Morgunblaðið - 27.09.1998, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
„HAMINGJAN ER
í HANSTHOLM“
HÖFNIN í Hanstholm er lífæð bæjarins.
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
íslendinganýlendan í Hanstholm spratt
upp fyrir um fjórum árum. Fyrir þremur
......... ...........................j>--
árum heimsótti Sigrún Davíðsdóttir Is-
lendingana í Hanstholm. Hún brá sár
þangað nýlega í aðra heimsókn, ræddi við
Dani og Islendinga þar og fékk að heyra
að þar væri allt með kyrrum kjörum. En líf
Islendinganna þar vekur jafnframt spurn-
ingar um lífíð á Islandi.
Hamingjan er í Hanst-
holm,“ segir Hrafn-
hildur Porsteinsdóttir
spaugandi. Eins og
aðrir landar í Hanst-
holm á Norður-Jótlandi veit hún
fullvel að hamingjan hefur ekki fast
aðsetur í Hanstholm frekar en ann-
ars staðar. Helsta skýring hinna að-
fluttu er að það er hægt að lifa
mannsæmandi lífi á dagvinnunni
einni. Það breytir öllu. Margir
nefna einnig að þeir smitist af
nægjusemi Dana og hætti að gera
sömu kröfur til veraldlegra gæða og
áður, meðal annars af því líf með
skaplegri vinnu gefi færi á að njóta
lífsins betur en áður. Og það vakna
með þeim spumingar um af hverju
íslenskur vinnumarkaður sé svo
ólíkt uppbyggður og sá danski og af
hverju dagvinnulaun séu svo lág á
íslandi, þegar meðaltekjur á mann
þar eru með því hæsta sem gerist.
Meðal viðmælenda í Hanstholm
er gjarnan bent á að eins og oft
gildi um aðstreymi fólks þá hafi í
hópi íslendinganna verið eitthvað
um lukkuriddara, sem ætluðu
kannski ekki að leggja hart að sér,
heldur höfðu heyrt af danska
allsnægta- og bótaþjóðfélaginu. En
lukkuriddaramir eru horfnir á
braut og það ríkir stöðugleiki í ís-
lenska samfélaginu í Hanstholm,
þar sem nú búa um 140 íslending-
ar. Þeir sem hverfa þaðan fara
fæstir til íslands, heldur flytja sig
aðeins um set í Danmörku.
íslenskur verkalýður gerir ekki
uppreisn - hann bara fer
Það var árið 1993 að athygli
ýmissa Islendinga beindist að Han-
stholm og árið eftir má segja að fólk
hafi streymt þangað. Á stuttum
tíma fluttust um 200 Islendingar
þangað, bæði fjölskyldur og ein-
staklingar. Fólk flutti frá atvinnu-
leysi á Islandi, en það kom spánskt
fyrir sjónir að þrátt fyrir atvinnu-
leysi í Danmörku var samt hægt að
fá vinnu þar. Skýringin var sú að
þrátt fyrir atvinnuleysi vantaði fólk
' í einstök störf, til dæmis í fisk-
í vinnslu.
Þegar íslendingar í Hanstholm
era spurðir af hverju þeir hafi flutt
þá er svarið yfirleitt það sama: Þeir
höfðu spurnir af laununum, sem ekki
væru aðeins góð miðað við íslenska
launataxta, heldur væra lífsskOyrði
þannig að hægt væri að lifa af dag-
vinnunni. Það var aðalmunurinn.
Ýmsir nefna einnig til atvinnu- og
menntunarmöguleika þvi þótt Han-
stholm sé „Raufarhöfn eða Kópa-
sker“ þeirra Dana eins og einn sagði,
þá er aðeins um klukkustundarakst-
ur til Álaborgar og heldur lengra til
Árósa, svo borgir og borgarmenning
era stutt undan. En flestir Islend-
inganna sækjast ekki eftir stórborg-
arlífi. Smábæjarlífið og það sem því
fylgir á ágætlega við þá.
I vor var stórverkfall í Dan-
mörku. Ýmsir íslenskir viðmælend-
ur Morgunblaðsins höfðu orð á að
sú samstaða, sem hefði verið meðal
verkfallsmanna hefði haft mikil
áhrif á þá. Svona samstöðu hefðu
þeir aldrei kynnst á ísiandi, þar
sem menn væra hver í sínu horni að
nöldra, en það vantaði alla sam-
stöðu til samhæfðra aðgerða um
bætt kjör. Og af hverju skyldi hana
vanta? Svarið var að þeir verst
settu á Islandi skömmuðust sín.
Verkalýðinn vantaði það stolt, sem
sá danski hefði. Og hvers vegna líka
að berjast fyrir hækkunum, sem
alltaf eru prósentuhækkanir, svo
þeir lægst launuðu bæru hvort sem
er alltaf minnst úr býtum, benti
einn á. í Danmörku tíðkast krónu-
hækkanir og það er mikill munur,
bætti hann við.
