Morgunblaðið - 13.09.1998, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1998
MORGUNB LAÐIÐ
ir á Héraði vegna Héraðsskóga.
Þetta hefur líka hjálpað öðrum að
sitja áfram á jörðum sínum. Þátt-
takan er mjög almenn og aðeins
sárafáir bændur í þeim sex hrepp-
um sem verkefnið nær yfír eru
ekki með af einni ástæðu eða
annarri.
Samræmingarhlutverk
Það er kannski ekki seinna
vænna að spyi'ja þig í hverju þitt
starf sé fólgið?
„Það sem mitt starf snýst um, er
að halda jafnvægi á milli land-
stærða, fjármagns og plöntufram-
leiðslu. Jafnvægi skiptir öllu máli í
þessu sambandi, því áætlanir þarf
að gera fram í tímann og fjái-veit-
ingin hverju sinni verður að duga.
Þá hafa Héraðsskógar yfírsýn yfír
alla þætti starfsins, t.d. er bændum
boðið upp á að fyrirtækið sjái um
grisjun skógar. Þessi starfslýsing
hljómar kannski ekki flókin en ég
get lofað þér því að það er nóg að
gera.“
Skógrækt er ekki fyrir bráðláta.
Hvað tekur það langan tíma fyrir
bændur að geta nýtt skóginn sinn?
„Það er rétt, það tekur skóg
mörg ár að ná þeirri stærð að það
megi fara að grisja úr tré til
vinnslu. Veturinn 1990 til ‘91 hófst
grisjun á skógi á Víðivöllum og
Geitagerði, en þeir skógar voru
hlutar af Fljótsdalsáætluninni sem
hófst 1970 eins og áður var um get-
ið. Næstu árin á eftir byrjuðu síðan
aðrir þátttakendur í verkefninu
hver af öðrum. Þetta eru sem sagt
svona um það bil tuttugu ár og þá
geta menn séð í hendi sér hvað um
er að ræða hérna.“
Hvað eru menn að vinna úr viðn-
um?
„Það fara fram flettingar á trjá-
bolum og síðan eru unnir girðing-
arstaurar, eldiviður og kurl. Það
nýjasta eru íslensk gi-illkol. Þá má
nefna að félag skógarbænda á
Héraði, sem var stofnað árið 1988,
keypti í samvinnu við Skógrækt
ríkisins færanlega flettisög sem
notuð er við að fletta borðvið. Úr
borðunum má síðan framleiða
parket á verkstæðum. Ýmiss konar
smáiðnaður er einnig inni í mynd-
inni, þau á Miðhúsum hafa t.d. ver-
ið drjúg og hugmyndarík í þeim
efnum, t.d. með útskomum staup-
um úr lerki sem þau selja á 3-500
krónur stykkið. Slíkt er unnið úr
mjög litlum viðarbút og þá geta
menn gefíð hugmyndafluginu laus-
an tauminn um hversu mikið þetta
eina tré gefur af sér þegar búið er
að selja öll staupin sem unnin voru
úr því.“
Góð áhrif
Helgi vendir nú kvæði sínu í
kross og greinir frá því að Héraðs-
skógar séu í og með hluti af
norrænu verkefni, en nefnd sem
skipuð hefur verið er að taka út
starfsemina með tilliti til
byggðaþróunar. Hér er um þriggja
landa verkefni að ræða og í tilviki
Héraðsskóga hafa 30 bændur verið
beðnir um að svara 40 spurningum.
„Umræddir bændur voru á veg-
um tíu sveitarfélaga og meðal nið-
urstaðna má nefna að í sveit-
arfélögum þar sem Héraðsskógar
koma við sögu var 5-7 prósent
aukning íbúa á sama tíma og í öðr-
um sveitarfélögum var um allt að
15 prósent fækkun að ræða. Menn
spyrja sig, er þetta vegna verkefn-
isins? Því er til að svara, að þróun-
in byrjar klárlega á sama tíma og
verkefnið hefst þannig að líkurnar
verða að teljast verulega sterkar,"
segir Helgi. Og hann heldur áfram
á þessum línum:
„Ef þetta er tilfellið þá er hér
um geysisterka byggðapólitík að
ræða, því ljóst er að ekki er verið
að henda verðmætum. Þvert á móti
er verið að skapa atvinnu, náttúru-
auðlegð og verðmæti nýrra tíma.
En ef þetta er rétt niðurstaða þá er
hún kannski ekki svo ýkja merki-
leg þrátt fyrir allt. Margar Evr-
ópuþjóðir hafa tekist á hendur
ýmiss konar byggðaverkefni og
það eru skógræktarverkefnin sem
hafa skilað bestum árangri. Megin-
málið fyrir okkur er að hafa úthald
í að klára verkefnið, því eins og við
Morgunblaðið/gg
ÁSÝND HÉRAÐS MUN
BREYTAST MIKIÐ
vmaom/fflviNNuuF
Á SUNNUDEGI
►Ríkið og hópur bænda á Héraði og þar um slóðir eru með
nytjaskógaverkefni í fullum gangi. Það eru rúm 25 ár síðan
frumkvöðlar í skógrækt á Héraði hófu starfsemi í smáum stíl,
en það hefur hlaðið utan á sig og raunar leitt af sér verkefnið
og fyrirtækið Héraðsskóga, en framkvæmdastjóri þess er
Helgi Gíslason á Helgafelli í Fellabæ.
