Morgunblaðið - 27.09.1998, Side 56

56 SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1998
MORGUNB L AÐIÐ
FOLK I FRETTUM
Jafnvel slæ
myndir útheil
blóð, svita og

Hugmyndin kviknaði í vina-
gleði á Kvikmyndahátíð-
inni í Gautaborg árið
1988,“ segir Peter Cowie,
höfundur bókarinnar Islenskar kvik-
myndir, og einn af aðalritstjórum
hins virta kvikmyndatímarits Vari-
ety.
Hann heldur áfram: „Friðrik Þór
sagði við mig í gamni: „Þú hefur
skrifað um sænskar kvikmyndir. Þú
hefur skrifað um finnskar kvikmynd-
ir. Af hverju skrifarðu ekki um ís-
lenskar kvikmyndir?“ Og ég svaraði:
Yrðu það ekki bara 20 blaðsíður?"
Gaf út bók um Bergman
Blaðsíðumar urðu 79 þegar bókin
kom út vorið 1995 að fi-umkvæði
Bryndísar Schram, þáverandi fram-
kvæmdastjóra Kvikmyndasjóðs ís-
iands. En hveraig fór Cowie að?
„Eg var ekki alls ókunnur Islandi
og hafði komið hingað árið 1984.
Raunar er ég mjög hreykinn af því í
endurminningunni að hafa böðlast í
hríðarbyl á frumsýningu myndarinn-
ar Hrafninn flýgur,“ svarar þessi
viðfelldni maður og brosir.
„Eg hef hrifist af kvikmyndum frá
Norðurlöndum síðan á háskólaárum
mínum þegar ég sá kvikmyndir Ing-
mars Bergmans. Þá var ég á mjög
móttækilegum aldri og stórkostlegar
myndir eins og Sjöunda innsiglið
[Sjuonde inseglet], Villt jarðarber
[Smultronstallet] og Meyjarvorið
[Jungfrukállan] höfðu mikil áhrif á
mína kynslóð.
Ég fluttist því til Svíþjóðar þar
sem ég skrifaði greinar fyrir Fin-
ancial Times og fleiri blöð og tímarit.
Þá kynntist ég fjölmörgum sænskum
kvikmyndagerðarmönnum, m.a. Ing-
mar Bergman sjálfum. Hann bai’
fullt traust til mín, veitti mér oft við-
töl og árið 1979 gaf ég út viðamikla
bók um hann í Bandaríkjunum. Það
má því segja að Svíþjóð hafi verið
fyrsta ástin."
ísland fáránleikans
Ekki fór hjá því að Cowie kynntist
fleiri Norðurlöndum, enda stutt að
fara bæði í kílómetrum og menningu.
Hann var búsettur í Finnlandi í
nokkur ár og kynntist líka Islandi.
„Ég hreifst af íslandi, einkum vegna
fáránleikans sem mér fannst fylgja
því að þar væri sjálfstæð kvik-
myndagerð," segir hann.
„Það mælir allt gegn því,“ heldur
hann áfram. „Ef málari á borð við
Erró einsetur sér að mála mynd þarf
hann bara liti og striga. Kostnaður-
inn er þá bara um 5 þúsund krónur.
Kvikmynd kostar hins vegar milljón-
ir. Þegar maður skoðai1 efnahag
landsins og samkeppnina um opin-
ber fjárframlög er kraftaverk að ís-
lenskir kvikmyndagerðaimenn hafi
haft vilja og ástríðu til þess að gera
allt upp í 6 myndir á ári. Mér finnst
það aðdáunarvert og hreinlega róm-
antískt."
Cowie segist hafa fundið sig knú-
inn til þess að takast á við þennan
veraleika og bætir við að hann hrífist
af viðfangsefnum íslenskra kvik-
mynda. „Land og synir hafði djúp-
stæð áhrif á mig,“ segir hann. „Það
er ótrúlegt afrek að gera svo
raunsanna mynd fyrir þetta lítið
fjármagn. Mér leið eins og ég væri
að fylgjast með raunveralegri at-
burðarás. Það sama má segja um
Hrafnamyndir Hrafns með sínum
hráu sérkennum beint úr íslendinga-
sögunum."
stjórum Variety, kemur út ó Kvikmyndahó-
& ÆrTZgmr' •
tíðinni í Cannes á næsta ári. Pétur Blön-
dal talaði við hann vítt og breitt um sjálft
viðfangsefnið - íslenskar kvikmyndir.
%
Morgunblaðið/Árni Sæberg
PETER Cowie hefur gefið út fjölmargar bækur, m.a. um Francis Ford
Coppola og Ingmar Bergman.
HELGI Björnsson
í Atómstöðinni eftir Halldór Laxness.
Það kemur stundarþögn. Blaða-
manni, sem hefur varla gefist ráð-
rúm til að koma með spurningar,
gefst loks tími til að virða Cowie fyr-
ir sér og kemst án mikillar yfirveg-
unar að þeirri niðurstöðu að hann sé
ekki erkitýpan fyrir ritstjóra á stór-
blaði, að minnsta kosti í fasi og
klæðaburði sem er í frjálslegri kant-
inum. Verður maður ekki líka að
vera dálítið abstrakt í hugsun til að
skrifa heila bók um Ingmar Berg-
man og íslenskar kvikmyndir?
