Morgunblaðið - 13.09.1998, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Þrjátíu ár liðin frá því að átökin á Norður-írlandi hófust
Sögulegur
fundur
fornra
fj andvina
baksvid
Reuters
DAVID Trimble og Gerry Adams ræddust við í fyrsta sinn á fimmtudag þrátt fyrir að hafa báðir átt þátt í
og skrifað undir samkomulagið frá páskum. Einum ljósmyndara tókst þó á þeim tímamótuin að ná mönn-
unum saman á mynd sem þó virtu hvor annan ekki viðlits. Má segja að bilið á milli mannanna á myndinni
sé táknrænt fyrir það bil sem þarf að brúa á N-írlandi til að friður náist.
Sögulegur fundur Davids Trimbles, leið-
toga stærsta flokks sambandssinna, og
Gerrys Adams, leiðtoga Sinn Féin, á
fímmtudag ber upp á sama tíma og þrjá-
-------------------------------7------
tíu ár eru liðið síðan átökin á N-Irlandi
hófust, segir Davíð Logi Sigurðsson.
Þessi fundur markar alger tímamót og
glæðir vonir um að þrátt fyrir skakkaföll
í sumar sé friður innan seilingar.
HERMT er að vel hafi far-
ið á með þeim David
Trimble, leiðtoga Sam-
bandsflokks Ulster
(UUP) og forsætisráðherra á N-ír-
landi, og Gerry Adams, leiðtoga
Sinn Féin, á fundi þeirra á fimmtu-
dag í Belfast. Trimble vildi þó ekki
taka í hönd Adams enda sagðist
Trimble ekki telja slíkt handtak
tímabært að svo stöddu. Engar
myndatökur voru heldur leyfðar á
fundi þeirra.
Engum dylst þvílík tíðindi það
eru að Trimble, leiðtogi stærsta
flokks sambandssinna á N-írlandi,
skuli fallast á að hitta leiðtoga Sinn
Féin, stjómmálaarms írska lýð-
veldishersins (IRA). Slíkur fundur
hefur í raun verið algerlega óhugs-
andi allan þann tíma sem vargöldin
á N-írlandi hefur staðið, ef ekki
lengur.
Vert er að muna að Adams er
leiðtogi þeirra samtaka sem hafa
barist gegn yfirráðum n-írskra
sambandssinna ekki síður en Breta,
og er auk þess grunaður um að hafa
verið einn höfuðpaura IRA á átt-
unda áratugnum. Trimble er hins
vegar leiðtogi sambandssinna sem
ávallt hafa stutt tengslin við Bret-
land, og stjórnuðu í skjóli þeirra um
áratugaskeið. Þeir eru því í raun
tákngervingar tveggja andstæðra
fylkinga sem í gegnum tíðina hafa
hatast og fyrirlitið hvor aðra.
Fundurinn í vikunni er því sann-
arlega skref í rétta átt þótt bæði al-
menningur og fréttaskýrendur viti
vel að enn er eftir að yfirstíga
hindranir. Hann glæðir vonir um
að stjórnmálamönnum á
N-írlandi muni á endan-
um tak'ast að vinna bug
á þeirri tortryggni sem
ríkir á milli þeirra, en
það er jú lykillinn að því
að hægt verði að binda enda á
átökin.
Hafa tekið áhættu
Það kom fréttaskýrendum nokk-
uð á óvart að Trimble og Adams
skyldu ræðast við í einrúmi, engir
aðstoðarmenn eða milligöngumenn
voru viðstaddir fundinn. Eftir fund-
inn ræddu þeir hvor í sínu lagi við
fréttamenn en menn tóku eftir því
að Trimble notaði fornafn Adams,
Gerry, og þótti það merki um að
fundurinn hefði verið vinsamlegur.
Ljóst er að bæði Adams og
Trimble hafa tekið verulega áhættu
með fundinum, og raunar verkum
sínum undanfarin misseri. Frétta-
skýrendur hrósa Trimble fyrir að
skilja að óbreytt ástand á N-írlandi
var einfaldlega ekki kostur í stöð-
unni og þykir framganga Trimbles
sérstaklega athyglisverð í ljósi þess
að hann náði kjöri sem leiðtogi
UUP árið 1995 sem harðlínumaður
og ólíklegur til að gefa nokkuð eftir.
