Morgunblaðið - 13.09.1998, Page 32

32 SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1998 33
JlurguwMiilíil*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SKÝRSLA Kenneth Starr,
sérlegs saksóknara, til
Bandaríkjaþings um samband
Clintons Bandaríkjaforseta og
ungrar stúlku, Monicu Lewin-
sky, hefur eins og við mátti bú-
ast vakið gífurlega athygli um
allan heim. í skýrslu þessari er
lýst með nákvæmum hætti kyn-
ferðislegu sambandi forsetans
og stúlkunnar og jafnframt er
hann sakaður um brot á ýmsum
lögum í viðleitni til þess að halda
þessu sambandi leyndu.
Við lestur skýrslunnar verð-
ur ljóst, að upphaf þessa máls er
framhjáhald Bandaríkjaforseta,
sem hann hafði áður neitað en
viðurkenndi fyrir nokkrum vik-
um, að hefði átt sér stað. Fram-
hjáhald er ekki refisverður
verknaður að bandarískum lög-
um. Hins vegar snýr spurningin
að því, hvort Bandaríkjaforseti
hafi brotið lög, hvort tilraunir
hans til að leyna framhjáhaldinu
hafi leitt hann út í lagabrot en
lagatúlkanir í Bandaríkjunum
eru ótrúlegur frumskógur.
Að því leyti til má segja, að
hliðstæða sé á milli þessa máls
og Watergate-málsins svo-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
nefnda. Nixon, þáverandi
Bandaríkjaforseti, braust ekki
sjálfur inn í höfuðstöðvar
demókrata í Watergate-bygg-
ingunni. Hann var hins vegar
talinn hafa brotið lög með þeirri
markvissu yfirhylmingu, sem
fylgdi í kjölfarið og stjórnað var
úr Hvíta húsinu.
Bandaríska þingið þarf að
taka afstöðu til skýrslu Starr.
Fyrstu fréttir benda hins vegar
til þess, að þótt í skýrslu hans
séu leidd rök að því að Banda-
ríkjaforseti hafi brotið lög með
því að reyna að leyna sambandi
sínu við Lewinsky muni ákvörð-
un þingsins byggjast á pólitísk-
um sjónarmiðum en ekki
lagarökum.
Annar þáttur þessa máls er
hlutverk hins sérlega saksókn-
ara, sem á sinum tíma var skip-
aður til þess að rannsaka allt
annað mál, þ.e. viðskiptamál
Clinton-hjónanna í Arkansas. I
skýrslu Starr er ekki að finna
orð um það mál. Sú staðreynd að
rannsókn hans tekur þá stefnu
að rannsaka framhjáhald
Bandaríkjaforseta vekur þá
spurningu, hvort eðlilegt sé að
skipaður sé sérstakur saksókn-
ari til þess að rannsaka nánast
allt líf Bandaríkjaforseta. Má
búast við því að það verði fastur
þáttur í bandarískum stjórnmál-
um í framtíðinni?
Þriðji þáttur málsins er
pólitískar afleiðingar þess fyrir
Clinton og ríkisstjórn hans.
Hver svo sem skoðun manna er
á því, hvort eðlilegt sé að hefja
rannsókn á máli af þessu tagi fer
ekki á milli mála, að skýrsla St-
arr hefur veikt pólitíska stöðu
Bandaríkjaforseta mjög, svo að
ekki sé meira sagt. Fyrstu við-
brögð Clintons benda til þess að
hann muni hefja mikla gagn-
sókn. Sterkasti bandamaður
hans í þeirri gagnsókn er eigin-
kona hans, sem nýtur vaxandi
virðingar fyrir framkomu sína í
þessu máli og raunar atbeina
hennar allan eftir að hún kom í
Hvíta húsið. Þá getur það einnig
orðið forsetanum að liði, að fólki
ofbjóði kynferðislýsingarnar í
skýrslu Starr og skilji ekki
nauðsyn þess að opinbera einka-
líf forsetans með þeim hætti.
Það breytir hins vegar engu um
það, að forsetinn berst fyrir
pólitísku lífi sínu og langt frá því
að útséð sé um lyktir þeirrar
baráttu.
