásturinn er evrópsk
miðaldatónlist eins og flutt var í hin-
um miklu kirkjubyggingum þess
tíma, en einnig austurlensk tónlistar-
hefð. Hann er ekki í neinum vafa um
að harmónía af því tagi, sem hann
iðkar, er manninum eðlislæg, óháð
menningarheimi. Hykes er ekki tón-
listarmenntaður á hefðbundinn hátt,
heldur hóf feril sinn sem listamaður
og kvikmyndagerðarmaður, þar sem
Tónlistarmaðurinn
David Hykes hefur lagt
fyrir sig kvintsöng á
miðaldavísu og skapar
þannig bæði anda liðins
tíma og samtímans í
tónlistarflutningi sín-
um, eins og Sigrún
Davíðsdóttir heyrði á
æfíngum hjá honum.
hann gerði einnig tónlistina við
myndirnar og sú iðja leiddi hann al-
farið inn í tónlistina. Fram á ung-
lingsárin söng hann í kór, svo söngur
var honum ekki með öllu framandi og
sú tónhst, sem hann laðaðist einkum
að, var orgeltónlist, gregóríanskur
söngur og seinni verk Beethovens.
Arið 1975 stofnaði Hykes kór í
New York, „Harmonic Choir“, sem
var fyrsti kórinn til að einbeita sér
að yfirtónum. Á árunum 1980-1987
voru Hykes og kór hans fastir lista-
menn við „Cathedral of Saint John
the Divine“ í New York, en 1987 var
honum boðið til Frakklands og gert
kleift að stofna kór þar. Hann hefur
bækistöð í tólftu aldar klaustri
skammt frá Orleans, en kennir
einnig í París. Þeir sem vilja forvitn-
ast um starfsemina geta fundið upp-
lýsingar á netinu undir www.harm-
onicworld.com. Síðan hafa verið
stofnaðir nokkrir aðrir kórar víðs
vegar um heim fyrir innblástur frá
Hykes og nú gælir hann við þá hug-
mynd að kórarnir flytji allir tónverk
eftir hann í tilefni aldamótanna.
Það var enginn til að kenna honum
nákvæmlega það sem hann leitaði eft-
ir, svo hann kynnti sér sjálfur tónhst-
arhefðir af öhu tagi. „Þessi tónlist
tengist ekki ákveðnum tíma, svæði,
eða stfl heldur er alþjóðlegt tungumál,
í raun nokkurs konar frummál. Hljóð
er lifandi efni og harmóníu má kaUa
DNA Wjóðsins, það sem öU tónlist er
búin tíl úr. Tónlistarmaður getur ekki
notað efnið, heldur unnið í það líkt og
steinsmiðir miðalda, er hjuggu út
steinana er notaðir voru í dómkirkj-
umar.“ Hykes er hins vegar ekki í
vafa um að miðaldatónlist notaðist við
og einkenndist af yfirtónum. Áhugi
hans beinist því mjög að henni og kór
hans flytur mikið af miðaldatónhst.
Miðaldahandverk og -tónar
Hugmyndin með því að bjóða
Hykes aðstöðu í klaustrinu var að
gera honum kleift að endurskapa þá
hljóma, sem einkenndu miðaldatón-
list, þar á meðal yfirtóna. Hann rifj-
ar upp að til eru margar gamlar
frásagnir af því hvemig áheyrendum
í hinum mikflúðlegu dómkirkjum
miðaldanna fannst eins og tónlistin
væri englasöngur, sem kæmi að of-
an. Englasöngurinn á sér jarðbundn-
ari skýringu. Eins og heyra mátti á
æfingunum í Glyptotekinu hljóma yf-
irtónar eins og þeir komi að ofan.
Söngvarinn myndar djúpa tóna, en
höfuðið myndar enduróm, yfirtón-
ana, sem gefa söngnum sérstakan
blæ, meðal annars í kvintsöng.
Aðdráttarafl stóru miðaldadóm-
kirknanna liggur í að Hykes er sann-
færður um að byggingarmeistarar
þess tíma lögðu mikla vinnu, þekk-
ingu og reynslu í hljóm kirknanna,
meiri en við gætum ímyndað okkur.
„Harmónískur söngur var þeim vafa-
laust ofarlega í huga við byggingu
kirknanna. Með því að flytja þessa
tónlist þar erum við að færa sönginn
aftur í það rými, sem hann spratt úr.
Þetta er eins og að finna hljóðfæri,
sem enginn hefur notað öldum sam-
an,“ segir hann. Þegar hann vinnur
með tónlist þar er hann því ekki
aðeins að flytja tónhstina, heldur
freistar hann þess að vekja þann
hljóm, sem kirkjumar bjóða upp á,
sé rétt að farið. Hann dustar ekki
aðeins rykið af tónlistarhefðinni,
heldur freistar þess að sýna fram á
órjúfanleg tengsl tónhstarinnar og
þess rýmis, sem tónlistin var ætluð.
Tónlist án orða -
en samt heimspekileg
I Kaupmannahöfn voru tónleikar
Hykes og Musica Ficta haldnir á
Glyptotekinu og þar æfði hópurinn í
tvær vikur íyrir tónleika, safngestum
til undrunar og ánægju. Hykes lét
hópinn sitja í hring, sat sjálfur með
og ýmist talaði eða söng til þeirra. Bo
Holten segir það mikla upplifun fyrir
söngvarana að vinna með Hykes, en
það tekur líka á taugarnar. Það ná
ekki allir yfirtónunum og það getur
haft í fór með sér örvæntingu, en því
meiri er gleðin, þegar tónarnir nást.
Á Holten má skflja að þessar geð-
sveiflur taki á og fyrir kom að
söngvarnir brustu í grát af gleði þeg-
ar þeim gekk vel. Hykes segir líka að
söngurinn snerti tilfinningamar á
öflugan hátt og um leið einnig ör-
væntingin, þegar söngvaramir heyra
tóna, sem þeir ná síðan ekki sjálfir.
Hann segir alla geta lært að syngja
yfirtóna, jafnt atvinnusöngvara sem
börn, og talar þar af reynslu, því síð-
an 1980 hefur hann kennt yfirtóna-
söng á námskeiðum víða um heim.
Það liggur í hlutarins eðli að
Hykes vinnur mikið með kirkjutón-
list, „en kirkjutónlist þarf ekki að
vera þung, þó tónlist krefjist rólegr-
ar hlustunar. Ég vinn oft bara með
tónlist, ekki texta. í því getur falist
djúp heimspeki, þó hún sé án orða“.
Hykes er heldur ekki í vafa um að
tónlist af þessu tagi geri gott í dag-
legum önnum. Nýaldarsinnar sækja
mikið í tónlist hans sökum þess hve
hún er oft hugleiðslukennd, en sjálf-
ur segist hann ekki hallur undir
nýaldarkenningar. „Ég hef bara
áhuga á tónlist, laðast að hljóðinu
með opnum og áhugasömum huga.“