Hann hefur hins vegar sýnt þroska
og ábyrgð og ekki skirrst við að
taka pólitíska áhættu í þágu friðar.
Hvað Adams varðar er ljóst að
hann hefur stýrt hreyfingu lýðveld-
issinna út á brautir sem enginn átti
von á fyrir tíu árum þegar IRA var
enn staðráðið í að hrekja breska
herinn á brott með ofbeldisverkum
og sprengjuherferð. Adams hefur
hægt og sígandi tekist að sannfæra
félaga sína um að ofbeldi myndi
ekki færa þau úrslit sem menn ósk-
uðu, og að rétt væri að kanna hvort
þátttaka í lýðræðislegum stjórn-
málum reyndist árangursríkari.
Ekki voru allir félaga hans sam-
mála þessari stefnubreytingu og er
það skýring þeirra mörgu klofn-
ingshópa, eins og t.d. „hins sanna
IRA“ sem stóð fyrir Omagh-tilræð-
inu, sem sprottið hafa upp.
Þijátíu ár liðin
Annars eru einmitt um þessar
mundir þrjátíu ár liðin _ síðan
vargöldin á N-írlandi
hófst. Það var fimmta
október 1968 sem fyrst
brutust út óeirðir þegar
lögreglulið Ulster
(RUC) lét til skarar
skríða gegn kaþólikkum í Derry
sem ákveðið höfðu að halda kröfu-
göngu í borginni þrátt fyrir bann
yfirvalda. Harkalegum viðbi-ögðum
lögreglunnar var sjónvarpað beint
til annarra íbúa á Bretlandseyjum
og jafnvel víðar og í fyrsta sinn
gerði umheimurinn sér grein fyrir
því að ekki var allt sem skyldi á N-
Irlandi.
Þessir atburðir áttu sér vissulega
forsögu þótt margir fræðimenn
hefðu miðað við 5. október sem
upphaf vargaldarinnai- á N-írlandi.
Irskir lýðveldissinnar myndu í
þessu samhengi tala um sjö hund-
ruð ára ánauð Irlands á meðan aðr-
ir myndu láta sér nægja að benda á
skiptingu írlands árið 1920, eftir
blóðuga sjálfstæðisbaráttu Ira, en
sú skipting kom til vegna þess að
mótmælendur, sem flestir bjuggu í
nyrstu sýslu írlands, Ulster, kærðu
sig alls ekkert um að slíta sam-
bandið við Bretland.
Þeir sem tóku við stjórn á N-ír-
landi hugðust byggja „mótmæl-
endaríki fyrir mótmælendur" og
létu sig það engu varða að um 35%
íbúanna voru kaþólikkar. Kaþólikk-
ar voru beittir misrétti af þessum
stjórnvöldum en gátu lítið að gert,
hlutskipti þeirra var að vera hinn
undirokaði minnihluti.
Á sjöunda áratugnum vöknuðu
kaþólikkar upp við vondan draum.
Þeir urðu vitni að mannréttinda-
baráttu svertingja í Bandaríkjun-
um og spurðu sjálfa sig hvort
þeirra hlutskipti væri ekki bara
nokkuð sambærilegt. Stjórnvöld á
N-írlandi, sem þó stefndu í um-
bótaátt á þessum árum, voru engan
veginn fær um að koma nægilega til
móts við kröfur kaþólikka og höfðu
enda sprottið upp harðlínumenn
meðal mótmælenda, menn eins og
klerkurinn Ian Paisley, sem sáu
„pápískt" samsæri í hverju horni og
höfnuðu allri eftirgjöf.
Stjómarkreppa íylgdi í kjölfarið
og óeirðir blossuðu upp á götum úti.
Harka lögreglunnar í viðskiptum við
göngumenn jókst, sem á móti olli
enn meiri óánægju meðal kaþólikka.