í þessu samhengi má líta svo á að
íslenskt verkafólk geri ekki upp-
steyt, en miðað við fólksflutningana
undanfarin ár má segja að ýmsir
hafi einfaldlega gripið til þess ráðs
að hafa sig á brott. Það gæti
kannski verið íslensku verkalýðs-
hreyfingunni umhugsunarefni. Með
sér taka útflytjendumir verk-
kunnáttu, sem hefur gagnast þeim
vel í nýju heimahögunum.
Frá hverju er horfið - eftir
hverju er sóst?
Það hafa gengið ýmsar sögur af
því að margir þeirra, sem íluttust til
Hanstholm hafi verið að flýja skuld-
ir. Vísast á það við í einhverjum til-
vikum, en hin hliðin á því er að með
Hanstholm
DANMÖRK )
\ ÁrósarV<!f

T'
yr
á
‘X'-'"' Kaupmanna-1
' - nöfn v
,-.i Óðihsvé
hýSKALAND Á,
--V'
Landsframleiðsla á mann í
Danmörku 1997 var 212.089
danskar krónur, en á Islandi
var hún 1.946 milljónir ís-
lenskra króna. (Heimildir:
Statistisk Árbog, Þjóðarbú-
skapurinn.)
Samkvæmt tölum frá
Kjararannsóknarnefnd frá
2. ársfjórðungi 1997 voru
meðalmánaðarlaun verka-
karls 151.900 krónur og
meðalfjöldi unninna tíma
var 51,4 klukkustundir.
Sambærilegar tölur fyrir
verkakonur voru 100.100
krónur og íjöldi unninna
tíma 43 klukkustundir. _
Árið 1994 fluttu 990 ís-
lendingar til Danmerkur,
1995 1719, 1996 1658 og
1997 1328. Á tímabilinu
janúar-júní í ár fluttu 388
Islendingar til Danmerkur.
lágum launum er lítið upp á að
hlaupa, svo ef eitthvað kemur upp á
er erfitt að bregðast við með öðra
en lánum og það býður upp á víta-
hring mikillar vinnu og skulda. Al-
mennt nefna Islendingamir í
Hanstholm að bankinn fari varlega í
lán og það henti þeim vel. Ekki sé
aðeins litið á launin, heldur einnig
hugað að því að fólk geti staðið und-
ir afborgunum ef það fer á atvinnu-
leysisbætur.
Eftir að hafa spurst fyrir í bönk-
um í Hanstholm um viðskiptin við
Islendinga kemur í ljós að reynslan
af íslensku viðskiptavinunum er al-
mennt góð. íslendingar séu ekki
öðruvísi viðskiptavinir en Danir.
Bankinn hjálpar til að gera
greiðsluáætlun. Verkafólk fær út-
borgað á tveggja vikna fresti og
launin eru greidd inn á bankareikn-
ing. í samræmi við greiðsluáætlun-
ina dregur bankinn af laununum og
leggur inn á sérstakan afborgunar-
reikning, sem tekið er af fyrir öllum
fostum kostnaði, svo sem hita, raf-
magni og síma, auk afborgana af
húsinu. Eftir kynni af Islendingun-
um álíta bankamennirnir í Han-
stholm að dönsku bankamir sýni
meira aðhald en íslensku viðskipta-
vinirnir hafi átt að venjast að heim-
an. Um leið hafi Islendingarnir
tekið því vel að varlega væri farið í
að veita lán.
Hanstholm hefur orð á sér í Dan-
mörku fyrir að vera með svolitlum
gullgrafarabrag, því þar getur verið
mikla vinnu að fá. Ýmsir Danir í
Hanstholm álíta einmitt að þessi
andi hafi dregið íslendingana að,
líkt og til dæmis Færeyinga, sem
einnig hafa sótt þangað. En þegar á
hólminn er komið og hversdagslífið
tekur við þá eru uppgripin kannski
ekki eins mikii og búist var við, líka
af þvi að í danskri fiskvinnslu er yf-
ir- og helgarvinna undantekning og
sumarfríið er ekki hægt að vinna af
sér.
En bankarnir hafa einnig brennt
sig. Meðal íslendinga í Hanstholm
heyrist því fleygt að eitt eða tvö
dæmi séu um Islendinga, sem hafa
stungið af frá lánum og öllu saman.
Því séu bankarnir orðnir enn gætn-
ari en áður. Heimildarmenn blaðs-
ins í bönkunum í Hanstholm hafna
þessu ekki, en undirstrika að slíkt
gerist ekki aðeins með íslendinga. I
bönkunum hafa menn einnig á til-
finningunni að það eigi við um ýmsa
íslendingana að þeir komi til
Hanstholm til að hefja nýtt líf í
agaðra umhverfí, til að losna úr
vítahring mikillar vinnu og skulda.
