Morgunblaðið - 27.09.1998, Page 22

22 SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Svampdrifnir leslampar
þriðia h
eiminum
2

Morgunblaðið/Árni Sæberg
DAVÍÐ Guðjónsson og kræklingarnir hans.
magn, nokkurs konar nýr orkugjafí.
„Eg hef til hliðsjónar það sem kall-
að er á ensku e-in þrjú, effíciency,
þ.e.a.s. hvers svona Lífvél yrði
megnug, economy þ.e.a.s. hag-
kvæmniþætti svona uppfinningar
og ecology, þ.e.a.s. hvemig landið
liggur frá umhverfismálasjónar-
hólnum," segir Davíð.
Hvernig komu e-in út?
„Verkefnið er mjög athyglisvert
og lofar góðu, en nýtnin í einu dýri
er samt mjög lítil, eins og við mátti
búast. Að vísu er hægt að hliðtengja
dýrin, en þá er við stærðarvanda-
mál að etja, því vélin verður allt of
umfangsmikil.
Varðandi hagkvæmniþætti, þá er
hráefnið ókeypis og orkugjafinn
líka, auk þess sem vel mætti hugsa
sér að nýta orkuveituna enn frekar
til manneldis. Þ.e.a.s. ef rafmagns-
framleiðslan er farin umfram þarfir
mætti éta eitthvað af henni. Það
væri þó varla geðslegt nema að það
væru skelfiskar sem framleiddu raf-
magnið. Svona þætti mætti sam-
ræma t.d. í kræklingarækt.
Varðandi umhverfismálahliðina,
þá er varla hægt að hugsa sér vist-
vænna fyrirbæri. Það er ekki nóg
með að það sé engin mengun af
þessari raforkuframleiðslu, heldur
hreinsar hún mengun sem fyrir er.
Þessi dýr nánast dauðhreinsa það
vatn sem þau taka inn. Þau skila því
sem sagt miklu hreinna frá sér
heldur en það var þegar þau soguðu
það til sín.“
Hvað viltu segja um nýsköpunar-
gildi þessa verkefnis í ljósi þessa ?
„Að mínu mati er mesta nýsköp-
unargildið fólgið í því að hagnýta líf-
verur á nýjan hátt. í nokkurs konar
RANNSOKNIR Davíðs
byggjast á hugmynd
sem hann fékk er hann
þreytti líffræðipróf í MR
veturinn 1995. Hann
hafði verið að lesa um svampdýr og
fékk þá hugdettu að vel gætu dýr
þessi framleitt rafmagn í lokaðri
hringrás með því að dælugeta
þeirra væri virkjuð. Davíð var hins
vegar svo upptekinn að hann gat
ekki framkvæmt hugmyndina, var
m.a. ritstjóri afmælisrits MR auk
þess að stunda sitt nám. Hann
greindi þó frá hugmyndinni og al-
mennri framkvæmd við tilraunirnar
í skýrsluformi og lagði hana fyrir
Uppfinningakeppni framhaldsskól-
ana.
„Þeir létu mig hafa þriðju verð-
laun þó ég haldi að þeir hafi álitið
mig eitthvað ruglaðan," segir Davið.
Hann gleymdi þó ekki hugmyndinni
og er hann var skiptinemi í iðnaðar-
verkfræði við háskóla í Kaup-
mannahöfn síðastliðinn vetur, lýsti
hann hugmyndinni fyrir Poul S.
Larsen, straumfræðiprófessor sem
þar kenndi. Larsen hefur sjálfur
staðið að umfangsmiklum tilraunum
á þeim dýrategundum sem komu
við sögu í kolli Davíðs.
„Larsen leist vel á þetta og leyfði
mér að búa til sérnámskeið utan um
verkefnið og í vetur þróaði ég hug-
myndina orkufræðilega undir umsjá
hans. Rannsókninni lauk svo í vor,
en þá fékk ég styrk frá Nýsköpun-
arsjóði námsmanna til að halda
áfram og í sumar hef ég verið að
gera tilraunir á sjálfum dýrunum
undir leiðsögn Jörundar Svavars-
sonar sjávarlíffræðiprófessors.
Þeim hluta verkefnisins er senn lok-
ið og í október á ég að skila skýrslu
með niðurstöðum. Hvað svo tekur
við veit ég ekki enn, en mikið starf
bíður enn,“ segir Davíð.