Hatrið sem legið hafði undir niðri
um áratuga skeið gaus nú upp á yf-
irborðið og umsátursástand skapað-
ist í mörgum hverfum borga eins og
Belfast og Derry. Breski herinn var
kallaður á vettvang og fögnuðu kaþ-
ólikkar komu hans í fyrstu, enda
leysti hann af hólmi fordómafulla
lögregluna, en er frá leið jókst
andúð á honum, ekki síst eftir að
hermenn drápu 13 kaþólikka á
„blóðuga sunnudeginum“, 31. janúar
1972. Á árunum 1969-1972 um-
hverfðist aukinheldur mannrétt-
indabaráttan, írski lýðveldisherinn
(IRA) tók stjómina, í fyrstu sem
varnarlið gegn bareflum lögreglunn-
ar en síðar sem alræmd hryðju-
yerkasamtök sem kröfðust þess að
írland yrði sameinað á nýjan leik.
Ofgasamtök mótmælenda spmttu
einnig upp og áttu sér það markmið
helst að svara árásum IRA-manna,
og vom ódæðisverk þessara hópa
oft og tíðum hryllilegri en orð fá lýst
eins og alkunna er.
Atburðir sumarsins
Næsta öruggt er að ársins 1998
verður rækilega minnst í sagn-
fræðiritum framtiðarinnar á N-ír-
landi, enda hefur það verið við-
burðaríkt með eindæmum. Minna
en ár er síðan sá fáheyrði atburður
gerðist að Gerry Adams, leiðtogi
Sinn Féin, heimsótti Tony Blair,
forsætisráðherra Bretlands, í
Downingstræti 10 í London. Skrif-
að var undir sögulegt samkomulag
10. apríl og það samþykkt í þjóðar-
atkvæðagreiðslu 22. maí með rúm-
lega 70% stuðningi. Öllum var að
vísu ljóst að friður var ekki í höfn
en sennilega lét enginn sér detta í
hug hvílíkur hryllingur var í vænd-
um þetta sumar.
Eftir að mistókst að leysa deilu
vegna árlegrar Drumeree-göngu
Óraníumanna í júlí og vandræðaá-
stand myndaðist fyrir fi-aman kirkj-
una í Drumcree brenndu öfgamenn
úr röðum sambandssinna þrjá kaþ-
ólska bræður í bænum Ballymoney
inni og olli þessi atburður því að all-
ur vindur fór úr mótmælum sam-
bandssinna við Drumcree enda
vakti hann óhug hvarvetna.
Sprengjutilræðið í Omagh 15. ágúst
þar sem 29 fórust og yfir 200 særð-
ust er síðan mannskæðasta ódæðis-
verk síðustu þrjátíu ára og átti víst
enginn von á því nú á þessum tím-
um sem kenndir eru við „friðar-
ferli" á N-írlandi.
í kjölfar Omagh-tilræðisins for-
dæmdi Gerry Adams í fyrsta skipti
slíkt ódæðisverk og markaði sú yf-
irlýsing tímamót. Þegar nær dró
heimsókn Bills Clintons, Banda-
ríkjaforseta, jókst einnig þrýsting-
ur á fulltrúa fylkinganna á N-Ir-
landi að taka skref fram á við. Þetta
gerði Sinn Féin er flokkurinn lýsti
því yfir að ofbeldi „yrði að vera lok-
ið og það að fullu“ en ekki þótti
minna máli skipta þegar Martin
McGuinness var skipaður fulltrúi
flokksins í viðræðunefnd um af-
vopnun öfgahópa.
Lykilatriði hér er að McGuinness
er álitinn „grasrótarmaður", í góð-
um tengslum við þá er kippa í
spottana fyrir IRA og er jafnvel
talið að hann hafi sjálfur á sínum
tíma verið helsti leiðtogi IRA. Skip-
un hans í þetta hlutverk þykir því
sýna að lýðveldissinnum er alvara,
og að þeir hafi hugsað sér að af-
vopnast þegar fram líða stundir.
Þingið af stað að nýju
í júní kusu íbúar N-írlands sér
þing, eins og ákvæði páskasam-
komulagsins höfðu sagt til um.