En freistmgarnar leynast þó í
Danmörku. Ýmsar búðarkeðjur eru
með greiðslukort og bjóða lán út á
þau. Allir þeir, sem ekki eru á van-
skilalistum geta fengið Joessi kort og
um leið lánin ef vill. Áhætta fyrir-
tækjanna er varin með vöxtunum,
sem eru á bilinu 20-30 prósent, sem
era okurvextir í samanburði við 6-7
prósent vexti af til dæmis fasteigna-
og bílalánum. Starfsemi kortafyrir-
tækjanna liggur utan við sjóndeild-
arhring bankanna, en vanskilavand-
inn við þessi gylliboðafyrirtæki
kemur inn á borð bankanna, ef við-
skiptavinirnir láta glepjast af þeim
án þess að vera borgunarfólk.
Ýmsir íslendinganna nefna að
þeim þyki verðlag hæri'a á Islandi,
þó kannanir bendi til álíka verðlags.
En það er erfitt að marka lífsaf-
komu af verðsamanburði einum, því
lífshættir hafa líka sitt að segja.
Nánari kynni af Dönum hafa leitt
íslendingunum fyrir sjónir hve
Danir eru afslappaðir og lítt hel-
teknir af lífsgæðakapphlaupinu.
Þetta hugarfar leiðir til hófsamara
lífs og um leið til betri fjárhagsaf-
komu.
Duglegt og dugandi fólk
íslendingamir hafa komið sér vel í
dönsku fiskvinnsluhúsunum, því þeir
hafa það fram yfir marga Dani að
þeir kunna til verka. Reynsla þeirra
kemur sér einnig vel og ekki ósenni-
legt að hún muni með tímanum hafa
áhrif á fiskvinnsluna. íslenskir feðg-
ar í Hanstholm era til dæmis farnir
að gera út sinn bátinn hvor, að hluta
með íslenskum áhöfnum.
Axel Ólafsson, framleiðslustjóri
hjá Taabbel fiskvinnslufyrirtækinu,
segir að þeir Islendingar, sem ráðn-
ir hafi verið til Taabbel hafi verið
vel liðnir, kunni vel til verka og séu
vanir vinnu. Axel segist heyi'a á ís-
lenskum starfsmönnum að þeir séu
flestir vanir að vinna í akkorði að
heiman, en akkorð tíðkist til dæmis
ekki hjá Taabbel og sé orðið sjald-
gæft í danskri fiskvinnslu. Það
breyti því þó ekki að hraðinn sé
mikill og fólk þurfi að taka á við
vinnuna.
Almennt kunna Islendingarnir
vel við sig á vinnustað, þar sem
þeim finnst komið eins fram við alia
og fólk leggi sig fram í vinnunni.
Þeir taka sérstaklega fram að yfir-
menn og eigendur gangi í öil störf
hvar og hvenær sem þurfi, en séu
ekki alltaf inni á skrifstofum. Og yf-
irmenn og eigendur keyra ekki allir
um á jeppum, eins og tíðkist á Is-
landi, heldur berist almennt lítið á.
Á dönskum vinnustöðum þykir
sjálfsagt að yfirmenn gangi á undan
með góðu fordæmi og sú skoðun
uppi að vinnustaðurinn sé eins og
úrverk, þar sem allir hlutar séu
jafnmikilvægir.
Ef spurst er fyrir meðal danskra
íbúa Hanstholm þekkja margir Is-
lendinga, bæði af vinnustöðum og
eins sem nágranna. Það hefur ekki
komið til neinna vandræða. Á þess-
um slóðum eru óvenjumargir Dan-
ir, sem hafa farið til íslands. Mos-
fellsbær er vinabær Thisteds,
næsta bæjar við Hanstholm. Sam-
skiptin hafa verið mikil og hand-
boltafélög, skólabekkir og skóla-
hljómsveitir hafa skipst á
heimsóknum.
íslenskt samfélagsmynstur
Þó Danir, sem kynnst hafa Is-
lendingunum í Hanstholm hafí orð á
samheldni Islendinganna, gera Is-
lendingamir sjálfir lítið úr því, vís-
ast af því þeim finnst það svo sjálf-
sagt. Eitthvað er um íslenskt
félagslíf. Á veturna eru haldin spila-
kvöld. Þorrablót hafa einnig verið
haldin. Aðspurðir segjast Islending-
arnir ekki aðeins umgangast landa
sína, heldur einnig Dani, þó þeir
kvarti yfir að erfitt sé að kynnast
þeim. Danir séu almennilegir í
framkomu, en seinir til að bjóða
fólki heim. En eins og einn íslensk-
ur viðmælandi blaðsins segir þá eru
íslendingarnir víða að, bakgrunnur-
inn misjafn og fólk á fátt sameigin-
legt annað en þjóðernið. Því sé
varla von að úr verði mjög sam-
stæður hópur.
„Það er allt með kyrram kjöram
meðal Islendinganna," segir einn
íbúanna, „en ekki endilega sól og
hamingja." Hvunndagurinn í Han-
stholm er ekkert frábrugðinn
hvunndeginum annars staðar. En
fyrir þá sem hafa komið sér vel fyr-
ir býr hamingjan í Hanstholm - eins
og hún gæti einnig gert annars
staðar.