A meðan Clinton berst fyrir
pólitískri stöðu sinni er ljóst, að
hann hefur engan styrk til þess
að taka upp baráttu fyrir þeim
umbótamálum í bandarískum
stjórnmálum, sem hann hefur
haft á stefnuskrá sinni og lýsti
m.a. rækilega í ræðu til Banda-
ríkjaþings snemma á þessu ári.
Og með því má ef til vill segja,
að pólitískir andstæðingar hans
hafi náð markmiði sínu, þ.e. að
lama hann svo mjög pólitískt, að
hann hefði enga möguleika á að
koma þeim stefnumálum í fram-
kvæmd.
SKÝRSLA STARR
ÉG FÆ EKKI SÉÐ
neitt í ljóðum Jónasar
Hallgrímssonar undir
lokin sem breytir trú-
arsannfæringu hans.
Hann er að sjálfsögðu
reynslunni ríkari og
hálfum öðrum áratug eldri en þegar
hann flytur prófræðuna og ára-
mótaræðuna í Dómkirkjunni í
Reykjavík. Þess sjást engin merki
að hann hafi sætt sig við guðlaus
náttúrulögmál ein saman og yfirgef-
ið forsjón sína og leiðarljós. Hann
horfir þvert á móti til himins og
handlásar sig að „hæstum guði“,
Blessi jörð, en verðum
vinnu dýrri sinna,
hæstur guð, sem mesta
hylur von góðs sonar
eins og skáldið segir í öðru af
tveimur síðustu erindunum sem
hann orti þessa heims. Þá var ör-
stutt liðið frá því að hann hafði sagt
í Annesjum og eyjum að hann væri
bringubrotinn, „úr bjarginu hrundi
að mér“. Þessi orð lýsa hugará-
standi fremur en umhverfi. Þá var
örstutt frá því hann orti Sólhvörf,
22. des. 1844, þar sem hann snýr sér
til eilífs guðs, eins og hann kemst að
orði, með þá ósk efst í huga að hann
megi lifa áfram og líta enn „sól
renna“ og varpar fram þeirri spurn-
ingu hvort nokkuð sé jafn glatt og
„hið góða / guðsauga". Skáldið snýr
ekki bæn sinni til náttúruaflanna;
né náttúrulögmálanna. Hann
treystir öðru afli, nærtækara; per-
sónulegum guði sem stjórnar allri
þessari eftirvæntingu; þessari dýrð;
hlýju og yl, ekki síður en snjóköldu
föli dauðans. Hann lítur til himins
síðustu áramót sem hann lifir. Finn-
ur það er hækkandi sól í huga hans.
Og guðsaugað fylgir honum
undir þessa hreinu og hvítu blæju
þar sem jafnvel snjóbreiðan logar í
skínandi birtu og gröfin er enginn
áfangi í sjálfu sér þótt jörðin sé
mjúkhent og umhyggjusöm móðir;
heldur er ferðinni heitið inní ljós-
brigði himneskra fyrirheita; af
þungum krossi jarðneskrar reynslu
hverfur hugur okkar að hæstum
guði; að himni sem er
og verður óskilgreint
hugtak um það sem
við getum ekki skýrt;
og ekki skilið til fulls.
Skáldið á augsýnilega
við himin guðs. Og
hann er af öðrum heimi.
Hannes skáld Pétursson hefur
bent á að erfiljóð sem ég hef áður
minnzt á, ort á dönsku 1842 um
Drejer, ungan grasafræðing sem
lézt tæplega þrítugur að aldri, sé
öðrum þræði glíma við guðstrúna og
má það til sanns vegar færa, þótt það
fjalli einnig og ekki síður um hinn
sanna vísindamann og leitina að
sannleikanum sem var Jónasi háleitt
markmið. I þessu kvæði birtast hug-
myndir Jónasar um guð á skýran
hátt og augljóst að hann hefur í engu
breytt þeirri trú sem hann boðaði
ungur í dómkirkjunni forðum daga.
„Þar birtast forsendumar fyrir þeim
guðsskilningi hans og eilífðartrú“,
segir Hannes, „sem setur svo mjög
mark sitt á annað minningarljóð frá
árinu áður, um Tómas Sæmundsson.
