Morgunblaðið - 29.07.1999, Qupperneq 43

#
MORGUNBLAÐIÐ
yínabúa á árinu
FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 1999 43
ingurinn Vernon Snædal er svínahirðir á Vallárbúinu. Hann er sérmenntaður
Manitoba-háskóla. Auk sérþekkingar á svínarækt þurfa svínabændur að hafa
skiptavit til að ná árangri í harðri samkeppni á kjötmarkaðnum.
Skipting kjötmarkaðarins
árin 1988-1998
Ár Kindakjöt
1988
1989
53,6% 17,8%
1990
1991
49,0% 20,6%
1992
1993
46,2% 20,8%
1994
1995
1996
1997
1998
Hrossak öt
Alifuglakjöt
Nautakjöt Svínakjöt
?
15,0%
16,7%
15,8%
8,7%
16,3%
I 16,2%
10,0%
10,0%
17,5%
9,5%
20,6%
20,5%
23,0%
10,8%
10,8%
39,8% 20,7%
40,2% 20,1%
23,7%
12,5%
22,2%
14,5%
3,5%
3,9%
4,1%
4,2%
4,1%
4,1%
3,6%
4,2%
3,7%
3,3%
3,0%
Framleiðendaverð svínakjöts
og fjöldi svínabúa
„„„ 139 129 111 107 110 103 90 86 74 62 54
200
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
þróunin hér, því hefði fyrir kindakjöti
er mjög mikil, og verður að öllum lík-
indum áfram.“
Kristinn tengir velgengni svína-
ræktaiinnar einkum við samkeppni
og frelsi á markaðnum, og segir að
sauðfjárbændur þurfi að búa við
sömu aðstæður til að geta náð ár-
angri. „Það þarf að gefa mönnum
frelsi þannig að þeir sem eru duglegir
og með góða ræktun og hentugar
framleiðsluaðstæður og jarðnæði,
þeir geti framleitt með sem hag-
kvæmustum hætti, og boðið vöru á
hagstæðu verði en um leið haft laun
og afkomu sem er sambærileg við
það sem þeir myndu fá ef þeir settu
peningana í annað.“
Framleiðslan í höndum
bænda en ekki stórmarkaða
Kristinn bendii’ á að þrátt fyrir að
alifugla- og svínaræktin sé rekin á
viðskiptagrundvelli séu það bændur
sem standi á bak við hana. „Sem bet-
ur fer hefur svínaframleiðslan að
ptærstum hluta þróast í höndum
manna sem hafa komið úr landbúnaði
og hafa verið lengi í þessu. Við svína-
bændur leggjum áherslu á það að
landamærin á markaðnum séu
þannig að bændurnir séu sjálfstæði,
að framleiðslan sé ekki í höndum
stórfyrirtækja með blandaða hags-
muni. Við segjum að eðlilegra sé að
við komum að vinnslu svínakjöts og
markaðssetningu og landamæri smá-
salans og vörunnar séu við dyr hans,
en að hann teygi sig ekki yfir í
vinnslu og frumframleiðslu. Sums
staðar í heiminum hefur þróunin ver-
ið sú, en viðhorfíð í Norður-Evrópu
hefur verið það að skilja eigi þarna á
milli. Ef stóru smásölukeðjumar
væru að reka eigin bú gæti orðið
erfitt fyrir bændur að komast að með
sínar afurðir. Það er ekkert sem
bendir til þess að þetta sé að fara
frekar í þá átt hér, en smásöluaðil-
arnir hafa verið að reka kjötvinnslur.
Nýverið hefur reyndar borið á því að
þeir hafi verið að skilgi-eina sig
þannig að það sé ekki endilega þeirra
markmið.“
r
Reuters
BORIS Jeltsín Rússlandsforseti ræðir við Sergej Stepashín forsætisráðherra í Kreml.
Hefur Qármálahrun-
ið bjargað Rússlandi?
Eftir Anders Aslund
The Project Syndicate.
OVÆNT umskipti hafa orðið
í efnahag Rússlands. í
ágúst síðastliðnum stóðu
Rússar frammi fyrir fjár-
málahruni og gátu ekki staðið í skil-
um með greiðslur ríkisvíxla. Gengi
hlutabréfa lækkaði um 94% frá því
það var í hámarki í október árið áður
og gengi rúblunnar lækkaði um fjórð-
ung. Helmingi rússneskra banka var
lokað, margir Rússar töpuðu sparifé
sínu og lífskjörin versnuðu um 30%. í
september var verðbólgan orðin 38%
á mánuði og iðnframleiðslan minnk-
aði um 15%.
