Morgunblaðið - 17.11.1999, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999 13
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Sverrir
Finnur Ingólfsson mælti fyrir þingsályktunartillögunni í gær og fjölrnargir þingmenn tóku þátt í umræðunni
sem frestað var kl. 22 í gærkvöld.
harðlega málatilbúnað ríkisstjómar-
innar og sagði hér um sýndartillögu
að ræða. Alþingi væri falið að lýsa yf-
ir stuðningi við framkvæmdirnar,
rétt eins og ungmennafélög ályktuðu
um nauðsyn þess að standa vörð um
íslenska tungu. Enga ákvörðun væri
hins vegar verið að taka á löggjafar-
samkundunni.
Brot á grundvallar-
rétti almennings
Steingrímur spáði því að brot á
þeim gmndvallarrétti almennings að
geta gert athugasemdir við fram-
kvæmdirnar myndi fella ríkisstjórn-
ina í þessu máli. Gagnrýndi hann sér-
staklega að málið væri rökstutt með
tiMsun í umræður og ákvarðanir
sem teknar hefðu verið fyrir 8-17 ár-
um, rétt eins og engar breytingar
hefðu átt sér stað á viðhorfi fólks og
lagalegu umhverfi.
Sagði Steingrímur umhugsunar-
efni að svo virtist nú sem áhættan í
framkvæmdunum yrði öll á íslensk-
um herðum, Norsk Hydro ætlaði nú
aðeins að eiga um 20% í álverinu og
myndi sennilega enga fjármuni
leggja íram, aðeins tækniþekkingu.
Fullyrti hann að sú ákvörðun að
halda framkvæmdum áfram væri
glæfralegasta efnahagsákvörðun Is-
landssögunnar, sveitarfélög og lífeyr-
issjóðir ættu að fjármagna fram-
kvæmdina og taka alla áhættu í mál-
inu.
Steingrímur sagði í þessu máli
ekki liggja skurðarlínur um það hver
hefði áhyggjur af þróun byggðamála
í landinu. Núverandi ríkisstjórn ætti
nefnilega mesta sök á því hvernig
þeim væri nú háttað. Sagði hann und-
arlegt að tala um þetta sem mesta
byggðamál samtímans því erfitt væri
að sjá hverju Vestfirðingar væru
bættari með byggingu álvers á Reyð-
arfirði.
Gjörbreytt viðhorf
í umhverfísmálum
Sverrir Hermannsson, formaður
Frjálslynda flokksins, sagði gjör-
breytt viðhorf í landinu í umhverfis-
málum og það ætti t.a.m. um hann
sjálfan. Hann væri reyndar alls ekki
kominn til að lýsa sig andsnúinn
virkjunum og byggingu álvers á
Austurlandi en gagnrýndi að hann
ætti nú að taka ákvörðun þar að lút-
andi samkvæmt orðum og upplýsing-
um frá hagsmunaaðila, Landsvirkj-
un, sem t.a.m. ætti mikið undir í mál-
inu, eins og fram hefði komið, þar
sem þegar hefði verið eytt þremur
milljörðum í undirbúning.
Valgerður Svemsdóttir, þingmað-
ur Framsóknarflokksins, sagði ekki
við almenning að sakast þótt hann
væri dálítið ringlaður í þessu máli.
Sagði hún hins vegar hægt að greina
í fernt þær skoðanir sem uppi væru í
málinu. I fyrsta lagi væri um þá að
ræða sem vildu virkja og hefðu engar
áhyggjur af örlögum Eyjabakka í því
efni. Pennan hóp væri vart hægt að
kalla umhverfissinna.
Síðan væru þeir sem vildu aðeins
virkja ef það væri þjóðhagslega hag-
kvæmt og mat áhrifa virkjana á um-
hverfið hefðu farið fram. Pessa aðila
mætti kalla umhverfissinnaða, sem
og þá sem einfaldlega væru á móti
öllum virkjunum. Þeir sem fylltu
fjórða hópinn væru þeir einu sem
væru óheiðarlegir í afstöðu sinni, þeir
segðust ekki hafa tekið afstöðu í mál-
inu og að þeir vildu aðeins fá lög-
formlegt umhverfismat, en stað-
reyndin væri sú að þar væri aðeins
um dulbúna leið að ræða til að koma í
veg fyrir virkjunina.
Valgerður sagði rangt að segja að
ekkert mark væri takandi á skýrslu
Landsvirkjunar. Málaði hún myrka
mynd af byggðaþróun á Austurlandi
ef ekki yrði af framkvæmdunum,
engan tíma mætti missa í þessu sam-
bandi og með virkjun væri verið að
búa í haginn fyrir komandi kynslóðir.
Fólk vildi gjarnan búa á Austurlandi
en skapa þyrfti skilyrði til þess að því
væri það kleift.