Ef svo skyldi vera að þær reyndust
skakkar þegar til kæmi - handan lík-
amsdauðans, þá er herra lífsins ekki
faðir þess, segir hann, og sá guð,
sem þeir Drejer trúðu á, ekki þeirra
guð.“ (Kvæðaíylgsni, 228.) Jónas
kemst þannig að sömu niðurstöðu og
Páll Postuli í Korintubréfinu.
I öðru dönsku kvæði yngra,
Biomsterkampen í Soro, segir
Jónas að guð hafi ávallt verið
heimsins bezti garðyrkjumaður.
Kvæðið er ort 1843-’44 og Matthías
Þórðarson segir að það minni á 56.
kvæði í Lyrisches Intermesso í
Buch der Lieder eftir Heine, en
Jónas „þýddi“ kvæði hans um svip-
að leyti.
Eins og guð gegnir sólin sér-
stöku hlutverki í ljóðum Jónasar;
sérstöku og svipuðu. Jónas lýsir sói-
inni með litríkum orðum og þegar
hann nefnir hana fylgja henni feg-
urstu lýsingarorðin úr smiðju hans,
guðfögur sól í Saknaðarljóði; sorg-
laus sól í kvæðinu Undir annars
nafni. Orðið guð kemur um fimmtíu
sinnum fyrir í frumkveðnum ljóðum
Jónasar, drottinn 23svar sinnum,
faðir og alfaðir tíu sinnum. Onnur
orð um hið sama sjaldnar. Guð er
alls nefndur um hundrað sinnum
með einhverjum hætti í fumsömd-
um ljóðum Jónasar. Tilbrigðin eru
mörg, til að mynda geislar/guðs sól-
ar í Dagrúnarharmi.
Tilbrigðin eru mörg, en guð er
einn. Og sólin er hans verk. Vincent
van Gogh uppgötvaði sólina í mál-
verkinu; Jónas uppgötvaði hana í ís-
lenzkri ljóðlist og hafði því skýra
vegvísa eins og Sólarljóð.
Guð Jónasar Hallgrímssonar
er kærleiksríkur vinur; skapari. En
umfram allt faðir. Jónas talar við
hann vandræðalaust og án milliliða.
Það eiga ekki ailir svo sterka trúar-
sannfæringu. Flestir snúa sér til
Krists eða dýrlinga. Þeir eru eins
og millistykki til að ná sambandi við
guðlegan kraft. En það er engu lík-
ara en Jónas þurfi ekki milliliði þeg-
ar hann snýr sér til guðs föður. Milli
þeirra er harla persónulegt sam-
band, án stéttaskiptingar. Og hann
kallar þennan vin sinn föður eins og
efni standa til og kristnum mönnum
er kennt. Guð Jónasar er enginn
óskilgreindur eða ópersónulegur
náttúraandi, ekkert blint náttúru-
afl, heldur höfundurinn sjálfur sem
setti lögmálin og stjórnar allri til-
veru; ráð okkar eru í hans hendi,
það kemur oft fram í skáldskap og
viðhorfum Jónasar. Rödd hans
heyrist; vilji hans birtist með ýms-
um hætti. Hann talar jafnvel í al-
þögn svo vitnað sé til Einars Bene-
diktssonar. Það er engu líkara en
Jónas skynji guðdóminn sem hvers-
dagslega reynslu; eins og hann
skynjar lífið á sveitabæ. Hann er
handgenginn bóndanum sem er vin-
ur hans og velgjörðarmaður og
gengur honum í föður stað. Návistin
við hann veitir Jónasi gleði og
traust. Hann er ekki eins berskjald-
aður og ella. Hann á skjólgóðan
faðm ef í nauðir rekur. Þess má þá
einnig geta að í 2. kap. hugleiðinga
Mynsbers er jafnvel talað um „guðs
ráðstafanir“, en Jónas átti mikinn
hlut að þessum þýðingum.
M.
HELGI
spjall
Það VERÐUR LJOS-
ara með ári hverju að
menntunarstig sker úr
um velferð þjóða.
