Morgunblaðið - 12.10.1999, Side 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Utangarðsfólk og
sköpunargáfa
EITT AF af þemum Bók-
astefnunnar í Gautaborg
var „brjálæði“, og tengd-
ist geðheilsuherferð Svía
sem hófst með vígslu á stefnunni og
mun standa yfir til vorsins 2000. Til
herferðarinnar var efnt í tengslum
við eitt af þeim verkefnum Samein-
uðu þjóðanna sem njóta forgangs á
tímabilinu 1998-2000, þar sem fötl-
un vegna geðsjúkdóma er sinnt. Að
áróðursherferð Svía standa m.a.
Þjóðarsamtök félagslegrar og geð-
rænnar heilsu (RSMH) og Félag
áhugafólks um geðklofa (Riks-
IFS). Eitt af mottóum hennar er að
„afdramatísera hið dramatíska" og
markmiðið er að sálrænt sjúkum sé
sinnt af álíka gaumgæfni og öðrum
sjúkum, hvað varðar viðbrögð og
faglega ummönnun en einnig fyrir-
byggjandi starf. Aðferðin er að ná
út með menningu sem tengist
„brjálæði". „Til hvers bíðum við
dögum saman eftir sjaldgæfum
fugli, en lítum undan þegar við hitt-
um furðulega manneskju? Til hvers
að taka á viðkvæmum glösum með
silkihönskum, en láta brothættar
manneskjur lenda á götunni?"
Þannig spurninga er spurt í flugriti
herferðarinnar gegn „þjóðarsjúk-
dómi sem enginn talar um“.
I vísindalegu og listrænu ráði
herferðarinnar era vel þekktir höf-
undar, prófessorar í geðlækningum
og hugmyndasögu. Einnig lista-
fólkið Johan de Geer, Susanna
Edwards og Suzanna Osten og
landskunnu húmoristamir Ronny
Eriksson sem titlar sig „áminnari"
og guðfræðimenntaði samfélags-
gagnrýnadinn Olof Buekard. Hann
hélt fyrirlestur á stefnunni, m.a.
um OCD (Obsessive Comulsive Di-
sorder), sem hann sjálfur þjáist af
og um þá hugarburði sem óhjá-
kvæmilega fylgja og kalla oft á
tímafreka „helgileiki".
Hjá forlaginu Brombergs var að
finna nýútgefna bók með bæði titli
og alþjóðlegu bókanúmeri og auð-
um síðum. „Adams bok“ hjá forlag-
inu Natur ooch Kultur er hinsvegar
bók sem þarf að lesa, því þar stend-
ur margt um bók með sama nafni
sem aldrei var skrifuð og líka kaflar
úr sjálfri bókinni sem aldei var
skrifuð en sem ber sama titil:
,Adams bok“.
Höfundurinn er ungverskur bar-
ón og sænskur ríkisborgari að nafni
Adam Inczedy-Combos, fæddur
1940. Móðurmál hans er sagt vera
franska en hann segir móður sína
alltaf hafa talað ungverskuna bet-
ur. Ritstjóri og meðhöfundur bók-
Geðheilsuherferð stend-
ur nú yfír í Svíþjóð.
Kristín Bjarnadóttir
fylgdist með umræðum
um efnið á nýafstaðinni
Bókastefnu í Gautaborg
og hefur kynnt sér
bækur um fötlun vegna
geðsjúkdóma.
Ása Moberg og Adam
Inczedy-Combos.
arinnar um bókina sem aldrei var
skrifuð er sambýliskona hans, Ása
Moberg, (f. 1947) sem seinast vakti
athygli með bók sinni um Simone
de Beauvoir (Simone och jag, 1996).
Þau komu bæði á Bókastefnuna að
kynna bókina um „bókina" og til að
leggja íyrrnefndri herferð lið með
pallborðsumræðum.