„Þingmálið algjör sýndar-
mennska"
Ásta R. Jóhannesdóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, hélt því m.a.
fram að umrædd þingsályktunartil-
laga væri algjör sýndarmennska.
Ríkisstjórnin hefði greinilega tekið
þá ákvörðun að sökkva Eyjabökkum.
„RíkisstjórnaiTneirihlutinn kemur
hér í þingið með mótaða afstöðu.
Þess vegna er þetta þingmál algjör
sýndarmennska. Með þessu máli er
verið að taka andmælaréttinn af
borgurunum sem er til staðar í lög-
formlegu umhverfismati. Þó eru ein
af rökunum fyrir því að fara þessa
leið, þessa þingsályktunarleið, að
leyfa almenningi að koma að málinu
eins og stendur í greinargerðinni. Al-
menningur á semsé að koma athuga-
semdum sínum á framfæri við þjng-
nefndina. En hvað þýðir það?“ Asta
sagði að almenningur gæti vissulega
komið að málinu þessa leið en benti
jafnframt á að sú leið væri engin
kæruleið.
Arnbjörg Sveinsdóttir, þingmaður
Sjálfstæðisflokks, sagði í upphafi
máls síns að það væri í raun afar sér-
stök staða að alþingismenn skyldu
vera að ræða tillögu til þingsályktun-
ar sem lýsti yfir stuðningi við verk
sem hefði verið samþykkt á Alþingi
fyrir átján árum. „Lög um raforku-
ver nr. 60/1981 voru lögð fram af þá-
verandi hæstvirtum iðnaðarráðherra
Hjörleifi Guttormssyni og samþykkt
á Alþingi án alls ágreinings. A grund-
velli þeirra laga veitti þáverandi
hæstvirtur iðnaðarráðherra, Jón Sig-
urðsson, virkjanaleyfi fyrir Fljóts-
dalsvirkjun. Hann átti sæti í þriðju
ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar ásamt háttvirtum þingmanni
Steingrími J. Sigfússyni, þáverandi
landbúnaðar- og samgönguráðherra,
háttvirtum þingmanni Jóhönnu Sig-
urðardóttur, þáverandi félagsmála-
ráðherra og forseta íslands Ólafi
Ragnari Grímssyni þáverandi fjár-
málaráðherra. Ai'ið 1991 var hafist
handa við framkvæmdir við Fljóts-
dalsvirkjun samkvæmt ákvörðun
m.a. þessa ágæta fólks sem ég hér til-
nefndi," sagði hún.
Ætlaði að éta
gleraugun sín
Arnbjörg hélt áfram og sagði. „Það
er fyrir einhverja gráglettni örlag-
anna að margt af því fólki sem þá tók
ákvarðanir um virkjun Jökulsár í
Fljótsdal og stóð fyrir því að þar
skyldu hafnar framkvæmdir skuli nú
birtast með helgislepju-yfirbragði og
vandlætingu á hæsta stigi yfir því að
nú skuli ljúka við þeirra eigin verk.
Og háttvirtur þingmaður Sverrir
Hermannssson, hæstvirtur iðnaðar-
ráðherra í ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar á árunum 1983 til
1986, ekki má nú gleyma honum.
Hann ætlaði að virkja í Fljótsdal og
byggja kísilmálmverksmiðju á Reyð-
arfirði. Hann ætlaði að éta gleraug-
un sín ef þetta tækist ekki,“ sagði
Arnbjörg og bætti þvi m.a. við að
Reyðfirðingar hefðu enn ekki séð
efndir þeirra veisluhalda.
Arnbjörg hélt áfram að tala um
Sverri og sagði að örlögin hefðu hag-
að því þannig að hann gæti nú komið
að því að fylgja eftir virkjun í Fljóts-
dal og byggingu álvers á Reyðar-
firði. Þá sagði hún: „Hann sem mað-
ur orða sinna mun líklega grípa það
tækifæri feginshendi þó ekki væri
nema til að efna gömul kosningalof-
orð við Austfirðinga. Ekki trúi ég að
hann verði til þess að grípa á lofti
málflutning áróðursmeistara nútím-
ans, maður sem er maður traustra
íhaldsgilda sem þolir hvorki frjáls-
hyggjugaura né uppa nútímans, að
hann leggist í gönuhlaup með Styrmi
á Mogga.“
Ossur tekur upp hanskann
fyrir Sverri
Össur Skarphéðinsson, þingmaður
Samfylkingarinnar, tók í andsvari
upp hanskann fyrir Sverri (Sverrir
sjálfur var ekki í þingsalnum) og
sagði Sverri hafa fullan rétt á því að
skipta um skoðun. „Það gengur held-
ur ekki fyrir háttvirtan þingmann, þó
hún tali hér fyrir Sjálfstæðisflokkinn,
að koma og tala eins og hún gerði um
háttvirtan þingmann Sverri Her-
mannsson. Þó að háttvirtur þingmað-
ur hafi tekið Sjáifstæðisflokkinn á
kné sér og lamið eins dauðan fisk
þýðir það ekki að háttvirtur þing-
maður Arnbjörg Sveinsdóttir hafi
rétt til þess að koma hér og gera lítið
úr tiltölulega merkum stjórnmála-
ferli þessa ágæta manns,“ sagði Öss-
ur.