Þekking eykst hraðar
en nokki-u sinni og það
eru þau þjóðfélög sem
eru best í stakk búin
til þess að skapa hana, vinna úr henni ný
tækifæri og miðla henni sem standa
fremst. Aðalundirstöður samkeppnis-
hæfni þjóða á komandi öld munu því ekki
verða náttúruauðlindir eða mannfjöldi
heldur íyrst og fremst gott og skilvirkt
menntunarkerfi. Skilningur á þessu verð-
ur sífellt meiri í heiminum.
Efla þarf
menntun
kennara
I HER A LANDI
hefur umræða um
menntamál verið
töluverð á síðustu
mánuðum og miss-
erum. Hin nýja
skólastefna sem menntamálaráðherra
kynnti síðastliðið vor hefur vakið nokkrar
umræður. Niðurstöður hinnar alþjóðlegu
TIMSS-könnunar sem sýna slaka þekk-
ingu íslenskra grunn- og framhaldsskóla-
nemenda í stærðfræði og náttúrufræði-
gi-einum hafa þó vakið enn meiri við-
brögð. Er óhætt að segja að niðurstöð-
urnar hafi valdið vonbrigðum en þær
staðfesta þó aðeins það sem marga hefur
grunað; bent hefur verið á slæmt ástand
þessara greina í skólakerfí okkar áður,
meðal annars af Fleti - samtökum stærð-
fræðikennara, Félagi raungi'einakennara
og Verkfræðingafélagi Islands.
Margar skýringar á orsök þessarar nið-
urstöðu hafa komið fram. Viðbrögð
menntamálaráðuneytisins koma skýrt
fram í hinni nýju skólastefnu þar sem
sagt er fyrir um verulega fjölgun
kennslustunda í stærðfræði og náttúru-
fræði. Sömuleiðis hefur íslenskt skólafólk
unnið að endurskoðun á stærðfræði-
kennslu í grunnskólum landsins. Þar er
unnið að því að taka upp kennsluaðferðir
sem virða aðferðir barnsins til að komast
að réttum niðurstöðum og færa stærð-
fræðina nær daglegu lífi barnsins, til
dæmis með því að nota dæmi úr nánasta
umhverfi þess. Barnið á þannig að sjá
betur hvernig stærðfræðin nýtist því. Um
leið er lögð meiri áhersla á skilning; er
barnið látið tjá niðurstöður með orðum
því efast má um að fólk skilji það sem það
getur ekki útskýrt. Markmiðið með þess-
um breytingum er að skapa jákvætt við-
horf til greinarinnar.
Þessar breyttu áherslur eru skynsam-
legar en það er annað mál sem hefur borið
enn meir á góma í tengslum við hina slæ-
legu útkomu íslenskra nemenda úr
TIMSS-könnuninni en það er menntun
kennara. Um hana hefur talsvert verið rit-
að hér í Morgunblaðið á undanfórnum
misserum og er full ástæða til þess að
rifja upp nokkur atriði þeirrar umræðu
enda hlýtur góð menntun kennara að vera
grundvöllurinn að skilvirku menntakerfi.
Rækilega hefur verið bent á að mennt-
un kennara sem útskrifast frá Kennara-
háskóla íslands í námsgreinum grunn-
skólans, stærðfræði, móðurmáli, ensku
o.s.frv., sé áfátt. Flestir kennaranemar
sérhæfa sig í tveimur bóklegum greinum
en hverri grein eru ekki ætiaðar nema
12,5 einingar af 90 eininga námi og hluti
af þessum fáu einingum námsgreinanna
fer líka í kennslufræði. I grein sem Þórir
Ólafsson, rektor KHÍ, ski’ifaði í Morgun-
blaðið 6. desember 1996 kemur fram að
niðurstaða TIMSS-könnunarinnar endur-
spegli slaka stöðu kennaramenntunar hér
á landi miðað við nágrannalöndin, til
dæmis Norðurlöndin. Þórir segir að allt
frá stofnun skólans hafi mörgum verið
ljóst að mikil þörf væri á að auka og efla
þekkingu kennara í sérgreinum, einkum
með hliðsjón af kennslu greinanna í efri
bekkjum grunnskólans. Ennfremur segir
Þórir: „Gamli kennaraskólinn menntaði
fyi’st og fremst kennara fyrir þáverandi
barnaskólastig (1.-6. bekk), en gert var
ráð fyrir að kennarar gagnfræðastigsins
hefðu háskólapróf í sinni kennslugrein.