Bókin eftir Ása og Adam reynist
merkileg heimildarsaga um þung-
lyndi sem er of þungt til að skrifa í
og „maníu“ sem er of brjálæðisleg
til að nokkur nákominn þoli. Um
nærminni sem hverfur í maníunni
og önnur lögmál sem koma í stað
þess. Þunglyndi og „manía“ leysa
hvort annað af árum saman og sag-
an lýsir sjúklingnum og ljósmynda-
ranum Adam og aðstandandanum
Ása sem starfar sem sjónvar-
psgagnrýnandi. Lýst er baráttu við
að fá hjálp, í kerfi þar sem lög og
reglur breytast. En líka spuming-
unni um það hvað i veröldinni
stjórni hinum „maníska“ og hvem-
ig hann skynji það sjálfur. I bókinni
sést einnig að Adam kann litríkar
lýsingar frá bernskuárum í París
og unglingsárum sem enduðu í Sví-
ok.is
Þýðingarstyrkir
Bókmenntakynningarsjóður veitir styrki til að þýða íslenskar bókmenntir
á önnur tungumál, í samræmi við reglur um sjóðinn nr. 456 1982.
Skilyrði til styrkveitingar er að gengið hafi verið frá samningi við erlent
forlag um útgáfu viðkomandi verks.
Styrkurinn er greiddur eftir að Bok.is hefur borist eintak af bókinni.
Sjóðurinn veitir einnig minni styrki til að þýða kynningarefni.
Á yfirstandandi ári hefur Bókmenntakynningarsjóður 3 milljónir króna
til ráðstöfunar. Styrkjum er úthlutað tvisvar á ári, í apríl og nóvember.
Umsóknir þurfa að hafa borist fyrir 31. mars og 31. október.
Umsóknareyðublöð fást á skrifstofu Bok.is Túngötu 14, Reykjavík.
BÓKMENNTAKYNNINGARSJÓÐUR
Fund for the Promotion of lcelandic Literature
Túngata 14, 101 Reykjavík, sími: 552 8500,
fax: 552 8570, netfang: bok@bok.is
þjóð, hvort sem lýst er flótta í jarð-
hýsi, þegar viðvörunarkerfið boðar
sprengjuárás, eða ábyrgðarhlut-
verki eldri bróður gagnvart hinum
yngri þegar foreldrar em víðs
fjarri.
Aðstandendur tímaritsins 90-
TAL vöktu athygli á þemanu á sýn-
ingarsvæði stefnunnar og einnig
með að tileinka nýjasta tölublaðið
umræðu um utangarðsfólk og sköp-
unargáfu, frá ýmsum sjónarhorn-
um. I leiðara veltir Madeleine Gri-
ve íýrir sér skilgreiningu á
utangarðsmanneskjunni og að-
dráttarafli hennar í heimi lista og
bókmennta þar sem hún ósjaldan
fær aðalhlutverkið, sem sérvitring-
ur eða jafnvel brjálæðingur, allt frá
Mysjkin, Raskolnikov og Gösta
Berling til persóna í verkum nú-
tímaskáldkvenna eins og Marie
Hermannson og Inger Edelfeldt.
Listafólk samsamar sig helst þeim
sem standa fyrir utan, þeim sem
ekki lúta settum reglum. Eða hvað?
Hver er utangarðsmanneskja,
„outsider", er í rauninni ómögulegt
að vita, því hún hlýtur strangt til
tekið að vera ónefnd - óskilgreind -
annars væri hún ekki utangarðs-
manneskja! Grive tekur upp verk
Colin Wilsons (The Outsider, 1956),
þar sem hann fullyrti að menningin
væri sjúk og hann einn hinna fáu
sem vissi af því. Wilson á sinn þátt í
að gera hugtakið utangarðsmann-
eskja að því sem það er nú, með
greiningu sinni á fyrirbærinu í
verkum eftir Sartre, Camus, Dost-
ójevskí, Hemmingway, Hesse, Bla-
ke, Nietzsehe, Joyce, Kafka, Tol-
stoj og Eliot. Röðin af
höfundarnöfnum gefur í sjálfu sér
vísbendingu um að persónur kven-
rithöfunda hafi á dögum „reiðra
ungra manna“ með Wilson og Os-
borne í fararbroddi, lent utan við
hugtakið. Og kannski orðið raun-
verulegir fulltrúar þess um leið?