Jóhann Ársælsson, þingmaður
Samfylkingarinnar, kom því næst í
pontu og kvaðst fyrir sitt leyti styðja
byggingu álvers á Reyðarfirði svo
framarlega sem niðurstaða lögform-
legs umhverfismats yrði jákvæð. Ög-
mundur Jónasson, þingmaður
Vinstrihreyfingarinnar-græns fram-
boðs kvaðst hins vegar andvígur
Fljótsdalsvirkjun. „Og það er stefna
okkar flokks," bætti hann við. „Við
styðjum það hins vegar líka að þessi
mál fari í eðlilegan lögformlegan far-
veg, lögformlegt umhverfismat. Til
hvers er spurt úr salnum, vegna þess
að það eru landslög, lög landsins
kveða á um að það skuli gert.“
Umræðan um umhverfismál
hefur breyst
í máli Halldórs Ásgrímssonar ut-
anríkisráðherra kom fram sú skoðun
að umræðan á Alþingi fyrr um dag-
inn hefði á margan hátt verið einkar
áhugaverð. „Hún hefur sérstaklega
verið áhugaverð fyrir mig sem hef
fylgst með þessari umræðu í heilan
aldarfjórðung,“ sagði hann og velti
því fyrir sér hvað hefði breyst á
þessum árum. Hann sagði m.a. að
það hefði ekki breyst að menn vildu
nota auðlindina í landinu til að
treysta byggð á Austurlandi. Það
hefði heldur ekki breyst að menn
teldu nauðsynlegt að breikka grund-
völlinn í okkar atvinnulífi og það
hefði heldur ekki breyst að menn
teldu nauðsynlegt að dreifa áhætt-
unni í landinu, með því að virkja ekki
bara á Tungnár- og Þjórsársvæðinu.
Það sem hefði hins vegar breyst
væri umræðan um umhverfismál.
„Menn segja það hafi orðið slík
breyting í þjóðfélaginu um umhverf-
ismál að það réttlæti það að við
leggjum allt hitt, sem áður var nefnt,
til hliðar," sagði hann.
Steingrímur J. Sigfússon, kvaddi
sér hljóðs, eftir ræðu ráðherra og
kvaðst ósammála því mati ráðherr-
ans að það eina sem hefði breyst í
aðstæðum þessa máls væri viðhorfið
til umhverfismála. „Það er margt,
margt fleira sem má færa rök fyrir
því að hafi breyst. Efnahagslegar og
þjóðhagslegar forsendur hafa að
ýmsu leyti breyst, þjóðréttarlegar
skuldbindingar hafa breyst og ýmis-
legt fleira,“ sagði hann m.a.
Þórunn Sveinbjamardóttir, þing-
maður Samfylkingarinnar, hélt því
m.a. fram að ríkisstjórn Islands væri
á hröðum pólitískum flótta undan
málefnalegri umræðu um virkjun á
Fljótsdal en gerði síðar að umtals-
efni áhrif kvennapólitíkur á byggða-
stefnu hérlendis. „Eg vil sérstaklega
þakka háttvirtri þingkonu Frjáls-
lynda flokksins, Bergljótu Halldórs-
dóttur, fyrir að fjalla um atvinnu-
þáttinn hvað konur varðar sérstak-
lega. Hún benti réttilega á það hvað
hefði gerst á Austurlandi. Ungu kon-
urnar eru farnar eða eru á förum.
Staðreyndirnar tala sínu máli þar
um á hverri blaðsíðunni á fætur
annarri í þeim gögnum sem þing-
menn háttvirtir hafa undir höndum.
Nema í samantektarskýrslu Lands-
virkjunar." Þórunn skýrði m.a. frá
því að samkvæmt upplýsingum sem
hún hefði aflað hjá starfsmannastjór-
um álveranna í Straumsvík og á
Grundartanga væri hlutfall kvenna í
starfi hjá þessum fyrirtækjum 11% í
Straumsvík og 12% hjá Norðuráli.
„Einnar-hugmyndar-byggðastefna
ríkisstjórnarinnar gengur ekki upp.