Með sameiningu barna- og gagnfræða-
skóla og nýjum lögum um grunnskóla og
almennt kennaranám á háskólastigi fyrir
heildstæðan grunnskóla breyttist þessi
skipan. Sama þróun varð í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð en í kjölfarið var al-
mennt kennaranám í þeim löndum fljót-
lega lengt í fjögur ár. Finnar, sem leggja
mikla áherslu á traust menntakerfi, hafa
lengt grunnnám kennara enn meir.“
Gunnar Þorsteinn Halldórsson skrifaði
grein um mismunandi áherslur í kennara-
menntun hér á landi og í Svíþjóð í nýjasta
tölublað Skímu, tímariti móðurmálskenn-
ara, sem vakin var athygli á í leiðara
Morgunblaðsins fyrr í sumar. I grein
Gunnars Þorsteins kemur fram að sænsk-
ir kennaranemar sem sérhæfa sig í
kennslu móðurmáls fyi’ir eldri bekki
gi’unnskóla, taka 65 einingar í móðurmáli
og hafa þannig að baki meiri menntun í
sænsku en krafist er af íslenskukennur-
um í menntaskóla hér á landi. I greininni
kemur auk þess fram að kennaranám í
Svíþjóð er hálfu til einu og hálfu ári
lengra en hér á landi eftir því hvort stefnt
er að kennslu á yngra eða eldra stigi
gi’unnskólans og að þar er vægi uppeldis-
fræða minna en hér. Auðvitað vekur sér-
staka athygli að í Svíþjóð er meiri áhersla
lögð á menntun kennara í móðurmáli en
hér; þar eru 15 móðurmálseiningar í
kjarna miðað við 5 hér en þessar 5 eining-
ar veita hverjum útski’ifuðum kennara
hérlendis rétt til að kenna móðurmál í öll-
um bekkjum gi’unnskólans. Allir sjá að
þetta er fjarstæða.
Fjögurra
ára kennara-
nam
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 12. september
STJORNVOLD
virðast hafa skiln-
ing á því að breyta
þurfi áherslum í
KHI og auka vægi
sérgreinanna en
ekki hefur tekist að koma þeim breyting;
um í kring. Árið 1988 voru ný lög um KHÍ
samþykkt með miklum meirihluta á Al-
þingi. Þar var meðal annars gert ráð fyrir
lengingu almenns kennaranáms til B.Ed.-
gráðu um eitt ár til að styrkja fagþekk-
ingu kennara í námsgreinum grunnskól-
ans. Stjórnvöld ákváðu að nýja námið
skyldi hefjast haustið 1991 en eftir mikinn
og metnaðarfullan undirbúning, meðal
annars með náms- og kennsluskrám í
anda nýju laganna, voru áætlanirnar um
fjögurra ára almennt kennaranám blásnar
af. Með nýrri lagasetningu árið 1994 var
lengingu kennaranámsins enn frestað til
ársins 1998 hið síðasta og nú síðast þegar
fréttist hafði nýskipað háskólaráð KHÍ
samþykkt að haustið 1999 skyldi tekið upp
fjögurra ára kennaranám á Islandi.
Gera verður ráð fyrir því að þessi tíma-
setning standist enda verður ekki lengur
skorast undan þeirri skyldu að efla kenn-
aramenntunina í landinu. Flestir eru
sammála um að auka þurfi vægi sérgrein-
anna í náminu, nema ef til vill uppeldis-
og kennslufræðingarnir sjálfir sem vitan-
lega finna sig knúna til að verja fræðavígi
sitt. Nýlega lagði foi’vinnuhópur vegna
endurskoðunar aðalnámskráa í erlendum
tungumálum til að fagmenntun tungu-
málakennara yrði stórefld. I viðtali við
Morgunblaðið 18. júlí síðastliðinn sagði
Auður Hauksdóttir, lektor og forsvars-
maður forvinnuhópsins, að hann legði til
að tungumálakennarar á gi’unnskólastigi
hefðu að baki að minnsta kosti 45 eininga
nám á háskólastigi í viðkomandi tungu-
máli í stað 12,5 nú.