„Og þetta stórkostlega landslag,“
segir Cowie og rýfur þögnina. „Sam-
spil náttúru og sögu er einstakt í ís-
lenskum kvikmyndum þar sem
sagnaarfleifð íslendinga fær vel að
njóta sín.“ Hann hrósar myndinni
Agnesi sem byggð var lauslega á
sögulegum atburðum og segir að
skáldsögur Halldórs Laxness séu
„furðulegar og yndislegar". Þá hrós-
ar hann Einari Má Guðmundssyni.
„Ég heimsótti Thor Vilhjálmsson í
fyi-stu ferð minni til íslands og hann
sýndi mér ljóð og þýðingu sína á
Nafni rósarinnar,“ segir Cowie. „Þá
gerði ég mér grein fyrir því að Is-
lendingar eiga ótal færa og nánast
fjölfróða menn í tónlist, bókmennt-
um, kvikmyndagerð og leikhúsi.
Mönnum sem er allt kleift. Ég get
nefnt Baltasar Kormák sem var góð-
ur í Agnesi og er einnig góður leik-
stjóri í leikhúsi, Egil Ólafsson söngv-
ara sem er einstaklega hæfileikarík-
ur, Ingvar Sigurðsson og svo mætti
lengi telja.“
Jafnvel Reykjavflí er framandi
Cowie tók viðtöl við íslenska kvik-
myndagerðarmenn sumarið 1994
þegar hann skipti á húsum við Ágúst
Guðmundsson. Hann var síðan
staddur hérlendis í síðustu viku í
nokkra daga og tók þau viðtöl sem
upp á vantaði fyrir nýja útgáfu af
bókinni fyrir næsta ár. „Það hafa
verið gerðar 12 til 15 áhugaverðar
kvikmyndir síðan bókin kom út síð-
ast,“ segh' Cowie. En hvað er helst
einkennandi fyrir íslenskar myndir?
„Ég held að það sé fyrst og fremst
stórkostlegt atgervi íandsins," svar-
ar Cowie og kemst á flug. „Það er
það fyrsta sem útlendingar taka eft-
ir. Jafnvel Reykjavík er framandi
íyrir okkur. Húsin, pastellitirnir,
arkitektúrinn á opinberum bygging-
um, allt er mjög frábragðið því sem
gengur og gerist annars staðar í
heiminum. Myndirnar sem gerast
utan Reykjavíkur eru svo vitaskuld
mjög heillandi.
Sambandið milli manns og náttúra
er mun kynngimagnaðra á Islandi en
annars staðar og aldrei að vita hvað
býr í náttúranni. Það kemur vel fram
í myndum Friðriks Þórs og einnig í
Húsinu eftir Egil Eðvarðsson. Atrið-
ið þegar stúlka birtist Japananum í
auðninni í myndinni Á köldum klaka
og brýtur ís með raddstyrk sínum
væri aldrei trúverðugt á Englandi.
Það er einstakt fyrfr Island. Landa-
mærin milli fantasíu og raunveru-
leika eru svo ógreinileg á Islandi.
Innst inni trúa Islendingar á yfir-
náttúralega krafta náttúrunnar og
taka svona atriði alvarlega."
Að hugsa í orðum
Cowie segir að það hafi aldrei
hvarflað að sér að gerast handrits-
höfundur eða kvikmyndagerðarmað-
ur. „Ég hugsa í orðum,“ segir hann.
„Ég komst að því snemma í lífinu að
til þess að verða góður handritshöf-
undur þarf maður að geta séð at-
burðina fyrir sér í huganum. Það á
ekki við mig. Enda getur maður haft
ástríðu fyrir sígildri tónlist án þess
að leika á hljóðfæri. I mínu starfi
þarf ég að vita hvernig kvikmyndir
eru gerðar og hef kynnt mér það en
ég held ég hafi ekki hæfileika á því
sviði.“
Annars lýsir Cowie áhyggjum sín-
um yfir því að kvikmyndagagnrýni
fái sífellt minna rými á síðum heims-
pressunnar. „Ætlast er til að gagn-
rýnendur skrifi ördóma,“ kvartai-
hann þungur á brún. „í flestum blöð-
um er stutt samantekt á væntanleg-
um myndum vikunnar í sjónvarpi og
kvikmyndahúsum en mjög fá blöð
veita slíkri umfjöllun nokkurt lými.
Með kyndil í göngunum
Þetta veldur mér áhyggjum. Það
eru dimm göng milli kvikmynda-
gerðai-manns og áhorfenda hans og
ég lít á sjálfan mig sem manninn
með kyndilinn í göngunum. Ég leit-
ast við að upplýsa það sem kvik-
myndagerðarmaðurinn er að koma
áleiðis. Og það er mjög gefandi þeg-
ar leikstjóri kemur til mín og segir:
„Þú bentir á þetta og þetta og það er
frábært því ég bjóst ekki við að
nokkur tæki eftfr því.“ Að sama
skapi ef lesandi kemur til mín og
segir: „Ég hélt að mér ætti aldrei
eftir að líka Ingmar Bergman. Svo
las ég bókina þlna og fór að sjá eina
af myndum hans og það var rétt hjá
þér. Hún var frábær." Þá hefur
gagnrýnin skilað tilætluðum ár-
angri.“
Og öfugt við svo marga gagn-
rýnendur fær Cowie enga ánægju út
úr því að rífa niður myndir. „Því
jafnvel slæmar myndir útheimta
blóð, svita og tár. Þess vegna skrifa
ég ekki kvikmyndadóma í tímarit
heldur gef út bækur. Þá get ég valið
viðfangsefni mín sjálfur. „