Karin Johannisson, pi-ófessor í
hugmyndasögu við Uppsalahá-
skóla, situr í ráði geðheilsuherferð-
arinnar og var meðal þeirra sem
tóku virkan þátt í umræðum stefn-
unnar, þar sem söguleg sýn á fólk
með geðræn vandamál var rædd.
Johannisson á grein í 90-TAL um
„hið ófreskjulega ég“ þar sem hún
skoðar í ljósi sögunnar merkingu
þess „að fara yfir mörkin“ í hinu
skapandi ferli. I túlkun hennar á
þeini sjálfseyðileggingu, sem
kvenlegt brjálæði hefur beint gegn
eigin líkama, er um að ræða gjörðir
gegn þeim takmörkunum sem kon-
um hafa verið settar til að vera kon-
ur. Það að mörkin milli hins leyfi-
lega og óleyfilega, eðlilega og
brjálaða, heilbrigða og veika eru
verk menningarinnar og ekki nátt-
úrunnar, segir Johannisson aftur á
móti gefa ástæðu til að vera
bjartsýn.
-r" v p
Excursion 2-1
Reuters
Leikmenn Manchester United fagna þreföldum sigri síðasta vor.
Saga félagsins er væntanleg hjá bókaútgáfunni Hólum.
Fangar, ráðherrar
og draugabanar
AF föngum og frjálsum mönn-
um er ævisaga séra Jóns
Bjarmans sem Bókaútgáfan
Hólar sendir frá sér á næst-
unni. í kynningu segir að bókin
sé „án vafa ein sú allra eftir-
minnilegasta sem hér hefur
komið út í langan tíma, enda á
séra Jón að baki ákaflega við-
burðaríka ævi. Hann var meðal
annars fyrsti fangaprestur
landsins og nýlega skipaður
þegar Geirfinnsmálið komst á
dagskrá.“
Lífsþróttur, er eftir Ólaf G.
Sæmundsson, næringarfræðing
og fyrirlesara. Þetta er rit fyrir
þá sem vilja lifa góðu og heil-
brigðu lífi, fjallað er á ítarleg-
an hátt um mataræði; hvað má
og hvað ekki til að léttast, ná
árangri í íþróttum eða einfald-
lega til að varðveita heilsu sína
gegn t.d. hjartasjúkdómum,
vaxandi blóðþrýstingi eða syk-
ursýki.
Rauðu djöflarnir. Saga
Manchester United 1878-1999,
er eftir Agnar Frey Helgason
og Guðjón Inga Eiríksson.
Varpað er ljósi á feril félagsins
í sorg og gleði og sagt frá ýmsu
sem gerðist á bak við tjöldin.
Dagbók Anne Frank kemur
nú út á íslandi í fyrsta skiptið
óstytt. Allir kaflarnir, sem faðir
Anne kaus að sleppa í fyrri út-
gáfum, eru hér með. Fyrir vik-
ið verður til einstæð þroska-
saga ungrar stúlku sem lýsir
meðal annars vaxandi áhuga
hennar á hinu kyninu, erfið-
leikum í sambúð við foreldra
og vaxandi einsemd í hlutverki
táningsins. Þýðandi bókarinnar
er Ólafur Rafn Jónsson.
Dans hinna dauðu, eftir Ant-
hony Masters, er fyrsta bókin í
bókaflokki um draugabanana,
tvíburana David og Jenny, sem
hafa slegið rækilega í gegn hjá
breskum unglingum. Þýðandi
er Ásdís fvarsdóttir.
