Morgunblaðið - 27.09.1998, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1998 29
f FAÐMI FJÖLSKYLDUNNAR Frá vinstri, Ragnar H. Ragnar, Hjálmar Helgi,
Sigríður yngrí, Anna Áslaug og Sigríður Jónsdóttir. Myndin er líklegast tekin
um 1956 í Smiðjugötu 5, ísafirði.
H JÓNIN Sigríður Jónsdóttir og Ragnar H. Ragnar
á sextugsafmæli hans.
yfir landamærin til Dakota í Bandaríkjunum.
Þar bjó hann unz hann gekk til liðs við
Bandaríkjaher í seinni heimsstyrjöldinni.
Ragnar var fimmtugur að aldri þegar hann
hóf annað ævistarf sitt sem skólastjóri Tón-
listarskólans á Isafirði, sem var stofnaður 10.
október 1948. Tónlistarskóli ísafjarðar, sem
er tengdur nafni Ragnars H. Ragnar órjúf-
andi böndum, verður því hálfrar aldar gamall
á þessu hausti. I ársriti Sögufélags ísfirðinga
(38. árgangur, 1998) birtist ítarlegt og íróð-
legt ágrip af sögu Tónlistarskóla ísafjarðar
eftir Björn Teitsson, skólameistara. Sú saga
staðfestir það sem Þórir Þórisson, tónlistar-
skólastjóri, sagði í áður tilvitnaðri grein, að
kennsla Ragnars byggðist á „þrauthugsaðri
heimspeki“ enda skilaði hann árangri sem
brátt vakti þjóðarathygli. í frásögn sinni af
kennsluháttum Ragnars við tónlistarskólann
styðst Björn Teitsson við ritgerð eftir Hjálm-
ar Helga, tónskáld, son Ragnars, en hann
naut handleiðslu fóður síns frá ungum aldri
eins og systur hans, Anna Aslaug, píanóleik-
ari, og Sigríður, núverandi skólastjóri skól-
ans.
í þessari frásögn kemur fram að Ragnar
var mótaður af bandarískum kennsluaðferð-
um, en þær voru talsvert frábrugðnar þýska
skólanum sem ríkjandi var við píanókennslu í
Reykjavík. Bandarískar nótnabækur fengust
lengi vel ekki á Islandi nema í Bókaverslun
Jónasar Tómassonar á Isafirði. Ragnar lagði
áherslu á að fá börnin í skólann til náms þeg-
ar frá 5-6 ára aldri. Var mælst til þess að
a.m.k. annað foreldrið fylgdist mjög náið
með náminu og kæmi í spilatíma með barn-
inu.
Fræg eru þau ummæli Ragnars úr skóla-
setningarræðu að skóli væri ekki hús heldur
fólk. En heimili þeirra Ragnars og konu hans,
Sigríðar Jónsdóttur frá Gautlöndum, var líka
skóli. Vegna þess að skólinn hefur alla tíð bú-
ið við þröngan húsakost var ævinlega kennt á
heimilinu. Þar við bættust síðan „samæfing-
arnar“, sem ævinlega voru haldnar á sunnu-
dögum, þegar aðrir menn og makráðari taka
sér gjaman hvíld frá daglegum störfum. Sín-
gjörn hugmyndafræði af því tagi var hins
vegar ekki viðurkennd í skóla Ragnars H.
Þar var ekki til siðs að fara í manngreinarálit
eftir ólíku gáfnafari eða heimanfengnum
hæfileikum nemenda. Allir lutu sömu kröfum
og sama aga. Boðorðið var aðeins eitt: Að
vinna sitt verk eftir bestu getu. Minna var
ekki nógu gott.
Á samæfingunum léku nemendur hver fyr-
ir annan. Þær tíðkuðust allt frá fyrsta starfs-
ári skólans. Samæfingar voru ávallt vikulega
hjá yngri nemendum. En þegar fjölgaði til
muna í skólanum voru þær tvisvar til þrisvar
í mánuði hjá þeim eldri. Ætlast var til þess að
allir nemendur kæmu undantekningarlaust á
samæfingar og hlustuðu þá hver á annan
flytja án nótna lög sem þeir höfðu lært utan-
bókar. Samæfingarnar voru ásamt hljómleik-
um drifkrafturinn í námi barnanna, enda
kepptust þau yfirleitt allan veturinn við að
undirbúa sem flest lög fyrir þessar tíðu og
reglubundnu æfingar.