Hinn þrítugasta júlí síðastliðinn skrifaði
svo Eysteinn Þorvaldsson, prófessor við
KHI, grein í Morgunblaðið þar sem hann
segir að ekki megi gera minni kröfur til
menntunar kennara en þessai’ 45 einingar
Vítahring-
ur mennta-
kerfisins
GJÁRFOSS í ÞJÓRSÁRDAL.
á sérsviði, hvort sem það sé móðurmál,
stærðfræði, raungreinar eða erlend tungu-
mál. Telur Eysteinn að einungis með slíkri
endurskipan kennaranáms sé hægt að bú-
ast við því að við höldum til jafns við ná-
granna okkar og aðrar menningarþjóðir
sem íyrir löngu hafa hrint slíkum endur-
bótum skólakerfisins í framkvæmd. Enn-
fremur segir Eysteinn: „Því miðm’ hefur
Kennaraháskólinn að sínu leyti ekki borið
gæfu til að rétta hlut sérgreina með innri
skipulagsbreytingu í stofnuninni sjálfri.
Uppeldisfræði og kennslufræði eru að
sjálfsögðu nauðsynlegar í kennaranámi en
hlutur þeirra er of stór miðað við sérgrein-
arnar í þeim þrönga stakki sem kennara-
menntuninni er skorinn. Uppeldis- og
kennslufræði eru mikilvægar stuðnings-
greinar þeirrar menntunar sem Kennara-
háskólinn á að veita. Hlutverk hans er að
búa fólk undir þekkingarmiðlun ákveðinna
námsgreina í grunnskólum landsins og
kennarar verða að vera vel menntaðir í
þeim greinum sem þeim er ætlað að miðla
til nemenda sinna. Þessum hluta kennara-
menntunar er of smátt skammtað af þeim
sem völdin hafa. Þetta er brotalöm í skóla-
kerfinu og þessvegna drögumst við aftur-
úr öðrum þjóðum.“
Óhætt er að taka undir þessi orð. Það
hlýtur að vera okkur kappsmál að búa
eins vel að menntun þeirra sem eiga að
búa börn okkar undir hina hörðu sam-
keppni sem einkennir upplýsingaþjóðfé-
lag nútímans og mögulegt er.
SVO AFTUR SE
vikið að raungrein-
unum þá virðist
vanræksla okkar á
þeim í grunnskól-
unum hafa skapað
vítahring sem gæti orðið þrautin þyngri
að losa okkur úr. í viðtali við Guðmund G.
Haraldsson, prófessor við Háskóla Is-
lands, í Morgunblaðinu 18. ágúst síðast-
liðinn kom fram að skortur væri nú á fólki
með háskólamenntun í raunvísindum.
Guðmundur sagði að 10 til 15 útskrifist til
dæmis úr efnafræði á ári en þyrftu að
vera talsvert fleiri vegna aukinnar eftir-
spurnar. Síðastliðið vor fengu þannig allir
útski-ifaðir efna- og lífefnafræðingar um-
svifalaust vinnu hjá íslenskri erfðagrein-
ingu. Vítahringurinn felst í því að við höf-
um vanrækt raungreinarnar í grunn- og
framhaldsskólum sem veldur því að fáir
nemendur hafa nægilega góð tök á fögun-
um til að leggja þau fyrir sig í háskóla.
Þegar eftirspurnin eykst getum við því
ekki svarað henni og afleiðingin verður
vitanlega sú að hinar opinberu stofnanir,
þar á meðal skólarnir, sem ekki geta boð-
ið laun á við hinn opna vinnumarkað, sitja
eftir. Þannig sjá menn nú fram á enn
meiri skort á fagkennurum í framhalds-
skólum en verið hefur sem gæti leitt til
þess að áhugi og árangur íslenskra nem-
enda minnkaði enn í raungreinum. Að
mati Guðmundar mun það taka 20 ár að
laga þetta ástand eftir að farið verður að
sinna raunvísindum af alvöru í framhalds-
skólum, eins og hann tekur til orða.
