Morgunblaðið - 30.06.1999, Qupperneq 10

10 MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Aðstoðarlandlæknir segir ófrjósemisaðgerðir á þroskaheftum gerðar í undantekningartilvikum
Um það bil 5 aðgerðir
eru gerðar á ári í dag
MATTHÍAS Halldórsson aðstoðar-
landlæknir segir að viðhorf hafi
breyst mikið tO þroskaheftra frá því
sem áður var og því sé mjög fátítt að
gerðar séu ófrjósemisaðgerðir á
þroskaheftu fólki. Könnun sem gerð
var fyrir nokkru bendi til að gerðar
séu um fimm ófrjósemisaðgerðir á
þróskaheftum hérlendis á ári.
Stefna heilbrigðisyfirvalda sé að
beita ekki þessu ráði nema í undan-
tekningartilvikum.
í Morgunblaðinu í gær er sagt frá
manni sem gerður var ófrjór árið
1973 án sinnar vitundar þegar hann
var 18 ára gamall, en slíkt var ólög-
legt. Honum voru í héraðsdómi
dæmdar bætur og í framhaldi af því
voru systur hans greiddar bætur, en
hún hafði einnig verið gerð ófrjó án
sinnar vitundar.
Breytt viðhorf
„Viðhorf til þessara mála eru ger-
breytt í dag samanborið við það sem
var á þessum árum. í fyrsta lagi
hafa viðhorf til þroskaheftra breyst
mikið og í öðru lagi eru getnaðar-
vamir miklu auðveldari núna en þá.
Það er stefnan að gera ekki ófrjó-
semisaðgerðir, eins og það er kallað
núna, nema í algjörum undantekn-
ingartilvikum. Þegar slíkar aðgerðir
eru gerðar er farið stranglega eftir
þeim lögum sem um þetta gilda sem
eru frá árinu 1975,“ sagði Matthías.
Matthías sagði að ófijósemisað-
gerðir sem gerðar væru í dag á
grundvelli laganna væru mjög fáar,
líklega um fimm á ári. I flestum tilvik-
um væri um að ræða mjög þroskaheft
fólk sem gæti ekki alið önn fyrir
bömum sínum. Það væri hins vegar
hægt að nota ýmsar aðrar aðferðir
við að koma í veg fyrir getnað, eins og
t.d. lykkjuna og pilluna. „Það amast
enginn við því lengur að þroskaheftir
stundi kynlíf," sagði Matthías.
„Nýjar aðferðir við getnaðarvamir
og breytt viðhorf í samfélaginu hafa
komið tii. Eg tel því að við megum
ekki dæma það sem gerðist fyrir
mörgum árum eins og það væri að
gerast í dag. Það er algerlega bannað
að gera núna, eins og var kannski
eitthvað um á ámm áður, að gera
þetta um leið og önnur læknisaðgerð
var gerð. Núna þurfa umsóknir um
ófrjósemisaðgerðir á gmndvelli þess-
ara laga að fara í gegnum mjög
stranga síu.“
Vonandi var yfirleitt
farið að lögum
Aðspurður útilokaði Matthías
ekki að ófrjósemisaðgerðir hefðu í
einhverjum tilvikum verið gerðar á
ámm áður án þess að leitað hefði
verið eftii' samþykki landlæknis.
Slíkt væri að sjálfsögðu lögbrot.
„Það hafa komið upp dæmi, eins
og þetta sem sagt er frá í Morgun-
blaðinu, þar sem virðist ekki vera
farið stranglega eftir lögunum. I þá
daga hefur hugsanlega skort hæfa
fagmenn til að meta andlega heilsu
fólksins. Þar hefur orðið breyting á.
Ég hef því ekki trú á að það sé mikil
ástæða tO að óttast að svona hlutir
gerist í dag. Það er hins vegar mikil-
vægt að hafa í huga að það er ekki
ástæða til að ætla að allar aðgerðir
sem gerðar vom á þessum ámm
hafi verið ólöglegar. Það heyrir von-
andi til undantekninga að lögin hafi
verið brotin."