Nemendur komu ævinlega prúðbúnir til
samæfinga og fengu í leiðinni smám saman
æfingu í sviðsframkomu. Ragnar kynnti nem-
endurna og verkin sem þeir skyldu leika. At-
hugasemdir um frammistöðu þeirra skráði
hann í sérstaka „leynibók“, sem engir fengu
að sjá. Tilgangur athugasemdanna var að
greina, hvort nemandinn hefði tekið framfór-
um. Ef nemanda fór ekki fram hjá öðrum
kennara, kom fyrir að Ragnar tæki nemand-
ann til sín. Enginn vafi er á því að samæfing-
arnar höfðu mikið uppeldislegt gildi. Fyrir
utan sjálfan tónlistai-flutninginn lærðu nem-
endur frá unga aldri að koma fram kurteis-
lega opinberlega og að hlusta á tónlist.
Ragnar mun hafa byrjað að halda samæf-
ingar á meðan hann var í Ameríku. Óvíst er
hvaðan hann fékk þá hugmynd að hafa þær
með þessu sniði. Þetta fyrirkomulag tíðkaðist
ekki í öðrum tónlistarskólum, þótt víða finnist
dæmi um músíkfundi eða skólatónleika, sem
valdir nemendur, þeir bestu, hafa komið fram
á, en ekki allir nemendur eins og hjá Ragnari.
Ragnar lagði á það ríka áherslu við nem-
endur sína að sá sem ætlaði sér að verða
frambærilegur tónlistarmaður þyrfti áðm- að
hafa aflað sér góðrar almennrai- menntunar.
Hann vildi því helst ekki að nemandi ein-
skorðaði sig við tónlistarnám fyrr en t.d. eftir
stúdentspróf. Ragnar og Sigríður fögnuðu
eindregið stofnun Menntaskólans á ísafirði
árið 1970 og tókst frá öndverðu náið samstarf
milli skólanna. Reyndar fór það ekki fram hjá
neinum, sem til þekkti, að þeir menntaskóla-
nemendur, sem notið höfðu handleiðslu
Ragnars í tónlistarnámi, sköruðu að öðru
jöfnu fram úr í öðru námi jafnhliða.
Ragnar fylgdist sjálfur með iðni, ástundun
og framfórum hvers einasta nemanda frá
viku til viku. Kunnur tónlistarmaður, Jakob
Hallgrímsson, fiðluleikari, sem naut hand-
leiðslu Ragnars í þrjú ár, hefur látið hafa eft-
ir sér, að kerfisbundnari vinnubrögðum og
strangari kröfum hafi hann ekki kynnst fyrr
en í konservatoríinu í Moskvu. Ekki amaleg
umsögn það.
Hróður Tónlistarskóla ísafjarðar undir
stjórn þeirra Ragnars H. og Sigríðar fór vax-
andi alla þeirra tíð enda fjölgaði nemendum
og kennurum jafnt og þétt. Árangur Ragnars
sem kennara og skólastjóra fór ekki framhjá
öðrum tónlistarmönnum, né heldur sá ein-
staki menningarbragur, sem setti svip sinn á
skólahaldið. Halldóri Haraldssyni, píanóleik-
ara, varð á tímabili tíðfórult til ísafjarðar til
tónleikahalds og hafði náin kynni af kennslu
Ragnars og skólastjórn. Hann kemst svo að
orði: „Ragnar var enginn venjulegur kennari
í píanóleik. Hann var gæddur gáfum hins
sanna listamanns, sem tókst að opna augu
nemenda sinna fyrir undraheimum tónlistar-
innar. I kennslu hans fór saman mikill agi og
virðing fyrir viðfangsefninu. En hann bjó
einnig yfir hinum sjaldgæfa hæfileika að geta
kveikt eld, mismikinn að sjálfsögðu, í hugar-
fylgsnum nemandans, sem gerði honum auð-
veldara að komast áfram í námi sínu, þrátt
fyrir erfiða hjalla. Þannig sáði Ragnar sáð-
kornum tónlistarinnar viða, mörg þeirra hafa
þegar borið ríkulegan ávöxt, önnur bíða síns
tíma.“ Síðan bætir Halldór við: „Það er óum-
deilanleg staðreynd, að enginn tónlistarskóli
utan höfuðborgarinnar hefur sent eins marga
nemendur í píanóleik til framhaldsnáms við
Tónlistarskólann í Reykjavík og Tónlistar-
skóli Isafjarðar. Vegna starfa [Ragnars]
hljómar nafnið Isafjörður á sérstakan hátt í
eyrum tónlistarunnenda."