Þingið hefur þegar kosið sér for-
sætisráðherra og að-
stoðarforsætisráðherra,
David Trimble og Séam-
us Mallon, en eftii- helgi
er áætlað að það hefji
eiginleg störf sín.
Ýmis erfið deilumál bíða úrlausn-
ar þingsins og nú fyrst kemur í
ljóst hvort stjórnmálamenn á N-ír-
landi séu raunverulega reiðubúnir
að takast á við vandann. Páskasam-
komulagið segir svo fyrir um að
samsteypustjórn allra flokka verði
komið á fót. Þetta kemur m.a. til af
því að kaþólikkar vilja ekki hverfa
aftur til þeirra tíma er sambands-
sinnai- fóru með völd, í krafti meiri-
hluta síns, þegar N-írland hafði
heimastjórn 1920-1972.
Fundur Gerrys Adams og Davids
Trimbles er skref í rétta átt, segja
má að búið sé að brjóta ísinn en nú
þurfi að þýða hann. Enda er enn
eftir að leysa það vandamál sem
snýr að afvopnun IRA og var það
helsta umræðuefni „félaganna“ á
fundinum á fimmtudag. Adams
mun hafa ítrekað við Trimble að
hann geti ekki skipað IRA fyrir í
þessum efnum en Trimble leggui’
áherslu á að afvopnun verði að hefj-
ast eigi Sinn Féin að fá að taka sæti
sín í ríkisstjóm. Adams hefur bent
á að slík forskilyrði eru ekki fyrir
hendi í páskasamkomulaginu og að
verið sé að setja stein í götu flokks-
ins þegar síst skyldi. Ljóst er hins
vegar að Ti-imble vill að Adams
komi til móts við sig hvað þetta
vai’ðar, að öðrum kosti megi búast
við uppreisn í flokki Ti’imbles, sem
myndi gera framhaldið erfitt enda
Trimble lykilmaður eigi samkomu-
lagið að halda.
Á föstudag var síðan fyrstu sjö
fóngunum sleppt úr haldi en páska-
samkomulagið segir til um að allir
fangai’ öfgahópanna eigi að hafa
hlotið lausn innan tveggja ára.
Eftir kosningarnar í júní á Sam-
bandsflokkur Ulster (UUP) rétt á
þremur ráðhemum, en úr UUP
kemur einmitt forsætisráðheiTann
Trimble, og sömuleiðis flokkur hóf-
samra kaþólikka (SDLP), en þaðan
kemur aðstoðarforsætisráðhen’ann
Séamus Mallon. Sinn Féin og Lýð-
ræðislegi sambandsflokkurinn
(DUP), flokkur Ians Paisley, eiga
síðan rétt á tveimur ráðherrum
hvor. Eftir er að sjá hvort Paisley
og félagar taka sæti í ríkisstjórn
með fulltrúum Sinn Féin og þættu
nokkur tíðindi að sjá Paisley og Ad-
ams við sama borðið, svo ekki sé
meira sagt. En menn áttu heldur
aldrei von á því að Adams fengi að
hitta breskan forsætisráðherra og
því gæti ýmislegt óvænt gerst enn.
Sér fyrir endann á
30 ára átökum?
Slíkar getgátur eru auðvitað
ótímabærar því ljóst er að Trimble
hyggst koma í veg fyrir að ríkis-
stjómin taki til stai-fa á meðan IRA
hefur ekki afvopnun. Fundur
Trimbles og Adams, leiðtoga Sinn
Féin, þykir hins vegar
tímamótafundur og vek-
ur væntingar um að
þessir fornu fjendur eigi,
þegar fram líða stundir,
eftir að geta starfað
saman með einum eða öðrum hætti.
Á þessari stundu virðist því sem
Omagh-tilræðið ætli á einhvern
ótrúlegan hátt að verða til þess að
auka líkur á friðsamlegri framtíð
heldui- en hitt. Kannski þurftu íbú-
ar N-Irlands að sjá berum augum
hvers konar hyldýpi biði þeiiTa ef
þeir þrömmuðu ekki áfram veginn í
samkomulagsátt.
Ársins 1998
verðurlengi
minnst
Búið að brjóta
ísinn, nú þarf
að þíða hann