Efnahagshrunið í Rússlandi virtist
nær algerlega óstöðvandi. Verg þjóð-
arframleiðsla Rússa minnkaði um 5%
á síðasta ári og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn spáði því að hún myndi
minnka um 9% til viðbótar á þessu
ári.
Núna hefur allt breyst. Rússland
hefur rétt úr kútnum. Iðnframleiðsl-
an jókst um 6,1% í maí og líklegt er
að hún aukist um að minnsta kosti
5% á árinu, þótt ekki sé búist við
verulegum hagvexti þar sem sam-
dráttur hefur orðið í mörgum þjón-
ustugreinum vegna lítillar eftirspurn-
ar. Þótt hagtölurnar geti ekki enn
talist mjög góðar leikur enginn vafi á
því að umskipti hafa orðið.
Augljósustu ástæður þessa skyndi-
lega efnahagsbata er gengisfelling
rúblunnar, sem varð strax til þess að
innflutningurinn minnkaði um helm-
ing og rússneskar útflutningsvörur
urðu ódýrari, og hærra olíuverð.
Vöxturinn hefur þó ekki verið mestur
í hráefnisgeiranum, heldur í fram-
leiðslu á varningi eins og pappír og
byggingarefnum og nokkrum fram-
leiðsluvörum, einkum lyfjum, vélbún-
aði, vefnaði, skóm, gleri og postulíni.
Vöxturinn í nokkrum iðngi’einanna er
rúm 30% á ári en í öðrum gætir enn
samdráttar.
Ahrifin eru greinanleg á götum
Moskvuborgar. Allt í einu er hvar-
vetna boðið upp á góðar rússneskar
vörur, en áður voru um 80% þess
varnings sem seldur var í borginni
innflutt. í Moskvu voru mörg góð og
dýr veitingahús en nú hafa sprottið
þar upp margir góðir og ódýrir mat-
sölustaðir þar sem lítil eftirspurn hef-
ur knúið rússneska framleiðendur til
að reyna að ná til allra neytenda, ekki
aðeins ríka fólksins.
Mikið hefur verið skrifað um aukið
vægi vöniskipta í rússneska efna-
hagnum en dregið hefur úr þeim frá
því í ágúst á síðasta ári. Hlutur vöru-
skipta í viðskiptum milli fyrirtækja
minnkaði úr 54% í 46% í janúar og
ýmislegt bendir til þess að hann sé nú
undir 40%. Rússar eru farnir að nota
peninga eins og aðrar þjóðir.
Einnig hefur dregið úr vanskilun-
um alræmdu í viðskiptum milli rúss-
neskra fyrirtækja þar sem fyrirtækin
neyða hvert annað til að standa í skil-
um. Stórfyrirtæki greiða æ meira af
sköttum sínum í peningum í stað
skriflegra fyrirheita sem vafasamt er
að verði nokkum tíma efnd.
Launaskuldirnar alkunnu hafa og
minnkað jafnt og þétt frá því í októ-
ber á síðasta ári. Engin undankomu-
leið er lengur fyrir fyrirtæki, sem
hafa verið rekin með miklu tapi og
eru nú knúin í gjaldþrot, meðan
sterkari fyrirtæki þenjast út í þeirra
stað. Gjaldþrotin hafa margfaldast á
Fjármálakreppan stuðlaði
að grundvallarbreytingum
í efnahag Rússlands. Fjár-
málahrunið gerði loksins
strangt aðhald í ríkisfjár-
málum trúverðugt. Það var
einmitt miskunnarleysi
fjármálakreppunnar sem
sannfærði alla um að ekki
væru til neinir peningar til
að hlaupa undir bagga
með fyrirtækjunum og þau
yrðu að bjarga sér sjálf.
einu ári, en arðbærum fyrirtækjum
hefur fjölgað stórlega. Stöndugu fyr-
irtækin dafna á kostnað hinna illa
stæðu, sem bendir tif þess að róttæk
endurskipulagning eigi sér stað.
Vísbendingarnar eru fjölmargar.
Þetta eru raunveruleg tímamót, ekki
aðeins tímabundinn bati vegna geng-
isfellingar og hærra olíuverðs. Fjár-
málakreppan stuðlaði að grundvallar-
breytingum í efnahag Rússlands.