4.
Á heimsstyrjaldarárunum síðari gerðist
þessi hirðmaður tónlistargyðjunnar, Ragnar
H. Ragnar, sjálfboðaliði í Bandaríkjaher.
Þannig tók hann á örlagatímum virkan þátt í
baráttu frjálsborinna manna gegn menning-
arfjandskap og villimennsku nasismans. Og
fetaði í fótspor Byrons, enda báðir ákafir
unnendur þeirrar heiðríkju hugans, sem
berst til okkar gegnum aldirnar í snilldar-
verkum hellenskrar hámenningar, þangað
sem vestræn menning sækir lífsmagn sitt.
Þegar hér var komið sögu var Ragnar
kominn vel á fimmtugsaldur og því miklu
eldri en vanalegt er um menn, sem kvaddir
eru til herþjónustu. En hann var vel á sig
kominn líkamlega, sem ekki veitti af, því að
hann var þjálfaður til eyðimerkurhernaðar í
Suðurríkjunum og bjóst við að verða sendur
til Afríku, þar sem hersveitir Rommels sóttu
fram. Herdeildin hans var send þangað og
týndi þar nær hver maður lífi. Ekki verður
feigum forðað né ófeigum í hel komið. Ragn-
ars biðu önnur örlög. Hann steig aldrei á land
við sunnanvert Miðjarðarhaf.
Skyndilega og án útskýringa var hann
fluttur úr herdeild sinni og settur um borð í
herskip, sem lét úr höfn í Boston. Enginn
hermannanna vissi hvert fórinni væri heitið.
Þegar líða tók á siglinguna tóku menn eftir að
kólnaði í veðri. Nótt eina heyrði Ragnar her-
menn á þiljum uppi tala um að ísjaka bæri
fyrir augu. Þegar hann gengur upp á þiljur
og svipast um í dimmri ágústnóttinni sá hann
Snæfellsjökul rísa úr sæ og bera við himin.
Eftir rúmlega tveggja áratuga útivist á slétt-
um Ameríku var hann skyndilega kominn
heim, en á þeim árum átti hann þess tæplega
von að líta ættland sitt aftur.
Á íslandi var Ragnar trúnaðarmaður
Bandaríkjastjórnar til stríðsloka með aðsetri
í Reykjavík.
Ragnar mat alla tíð mikils þá þjálfun og
lífsreynslu sem hann naut undir merkjum
bandaríska hersins, í þeim hildarleik sem þá
var háður um framtíð vestrænnar siðmenn-
ingar. Það er eftir honum haft „að hann hafi
verið latur framan af ævi, en herþjónustan
heíði gert sig að manni." Og vísaði til þess að
í herþjónustunni hefði honum lærst að skipu-
leggja líf sitt og byggja
upp starfsþrekið.
Á stríðsárunum tók
Ragnar að sér að stjóma
söngflokki Þingeyingafé;
lagsins í Reykjavík. í
þeim blandaða kór tók-
ust kynni með honum og
Sigríði Jónsdóttur frá
Gautlöndum í Mývatns-
sveit. Þau gengu í hjóna-
band 21. júlí 1945. Að
styrjöldinni lokinni sett-
ust þau að í bænum
Gardar í Norður-Dakota
þar sem Ragnar hóf tón-
listarkennslu í íslend-
ingabyggðum. Haft hef-
ur verið á orði að Ragnar
hafi leitað langt yfir
skammt að konuefni
sínu, því að tæplega hálf
dagleið er á milli Gaut-
landa og Ljótsstaða í Laxárdal. Sporin milli
Ljótsstaða og Gautlanda reyndust hins vegar
gæfuspor.
