Morgunblaðið - 13.09.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1998 11
Morgunblaðið/RAX
SÉÐ yfir Dimmugljúfur og Kárahnúka. Innri-Kárahnúkur er nær á
myndinni og er aðalstíflustæði miðlunarlóns Kárahnúkavirkjunar
fyrirhugað við hann. Stíflan verður ein sú hæsta í Evrópu og mun
ná upp í miðjan hnukinn og yfir í hæðina hinum megin við gljúfrin.
Fjallið sem sést í forgrunni hægra megin verður að eyju í lóninu, en
virkjunin verður sú stærsta á Islandi.
um sem geta haft áhrif á sjálfsvit-
und okkar sem þjóðar til framtíðar.
Hún hvetur okkur til að skoða
áhrifin sem menningin hefur haft í
öðrum löndum og meta reynslu
annarra þjóða því við eigum kost á
að framleiða hluti sem leiða ekki til
óafturkallanlegs skaða á umhverfi
okkar.
Skerðist hreinleikaímynd
iandsins?
Ef við lítum í kringum okkur sjá-
um við að aðrar þjóðir hafa þegar
hafist handa við að snúa þróuninni
við. í Bandaríkjunum er þegar haf-
in endurgerð á náttúrulegu um-
hverfi, en nærtækasta dæmið kem-
ur líklegast frá Noregi þar sem al-
menningur og stjómvöld eru þegar
farin að gera ráðstafanir til að
bjarga því ósnortna landi sem eftir
er. Norðmenn segjast hafa lært
mikið af reynslunni en þeir virkj-
uðu á sínum tíma umfram það sem
nauðsynlegt var.
Það er athyglisvert að stefna ís-
lenskra stjórnvalda í málefnum há-
lendisins er ekki einhlít. Yfii-völd
umhverfismála vinna að verndun
umhverfisins og hafa m.a. lagt sig
fram við að skilgreina og kort-
leggja það sem kalla megi „ósnort-
in víðerni" á Islandi. En yfirvöld
iðnaðar- og viðskiptamála kalla á
aukinn iðnað og stóriðju. Auk
þessa vinna ferðamálayfirvöld að
því að markaðssetja landið sem
hreint, ósnortið og ómengað. I
stefnumótunarskýrslu samgöngu-
ráðuneytisins frá árinu 1996 kemur
fram að ferðaþjónusta, raforku-
vinnsla og stóriðja henni tengd fari
ekki saman: „Island er kynnt er-
lendis sem hreint og ómengað land
og samkvæmt könnunum er hrein
og tær náttúran helsta aðdráttarafl
Islands. A sama tíma stuðla for-
svarsmenn stjórnvalda og atvinnu-
lífs að eflingu stóriðju og leggja á
ráðin um virkjanir á hálendi Is-
lands.“
Samkeppni um
ferðamenn eykst
Ferðamálayfii'völd hafa bent á
að það fylgi því ákveðið vandamál
að stofna til aukinnar stóriðju á Is-
landi, þar sem hún losi óæskilegar
lofttegundir út í andrúmsloftið.
Það geti til dæmis skert ímynd
landsins um hreinleika. Auk þess
ber að athuga að verði fyrirhugað-
ar virkjanaframkvæmdir að veru-
leika er hætta á að sérstaða Is-
lands sem ferðamannalands minnki
og samkeppnin við önnur lönd
verði harðari, en þetta er niður-
staða Önnu Dóru Sædórsdóttur í
skýrslunni „Ahrif virkjana norðan
Vatnajökuls á ferðamennsku".
Kannanir sýna auk þess að tíundi
hver ferðamaður á Islandi varð
fyrir vonbrigðum með það hve mik-
ill fjöldi ferðamanna var á ferða-
mannastöðum á hálendinu. Því hef-
ur þegar verið bent á að dreifa
þurfi ferðamannastraumnum víðai’
á landinu, og að við eigum nægilegt
framboð af náttúruperlum til þess.