Morgunblaðið hefur óskað eftir
ítarlegum upplýsingum frá land-
lækni um ófrjósemisaðgerðir sem
gerðar hafa verið á gmndvelli laga
nr. 16 frá 1938. Matthías sagði að
landlæknir myndi svara hluta
spuminganna fljótlega, en sumar
þeirra kölluðu á talsvert mikla
gagnaöflun.
Enn er hluti af
lögum um afkynjanir
og vananir í gildi
Lögunum
breytt ár-
ið 1975
LÖGIN um afkynjanir og vananir frá
árinu 1938 vom leyst af hólmi með
lögum um fóstureyðingar sem sam-
þykkt vom 1975. Enn er þó í gildi
kafli laganna um afkynjanir. Ragnar
Aðalsteinsson hæstaréttarlögmaður
telur að stjórnvöld ættu að endur-
skoða þennan kafla laganna einnig
enda hafi komið fram hjá læknum í
tengslum við umræður um ófrjósem-
isaðgerðir á kynferðisglæpamönnum
að afkynjanir dygðu ekki til að draga
úr hættu á að kynferðisofbeldismenn
héldu áfram afbrotum.
Lögin um afkynjanir og vananir
vom samþykkt samhljóða á Alþingi
árið 1937. Þau vora numin úr gildi
þegar lög um fóstureyðingar vom
samþykkt á Alþingi árið 1975 nema
hvað varðar kaflann um afkynjanir.
Heimilt er að gera afkynjanir á
mönnum þegar talið er að óeðlilegar
kynhvatir séu líklegar til að leiða til
kjTiferðisglæpa. Lögin frá 1938 er
enn að finna í lagasafninu og m.a.
vora gerðar breytingar á þeim árið
1991 í tengslum við breytingar á lög-
um um meðferð opinberra mála.
Þetta var gert til að tryggja réttar-
stöðu manna sem hugsanlega geng-
ust undir afkynjun.
Ragnar sagðist telja þann kafla um
afkynjanir eftirhreytur af úreltum
lögum. Það væri þörf á að setja nú-
tímalegri lög um þetta.
Ragnar sagði að erlendis væri víða
mikil umræða um réttmæti ófrjósem-
isaðgerða á þroskaheftu fólki og yfir-
leitt allt sem héti nauðung í sambandi
við þroskahefta. Hann sagði að þessi
umræða ætti eftir að fara af stað hér-
lendis einnig. Þetta mál varðaði sjálf-
ræði og mannlega virðingu og reisn
þroskaheftra einstaklinga.
Leita þarf úrskurðar dómara
Þórir Haraldsson, aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra, sagði að heil-
brigðisyfirvöld hefðu ekki hugað að
breytingum á lögum sem fjölluðu um
ófrjósemisaðgerðir þótt skoðaðar
hefðu verið hugsanlegar breytingar á
ýmsum öðmm þáttum fóstureyðing-
arlöggjafarinnar. Hann sagði að við-
horf væm mjög breytt til þessara
mála og mun strangari reglur sem
giltu um þetta í dag. Eftir að ný lög
um meðferð opinberra mála vom
samþykkt hefði t.d. orðið sú breyting
að öllum ósjálfráða einstaklingum
sem færa í ófrjósemisaðgerð væri
skipaður tilsjónarmaður sem ætti að
líta eftir hagsmunum þeirra. Enn-
fremur þyifti að kveða upp dómsupp-
skurð, þegar um mjög þroskahefta
ósjálfráða einstaklinga væri að ræða,
áður en aðgerð færi fram.
Morgunblaðið/Jim Smart
Þróunaráætlun miðborgarinnar kynnt
OPINN kynningarfundur um þróunaráætlun
miðborgarinnar var nýlega haldinn í Ráð-
húsinu en áætlunin er ný leið til að stuðla að
uppbyggingu miðborgarinnar fyrir íbúa, at-
vinnurekstur og gesti. Að sögn Önnu Mar-
grétar Guðjónsdóttur verkefnisstjóra miðar
áætlunin að því að breyta gildandi aðal-
skipulagi og breyttri afmörkun miðborgar.
Svæði sem tilheyra miðborginni samkvæmt
áætluninni ná frá Ægisgötu í vestri að Rauð-
arárstíg í austri án þess að um samfellt
svæði sé að ræða.