Eftir áð þau hjón snera aftur heim til að
veita forstöðu Tónlistai-skólanum á ísafirði
stóð heimili þeirra lengst af hin síðari ár í
Smiðjugötu 5. Heimili Ragnars og Sigríðar
og þess atgervisfólks, sem þau hafa fóstrað,
var áratugum saman mesta menningarheimili
sinnar samtíðar á íslandi. Milli þeirra hjóna
ríkti ástríki, gagnkvæm virðing og glaðværð,
sem geislaði af. í meira en fjóra áratugi hafa
hundruð æskumanna hvaðanæva af landinu
gengið þar um stofur og notið handleiðslu
húsráðenda, velvildar og örlætis. Á hverri
einustu helgi allan þann tíma sem skólinn
starfaði á ári hverju, endurómaði þetta hús af
tónlist svo að undir tók í fjöllunum.
Á kyrrlátum skammdegisnóttum áttu þau
hjónin athvarf frá daglegum erli og gesta-
gangi í bókasafninu í Smiðjugötu, sem var á
sumum sviðum eitt hið merkasta í eigu ein-
staklings á íslandi. Ragnar var frá ungum
aldri ástríðufullur bókasafnari. Fyrir utan fá-
gætar fyrstu útgáfur öndvegisrita átti hann
bezta safn sem til var í landinu (a.m.k. utan
Þjóðarbókhlöðu) bóka og tímarita eftir Vest-
ur-íslendinga. Og það var ekki lftið að vöxt-
um, því að á árunum milli heimsstyrjaldanna
voru fleiri bækur gefnar út á íslenzku í Vest-
urheimi en á móðurlandinu. Það var í bóka-
stofu Ragnars H. sem núverandi sendiherra
íslendinga í Kanada lærði að skilja og meta
að verðleikum það afrek landa okkar í Vest-
urheimi, að halda uppi sjálfstæðu og lifandi
menningarlífi í framandlegu umhverfi og oft
við öndverðar aðstæður.
Allir þeir listamenn, tónlistarmenn, skáld,
rithöfundar, fræðimenn og stjórnmálamenn,
sem leið áttu um Isafjörð á þessum áratug-
um, nutu gestrisni Ragnars og Sigríðar og
andlegrar uppörvunar af leiftrandi samræð-
um og andríki húsráðenda. Við Bryndís eig-
um ógleymanlegar minningar úr þessu húsi,
sem stóð okkur opið frá fyrsta degi á ísafírði,
þai- sem við leituðum eftir og fundum hug-
hreystingu og uppörvun í gleði og sorg.
Löngu eftir að þau hjón eru öll gætir áhrifa
þessa menningarheimilis áfram í lífi og verk-
um þeirra lánsömu barna, sem þau hjón hafa
fóstrað og komið til nokkurs þroska.
Það leikur ljómi um líf þessara hjóna. Sam-
starf þeirra bregður birtu yfir samtíð og um-
hverfi - birtu sem seint mun fölskvast.
Laugardaginn 26. september hélt Sinfóníu-
hljómsveit Islands sérstaka tónleika á ísa-
firði til að heiðra minningu þein-a hjóna,
Ragnars H. Ragnar og Sigríðar Jónsdóttur
frá Gautlöndum. Við það tækifæri flutti Sig-
rún Hjálmtýsdóttir óperusöngkona hið fagra
sönglag Ragnars, Hjarðmærin, við texta
Steingríms J. Thorsteinssonar. Menntamála-
ráðherra heiðraði samkomuna með nærveru
sinni. Síðar sama dag var tekin skóflustunga
að nýjum hljómleikasal, sem á að rísa sem
viðbygging við núverandi húsnæði Tónlistar-
skólans, þar sem áður var Húsmæðraskóli ís-
firðinga.
Við Bryndís biðjum fyrir kveðjur úr fjar-
lægð til íjölskyldu Ragnars H. og Sigríðar, til
nemenda og kennara Tónlistarskólans og til
allra vina og vandamanna þeirra heiðurs-
hjóna, sem við minnumst í dag þakklátum
huga.
Guð blessi minningu Ragnars H. Ragnar
og Sign'ðar Jónsdóttur frá Gautlöndum.
HSíundur er sendiherra i Bandaríkjunum.