Fjármálahrunið gerði loksins strangt
aðhald í ríkisfjármálum trúverðugt.
Það var einmitt miskunnarleysi fjár-
málakreppunnar sem sannfærði alla
um að ekki væru til neinir peningar
til að hlaupa undir bagga með fyrir-
tækjunum og þau yrðu að bjarga sér
sjálf.
Fjármálahrunið varð til þess að
ýmiss konar tiltækt fjármagn hvarf.
Alþjóðagjaldeyi’issjóðurinn og Al-
þjóðabankinn buðu stjórninni ekki
lengur ódýr lán. Erlendir verðbréfa-
fjárfestar, er lögðu fram fjármuni
sem jafngiltu 10% af vergri þjóðar-
framleiðslu Rússa árið 1997, voru
fældir í burtu. Þegar stjórnin stóð
ekki í skilum heima fyrir með gi’eiðsl-
ur ríkisvíxla fékkst enginn til að
kaupa ríkisskuldabréf. Stjórn Príma-
kovs reyndi í fyi’stu að dæla fé í fyrir-
tækin en komst fljótlega að því að
það leiddi aðeins til mikillar verð-
bólgu. Ekki reyndist unnt að hækka
skatta eða auka tekjur ríkisins veni-
lega. Stjómin varð því að minnka út-
gjöld ríkisins um 5% af vergri þjóðar-
framleiðslu í ár.
Fjármálahrunið varð að lokum til
þess að lát varð á ábyrgðarlausum
lánveitingum rússneskra banka.
Rússneskir iðnrekendur áttuðu sig á
því að þeir urðu að framleiða vörur
sem hægt væri að selja með hagnaði
á markaðnum. Vandamál Rússlands
var alls ekki skortur á eftirspum eða
lánum, heldur þvert á móti skortur á
eftirspumarhömlum.
Rússneska bankakerfið reyndist
hafa verið skaðlegt fremur en gagn-
legt. Öfugt við það sem talið var í
fyrstu gengur greiðslukerfið miklu
betur núna þegar vemi helmingur
bankakerfisins er orðinn gjaldþrota.
Rússneskir bankar vom ekki nógu
traustvekjandi til að laða að sér mikl-
ar innlagnir og höfðu hvorki nægar
upplýsingar né hæfni til skynsam-
legra lánveitinga. Þótt gjaldþrotin
hafi oft verið sviksamleg er mest um
vert að verstu skúrkarnir neyddust
tii að hætta rekstri.
Alþjóðlegu fjármálastofnanirnar
virtust hafa skapað meiri siðferðilega
hættu en virkt aðhald allra síðustu
ái’in. Þær hafa réttilega snúið sér að
skuldastýringu og einhvers konar
endurfjármögnun fremur en að veita
stór lán.
Stjóm Prímakovs var óvenju að-
gerðalaus. Það besta sem hægt er að
segja um hana er að hún hafi tryggt
pólitískan frið á tímabili lífskjara-
skerðingar sem átti sér engin for-
dæmi. Fátæktin hefur tvöfaldast og
avinnuleysið aukist um 14%, en fjár-
málahrunið bitnaði mest á fólki í nýju
efri millistéttinni, sem varð til þess að
launamunurinn minnkaði verulega.
Prímakov reyndi að framfylgja
stefnu kommúnista, svo sem verð- og
gengisstýringu, en tókst það ekki og
fann lítið fé til að útbýta. Aðgerða-
leysi stjórnarinnar endurspeglaði þá
staðreynd að hún hafði úr litlu að
moða.
Þótt það hljómi kaldhæðnislega
varð fjármálahrunið til þess að Rúss-
land fékk þá lostmeðferð undir
verndarvæng kommúnista sem um-
bótasinnum hafði mistekist að veita.
Síðustu tvo áratugi hefur Pólland
gengið í gegnum tvær fjármála-
kreppur, sem virðast nú hafa verið
forsenda efnahagsuppgangsins í
landinu. Niðurlægingarkennd Rússa
leiddi til nýs alvöruþunga og lang-
tímahugsunar sem er nauðsynleg fyr-
ir raunveruleg umskipti. Rússlands
vegna skulum við aðeins vona að því
verði ekki drekkt aftur í of miklu al-
þjóðlegu fjárstreymi.
Höfandur er fræðimaður við Carneg-
ie Endowment for International
Peace og fyrrverandi efnahagsráð-
gjafi rikisstjórnar Borfs Jeltsíns
Rússlandsforseta.