Hér er grunnvandinn sem íyrr sá að
grunnskólabörn fá ekki nægilega góða til-
sögn og erum við þá aftur komin að
menntun kennaranna og hæfni. En jafn-
framt er ljóst að lág laun kennara standa
grunn- og framhaldsskólunum fyrir þrif-
um. Það er óumflýjanlegt að leiðrétta
kjör þessarar stéttar ef laða á hæft fólk
inn í skólana.
Vandi háskólans er í raun sá sami. Mik-
ilvægt skref var þó stigið í júlí síðastliðn-
um þegar kjaranefnd úrskurðaði um kjör
háskólaprófessora þannig að laun þeirra
breyttust um 50% frá síðustu áramótum.
Um leið var tekin upp sú ánægjulega ný-
breytni að hækkun milli launaflokka
ræðst af árangri í starfi, afköstum við
rannsóknir, kennslu og stjórnun. Hugs-
anlega er þessi leiðrétting á launum pró-
fessora til merkis um hugarfarsbreytingu
gagnvart háskólanum og hlutverki hans.
í framhaldi þarf að renna styrkari stoð-
um undir grunnrannsóknir í landinu en
skilning hefur skort á því hjá stjórnvöld-
um og almenningi að þær eru ein megin-
forsendan fyrir skapandi og frjóu at-
vinnu- og menningarlífi. Opinberir styrk-
ir til rannsókna hafa farið hækkandi á síð-
ustu árum en betur má ef duga skal. Árið
1995 voru opinberir styrkir til rannsókna
hér á landi 7 milljarðar króna en um 30%
þeirrar upphæðar komu frá einkafyrir-
tækjum. Þessi upphæð er um 1,5% af
landsframleiðslu. Arið 1997 voru
styrkirnir hins vegar komnir á tíunda
milljarð sem eru um 1,7% af landsfram-
leiðslu. Hækkunin er því töluverð en sam-
anburðurinn við aðrar þjóðir er okkur
samt ekki hagstæður. Evrópusambands-
þjóðir veita þannig að meðaltali um 2% af
landsframleiðslu til rannsókna en sam-
svarandi tala hjá framsæknum þjóðum
eins og Japönum, Bandaríkjamönnum og
nágrönnum okkar Svíum er hins vegar
um 3%. Finnar hafa svo lagt æ meiri
áherslu á þennan þátt en þeir voru meðal
þeirra þjóða Evrópu sem lögðu hvað
minnst til rannsókna; stefna þeir að því
að framlagið verði orðið 2,9% af lands-
framleiðslu árið 2000. Augljóst er að ef
íslendingar ætla ekki að dragast enn
meira aftur úr þessum þjóðum verður að
auka framlög til rannsókna og efla há-
skólann enn frekar.
Hægt væri að setja á langa ræðu um
eðli, hlutverk og gildi fræðaseturs á borð
við Háskóla Islands en segja má að orð
Páls Skúlasonar, rektors skólans, sem
höfð voru eftir honum í viðtali hér í Morg-
unblaðinu síðastliðinn sunnudag, segi það
sem segja þarf. „Allt fræðastarf er ný-
sköpun sem enginn veit fyi’irfram hvað
getur af sér. Enginn veit hvenær einhver
gerir mikilvæga uppgötvun eða uppfinn-
ingu, hvenær ný hugmynd fæðist. Gildi
fræðanna er að vera ótæmandi uppspretta
hugmynda um eitthvað nýtt og merkilegt í
heiminum og kveikja athafna.“
Morgunblaðið/Freysteinn G. Jónsson
„í framhaldi þarf
að renna styrkari
stoðum undir
grunnrannsóknir í
iandinu en skiin-
ing hefur skort á
því hjá stjórnvöld-
um að þær eru ein
meginforsendan
fyrir skapandi og
frjóu atvinnu- og
menningarlífi. Op-
inberir styrkir til
rannsókna hafa
farið hækkandi á
síðustu árum en
betur má ef duga
skal.“