Vaxandi umræða á sér stað innan Þorskahjálpar um ófrjósemisaðgerðir
Þroskaheftir andvígir
öllum ófrj ósemisaðgerðum
GUÐMUNDUR Ragnarsson, for-
maður Þroskahjálpar, segir að um-
ræða um löglegar ófrjósemisaðgerð-
ir á þroskaheftum hafi verið að
aukast innan félagsins. Þroskaheftir
hafi sjálfir beitt sér talsvert mikið í
þessari umræðu og lagt mikla
áherslu á að hætt verði að gera þess-
ar aðgerðir.
Guðmundur sagði að viðhorf tO
þroskaheftra hefðu breyst mikið á
síðustu áram. Fyrstu lög um málefni
þroskaheftra væm frá árinu 1979 og
þau hefðu leyst af hólmi lög um fá-
vitastofnanir. Bara heiti laganna
segði sitt um viðhorfsbreytinguna.
„Ófrjósemisaðgerðir era við-
kvæmt mál sem varða ýmsar hliðar á
einkalífi fólks. Við höfum ekki
ályktað um þessi mál, en við for-
dæmum hins vegar þegar í ljós kem-
ur að gerðar hafa verið ólöglegar að-
gerðir á fólki eins og þarna eru dæmi
um. Það er forkastanlegt að svona
skuli geta gerst, því þarna er verið
að ganga freklega á mannréttindi
fólks,“ sagði Guðmundur.
Guðmundur sagðist telja að réttur
fólks væri betur tryggður í dag með
þeirri lagabreytingu sem gerð var
1975.
Skiptar skoðanir innan félagsins
„Það hefur átt sér stað talsverð um-
ræða innan okkar raða um ófrjósemis-
aðgerðir sem framkvæmdar em sam-
kvæmt gildandi lögum. Það era skipt-
ar skoðanir um þessar aðgerðir. Sam-
tök þroskaheftra víða um lönd hafa
barist á móti því að þetta sé yfirhöfuð
heimilað og benda á rétt þroskaheftra
til að eignast böm og fjölskyldu. Það
hefur verið talsvert ríkjandi viðhorf
að þroskaheftir geti ekki alið upp böm
og rekið heimili. Nýlegar rannsóknir,
sem við höfum kynnt okkur, sýna að
þroskaheft fólk getur alið upp böm ef
það fær til þess réttan stuðning, en
það þarf auðvitað mjög mikinn stuðn-
ing því að hagsmunir barnsins em
auðvitað mjög ríkir og þá þarf að
vemda til hins ýtrasta."
Þegar ófrjósemisaðgerðir eru
gerðar á þroskaheftum þarf að koma
til upplýst samþykki viðkomandi.
Guðmundur sagði ekki alltaf gott að
átta sig á hvenær það liggur raun-
verulega fyrir. Jafnframt vaknaði sú
spurning undir hvaða þrýstingi þetta
samþykki væri fengið.
„Innan okkar landssambands er
félag sem heitir Átak, sem er félag
þroskaheftra sjálfra. Þar hefur verið
mikil umræða um þessi mál og þau
hafa verið mjög andsnúin þessum
ófrjósemisaðgerðum. Þau hafa tekið
mjög virkan og góðan þátt í þessari
umræðu og gengið fram fyrir
skjöldu í henni. Þau segja að þetta sé
mannréttindamál og þau eigi þennan
rétt og enginn hafi leyfi til að taka
hann af þeim.“
Guðmundur sagði að Þroskahjálp
hefði enn sem komið er ekki farið
með þessa umræðu mikið út í samfé-
lagið. Það sama ætti við um umræðu
um kynlíf þroskaheftra, sem hefði
talsvert verið rætt, auk þess sem
námskeið hefðu verið haldin á vegum
félagsins til að upplýsa starfsfólk og
aðra um þessi mál. Ennfremur hefði
talsvert verið fjallað innan félagsins
um kynferðislegt ofbeldi gagnvai’t
fötluðum, en rannsóknir bentu til að
það væri meira vandamál en hvað
varðar aðra hópa í samfélaginu.
Verst væri staða þroskaheftra
kvenna.