Anna Dóra bendir í þessu sam-
hengi á að minnkandi framboð á
náttúrulegu umhverfi í heimalönd-
um ferðamanna geri ósnortin víð-
erni hálendis íslands verðmætari
fyrir vikið.
Hvar á að virkja?
En hverjar eru helstu áætlanir
Landsvirkjunar? Hvar verða þær
virkjanir sem eru fremstar í for-
gangsröðinni og hvaða áhrif munu
þær koma til með að hafa? Sú
virkjun sem er efst á blaði hjá
Landsvirkjun, að undanskilinni
áðurnefndri Vatnsfellsvirkjun, er
Fljótsdalsvirkjun, en hún er und-
anþegin umhverfismati. Undan-
farið hafa ýmis hagsmunasamtök
þrýst á um að virkjunin fari í um-
hverfismat, og stjórn Landsvirkj-
unar hefur ekki lokað fyrir þann
möguleika. Fari virkjunin í um-
hverfismat, verða umhverfisáhrif
hennar metin á lögformlegan hátt,
en Eyjabakkalón sem henni fylgir,
hefur verið gagnrýnt vegna nei-
kvæðra áhrifa sem það kemur til
með að hafa á fugla- og gróðurlíf á
Eyjabökkum.
Næsti virkjunarkostur er að
virkja við Kárahnúka norðan
Vatnajökuls. Sú virkjun yrði
stærsta virkjun á íslandi, og
næstum tvöfalt stærri en Búrfells-
virkjun sem nú er stærsta virkjun
landsins. Aðalstífla miðlunarlóns-
ins yrði hátt í þrjár Hallgríms-
kirkjur á hæð og miðlunarrými
lónsins um 1880 Gl. Kárahnúka-
virkjun er umhverfismatsskyld og
hafa rannsóknir sýnt að virkjunin
myndi hafa mest áhrif á hrein-
dýrastofninn, en lónið myndi færa
á kaf helsta burðarsvæði þeirra,
auk þess sem mikil breyting yrði á
Dimmugljúfrum, þar sem þau
myndu þorna upp, og 185 m há
stífla yrði reist við syðri enda
þeirra. Rætt hefur verið um að
ráðast beint í virkjun við Kára-
hnúka á undan Fljótsdalsvirkjun,
en hún er tvöfalt öflugri en sú síð-
arnefnda. Þetta er möguleiki sem
engin ákvörðun hefur verið tekin
um og verður líklega ekki nema af
orkusölusamningum verði.
Enn ein virkjun norðan Vatna-
jökuls er á teikniborði Landsvirkj-
unar, þótt hún sé ekki eins fram-
arlega í forgangsröðinni og Fljóts-
dals- og Kárahnúkavirkjun. Það
er virkjun Jökulsár á Fjöllum,
sem kennd er við Arnardal. Með
þeirri virkjun yrði vatnsstreymi
um Dettifoss stórlega skert, og
gerir Landsvirkjun sér grein fyrir
að slík áform myndu kalla á hörð
viðbrögð almennings. Því er gert
ráð fyrir ákveðnu lágmarksrennsli
um fossinn að sumarlagi, svo
ásýnd hans breytist sem minnst
meðan mesti ferðamannastraum-
urinn gengur yfir.
Fjallað verður ítarlegar um
fyrrgreinda virkjunarkosti og
hugsanleg áhrif þeirra á umhverf-
ið í Morgunblaðinu næstu sunnu-
daga. Ljóst er að erfitt verður að
brúa bilið milli náttúruverndar-
sinna og virkjunarsinna, en sam-
komulag verður að nást. Það hlýt-
ur að vera mikilvægt í augum
landsmanna að taka ákvörðun um
hverju þeir vilji fórna til þess að
mæta kröfum um aukinn iðnað og
stóriðju. Þetta er mál sem varðar
alla þjóðina. Hálendið er þjóðar-
eign sem allir eiga rétt á að nýta
og mikilvægt er að átta sig á
hverju verði fórnað áður en það
verður of seint.