Möttuldýr, svampar
og samlokur
Flest mannsböm þekkja til sam-
loka. Mörgum þykir kræklingur
góður til átu, að ekki sé minnst á
Ungur verkfræðinemi, Davíð Guðjónsson,
hefur að undanförnu unnið að allnýstár-
legum rannsóknum á dælugetu svampa,
möttuldýra og samloka. Umrædd dýr dæla
frá sér s.jó við fæðuöflun, draga hann fyrst
í sig, sía úr honum næringarefni og dæla
honum síðan frá sér af nokkrum krafti.
Verkefnið snýst um að nýta dælugetu dýr-
anna í þágu mannsins, m.a. til rafmagns-
framleiðslu. Guðmundur Guðjónsson hitti
Davíð á Fræða- og rannsóknarsetrinu í
Sandgerði þar sem hann hefur haft vinnu-
aðstöðu í sumar.
hörpuskel og kúfskel. Færri þekkja
eitthvað til möttuldýra og margir
telja vafalaust að svampur sé bara
eitthvað til að þvo bílinn með.
Möttuldýr eru gjarnan neðarlega
í giýttum þangfjörum og svo víða á
grunnsævi. Þau eru pokalaga með
tveimur opum. Þau eru smávaxin og
þau stærstu eru aðeins nokkrir
sentimetrar í þvermál. Þau eru ým-
ist einbúar eða í byggðpm ef kalla
mætti það því nafni. í bók Guð-
mundar P. Ólafssonar líffræðings,
„Ströndin", segir þetta um líkams-
starfssemi möttuldýra: - Munnur
möttuls er innstreymisop sem opn-
ast niður í kok og meltingarveg.
Innan veggja sekkjarins eru líka
hjarta og blóðrás, æxlunarfæri karl-
og kvendýrs, taugahnúður og taug-
ar. Þetta er að vísu ekki óvenjulegt
meðal hryggleysingja, en margt í
byggingu líffæra og líkama er sér-
stakt. Meðal þess sem undarlegt
þykir er að blóðrásarkerfið er opið.
„Hjartað" er samanbrotinn vöðvi í
hjartapoka, gollurhúsinu, og dælir á
víxl í tvær áttir. Forðum var svömp-
um lýst sem lifandi brunni. Á sama
líkingarmáli er möttuldýr dælustöð.
Neðan fjöru dæla þau öllum stund-
um, þau stærstu á annað hundrað
lítrum á sólarhring, hver einstak-
lingur. Sjódælingin fer inn og út um
opin á sekknum. Inni í dýrunum er
eins konar net sem agnir festast í
og þannig fá þau næringu. Svo til öll
möttuldýr eru síarar og lifa á þör-
ungum.
Um svampa ritar Guðmundur
Páll: - Þessir lifandi „gosbrunnar"
eru síarar. Um allan svamplík-
amann eru örsmá op þar sem
straum leggur inn. Á veggjum inn-
streymisops eru frumur með svipu-
kraga og þær koma sjó af stað. Aðr-
ar frumur grípa næringuna, en
svampar eiga það sammerkt frá
öðrum dýrum að nærast á lífrænum
efnum, ekki ólífrænum eins og jurt-
ir. Þegar sjór hefur flætt um völ-
undarhús innstreymisopa samein-
ast smálækir þeirra í víðan farveg
útstreymisopa, op „gosbrunnanna".
DAVÍÐ kemur fyrir „frárennslisbúnaði" í kræklingi.
Rafmagn fátæka mannsins?
Davíð lýsir nánar ferlinu. Hug-
myndin, eða „Lífvélin“ eins og hann
kallar hana, gengur út á að setja lif-
andi svampa eða möttuldýr í lokaða
hringrás og nýta dælugetu þeirra til
að knýja túrbínu. Túrbínan er tengd
rafli og vélin framleiðir þar með raf-
vél. Náttúran hefur milljarða ára
forskot á okkur mennina í hönnun á
tækni af þessu tagi. Henni hefur yf-
irleitt tekist afburðavel upp og því
ekki að nýta sér reynslu hennar og
þekkingu? Nýta sér þetta forskot, í
þessu tilviki til að búa til vél sem
gengur fyrir sjó.
Aldrei áður mér vitandi hefur