Já, ráðherra, er framhald
bókarinnar Hæstvirtur forseti,
sem kom út í fyrra. Fjallað er
um ráðherra og þingmenn í
blíðu og stríðu. Ritstjórar eru
sem fyrr, Guðjón Ingi Eiríksson
og Jón Hjaltason.
Skagfirsk skemmtiljóð, í
samantekt Bjarna Stefáns Kon-
ráðssonar frá Frostastöðum, er
3. bindið í þessum bókaflokki.
Sem fyrr leitar Bjarni Stefán í
smiðju Skagfirðinga.
Aldarreið, eftir sagnfræðing-
inn Þórarin Hjartarson, er saga
Hestamannafélagsins Hrings en
um leið saga hestamennsku og
hestamanna í Svarfaðardal á
20. öld. Fjallað er um tímabil
kerruhestsins, notkun hesta-
verkfæra og hrossakynbætur í
fortíð og nútíð svo eitthvað sé
nefnt.
Bestu barnabrandararnir -
svaka stuð, er handa yngstu
lesendunum og Gettu nú er
spurningabók þar sem lögð er
áhersla á að öll fjölskyldan geti
verið með.
Bleyjubossar í óbyggðaferð
KVIKMYNDIR
Iláskólabfó
THE RUGRATS MOVIE
★ ★%
Leikstjórar Igor Kovalyov, Norton
Virgien. Handritshöfundur David
N. Weiss, J. David Stein. Aðalraddir
Elizabeth Daily, Christine Cavana-
ugh, Kath Soucie, Melanie Char-
toff. Tónskáld . Teiknimynd. 80
mín. Bandan'sk, Paramount 1999.
FJÖGUR pelabörn eru söguhetj-
ur þessarar furðu góðu gaman-
myndar sem ætti ekki að láta nein-
um leiðast, en skemmtir
fullorðnum af hæversku. Fjór-
menningarnir eru sjónvarpsstjörn-
ur vestra og er þetta fysta ferð
þeirra á tjaldið. Tommy og vinir
hans lenda í óvæntum ævintýrum
þegar lítill hnokki bætist í fjöl-
skylduna, afi gamli dottar í pössun-
inni og krílin alltíeinu komin á vit
hins óþekkta. Uti í skógi, í „drekan-
um“, leikfangi smíðuð af föður eins
þeirra. Útlitið er ískyggileg en
„drekinn" stendur undir nafni, og
allt fer vel. Enda ekki við öðru að
búast í barnamynd.
Höfundarnir gera sér mat úr því
hvernig umhverfið virkar í augum
ungabama, einfaldir hlutir verða
ægilegir og ekkert einsog það sýn-
ist. Boðskapurinn er fyrir hendi,
litlu sílin læra ýmsar, þarfar lexíur
á óvæntri ferð um mörkina. Ekki
síst gildi vináttu og bræðralags,
þegar í harðbakkann slær er betra
að sameinast. Það gengur mun hér
en víða annarsstaðar. The Rugrats
Movie er sem fyrr segir byggð á
sjónvarpsþáttafígúrum sem njóta
víst mikilla vinsælda víða um lönd,
ég held að þau séu ekki orðnir gest-
ir á íslenskum sjónvarpsstöðvum.
Þangað eiga þau erindi, virðist
vera. Tommy og vinir hans og skop-
skynið í myndinni minnir óneitan-
lega á hina einu og sönnu Simpson-
fjölskyldu, sem sett hefur mark sitt
ótrúlega víða á skemmtiefni sam-
tíðarinnar. Ágætir tónlistarmenn,
einsog Lenny Kravitz, Iggy Pop og
Patti Smith, söngvarar sem maður
setur ekki beinlínis í samhnegi við
bamaefni, hressa óneitanlega uppá
gamanið.
Sæbjörn Valdimarsson