eftir Guámund Guðjónsson
elgi er fæddur árið 1962 í
Neskaupstað, en alinn
upp á Héraði. Hugur
hans stefndi til
skógræktar og lauk hann
skógræktarnámi við Landbúnaðar-
háskóla Svíþjóðar í Varnamo í
Smálöndum árið 1989. „Eg fór á
minni gömlu Lödu til Bergen og
síðan með ferjunni til Seyðisfjarð-
ar. Hér á heimaslóðum var ég svo
eiginlega stoppaður af. Skógrækt
ríkisins var að byrja að flytja
höfuðstöðvar sínar til Héraðs, hér
voru stór mál byrjuð eða að fara í
gang og hér var síðan kominn mað-
ur nýkominn úr skóla. Steingrímur
J. Sigfússon, þáverandi landbúnað-
arráðherra og maðurinn á bak við
Hérðasskóga, hafði beðið mig um
að íhuga að koma til starfa að nám-
inu afloknu og þegar ég kom á
Héra'ð tók á móti mér Jón Lofts-
son, þáverandi skógarvörður í
Hallormsstað, og bauð mér fyrsta
stöðugildið sem flutt var austur.
Þetta var staða umdæmisfulltrúa
Skógræktarinnar á Austurlandi og
var fyrsta skrefið að flutningnum. I
janúar 1990, eða um hálfu ári síðar,
flutti svo Skógræktin og ég var á
sama tíma ráðinn til Héraðsskóga
sem þá höfðu starfað í um hálft ár.
Frumkvöðlar fyrirmyndir
Arið 1970 hófst lítið verkefni sem
hefur gengið undir nafninu Fljóts-
dalsáætlun. Þar var um að ræða 8
til 10 jarðir sem hófu að planta 7-
800 þúsund trjáplöntum. Menn sjá
nú árangurinn. „Dæmi um frum-
kvöðul er Miðhús, sem hefur nú
bæði vinnu og tekjur af úrvinnslu
skógarafurða . Menn voru sem sagt
búnir að sjá hvað frumkvöðlamir
höfðu gert og því kannski ekki
beinlínis verið að renna blint í
sjóinn. Héraðsskógar voru ekki síð-
ur hugsaðir sem byggðai*verkefni
heldur en skógræktarverkefni. Á
árunum fyrir 1990 var mikil riða á
svæðinu, fé var víða skorið niður og
fólk lenti í kröggum. Þetta var
spurning um að fólk til sveita hefði
eitthvað við að vera og það var
hreinlega nauðsynlegt að fínna eitt-
hvað út úr því eða horfa upp á fólk
flosna upp ella. Ríkið lagði fram
peninga og bændur ákváðu sjálfír
hvort þeir vildu vera með eða ekki,“
segir Helgi.
Hver eru markmið Héraðsskóga
fyrir utan að halda bændum frá því
að bregða búi?
„Markmiðin eru m.a. að fá sem
flesta til að taka þátt og alls hafa
90 landeigendur verið með í áætlun
Héraðsskóga, en aðalmarkmiðin
eru að koma upp nytjaskógi á
15.000 hekturum á ofanverðu
Héraði. Það eru nú að verða tíu ár
síðan hafíst var handa og það mið-
ar vel, því plantað hefur verið í alls
um 3.000 hektara og við erum að
tala um 1,2 til 1,4 milfjónir trjá-
plantna á ári. Yfirleitt byrjum við á
sterkum landnemaplöntum á borð
við lerki sem er seigt að hasla sér
völl, en síðar blöndum við skóginn
með greni, furu og ösp.“
Hvar fáið þið svona mikið magn
af trjáplöntum?
„Barri á Egilsstöðum var liður í
verkefninu, en hefur síðan verið
breytt í almenningshlutafélag og
er rekið sem slíkt. Það eru engin
rekstrarleg samskipti lengur, en
við verslum mikið við þá í Barra
engu að síður. Þá kaupum við mik-
ið af gróðrastöðvunum á Hallorms-
stað og Sólskógum á Héraði.
Sólskógar er svona minni stöð sem
er m.a. með gagnlegar aukaplöntur
á borð við berjarunna, íslenskan
reynivið og fleira, plöntur sem gott
er að hafa með en eru erfíðar í
fjöldaframleiðslu."
Hvuð er um háar fjárhæðir að
ræða og hvernig snýr dæmið gagn-
vart ríkinu sem leggur fram pen-
inga í verkefnið á árí hverju?
„Fjárveitingin er um 55 milljónir
króna á ári og sú upphæð dugar
næstum. Þegar menn fara að hafa
tekjur af skógræktinni borga þeir
30% af nettóhagnaðinum til ríkis-
sjóðs, en halda eftir 70% af tekjun-
um sjálfir."
Hvaðgeta menn þénað á þessu?
„Ég hef reiknað út meðallaun
sem bændur sem taka þátt í
Héraðsskógum hafa haft upp úr
þátttökunni. Þau námu þá um
300.000 krónum á ári, en sumir
voru með miklu meira en aðrir og
var munurinn fólginn í því hvað
menn höfðu lagt mikið land undir.
Þetta er í mörgum tilvikum mjög
góð búbút og hefur orðið til þess að
menn hafa beinlínis keypt sér jarð-