Nema hún eigi í rauninni einungis að
taka til helmings þjóðarinnar. Við
verðum að ætla að svo sé ekki og þá
verða menn að gera sér grein fyrir
því að uppbygging atvinnu á lands-
byggðinni sem á að miða að því að
stöðva fólksflutninga til höfuðborg-
arsvæðisins, hún verður að taka kon-
ÞINGMENN Samfylkingarinnar
hafa lagt fram á Alþingi breytingar-
tillögu við þingsályktunartillögu rík-
isstjórnarinnar um framhald fram-
kvæmda við Fljótsdalsvirkjun.
Fyrsti flutningsmaður tillögunnar er
Rannveig Guðmundsdóttir, formað-
ur þingflokks Samfylkingarinnar.
Breytingartillaga Samfylkingar er
svohljóðandi: „Á grundvelli fyrir-
liggjandi skýrslu um umhverfisáhrif
Fljótsdalsvirkjunar, greinargerðar
um orkuöflun fyi-ir álver í Reyðar-
firði, skýrslu um þjóðhagsleg áhrif
álversins og athugunar á samfélags-
legum áhrifum þess lýsir Alþingi yfir
stuðningi við áform um gerð Fljóts-
dalsvirkjunar sbr. lög um raforku-
ver( nr. 60/1981, samning ríkisstjórn-
ar Islands og Landsvirkjunar, dags.
ur með í reikninginn [...].“
I ræðu sinni lagði Einar Oddur
Kristjánsson, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, m.a. áherslu á mikilvægi
byggðarsjónarmiða í þessu máli.
Mikil hætta stafaði af byggðaröskun
á íslandi í dag og svo virtist sem
engin ráð dygðu gegn henni, sem
notuð hefðu verið. „Það væri því
mjög gleðilegt ef það gæti orðið að
veruleika að farið yrði í að reisa
miklar virkjanir og fara í miklar
framkvæmdir á Austurlandi. Það
liggur ekki fyrir í dag hvort það
tekst, það er langt frá því. Við höfum
ekki ennþá gert neina þá raforku-
samninga sem sanna að það geti orð-
ið en það væri stórkostlegt ef það
myndi takast að byggja upp virkjan-
ir á Austurlandi og stóriðju. Það
gæti orðið þessum landshluta til gíf-
urlegs styrks."
Er Qórða valdið að taka fram
fyrir hendurnar á Alþingi?
I máli Þuríðar Backman, þing-
manns Vinstrihreyfingarinnar -
græns framboðs, kom hins vegar
fram að henni fyndist ósanngjarnt að
stóriðjustefnu væri haldið fram sem
byggðamáli. „Og því eru þeir sem
eru á móti núverandi áformum um
480 þúsund tonna risaálver á Reyð-
arfirði á móti jákvæðri byggðaþróun
á Austurlandi. Þeirra er þá ábyrgðin
á því að fólksfækkunin haldi áfram á
Austurlandi og það verði að næstu
Hornströndum. Mér finnst þetta
mjög svo óréttmætur málflutningur,
því það eru til aðrir kostir til að efla
byggð og mannlíf á Austurlandi. Og
það eru jafngildir kostir að vilja
minni virkjanir sem kalla á minni
fyrirtæki til orkunotkunar heldur en
þá stóriðju sem allt er bundið við.“
„Þetta mál er átakamál," sagði
Jón Kristjánsson, þingmaður Fram-
sóknarflokksins, „það þarf ekki að
hafa mörg orð um það. Blaðaskrif og
umræður um þetta mál hafa verið
meiri heldur en um nokkurt mál á
seinni árum og allir stærstu fjölmiðl-
ar landsins hafa lagt sitt lóð á vogar-
skálina gegn umræddum fram-
kvæmdum. I rauninni snýst þetta
mál um það hvort fjórða valdið í
þjóðfélaginu eigi að taka fram fyrir
hendurnar á Alþingi. Og það er
áreiðanlegt að þeir sem stýra þess-
um fjölmiðlum ætla sér það.“ Jón
sagði málið hins vegar snúast um
nýtingu auðlinda, þar sem gjörólík
viðhorf stönguðust á. Jón fullyrti
ennfremur að krafan um lögformlegt
umhverfismat á Fljótsdalsvirkjun
væri í raun ekkert annað en krafan
um að hætt yrði við allar fyrirhugað-
ar virkjanir norðan Vatnajökuls.
Svanfríður Jónasdóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, neitaði því
hins vegar að þeir sem vildu um-
hverfismat væru í raun að biðja um
það að komið yrði í veg fyrir fram-
kvæmdir. Vísaði hún í því sambandi
til breytingartillögu þingmanna
Samfylkingarinnar, en þar er lýst yf-
ir stuðningi við áform um gerð
Fljótsdalsvirkjunar svo framarlega
sem framkvæmdir hefjist að fengnu
jákvæðu mati á umhverfisáhrifum
framkvæmdanna.
11. ágúst 1982, og lög um Lands-
virkjun, nr. 42/1983, enda hefjist
framkvæmdir ekki nema að fengnu
jákvæðu umhverfismati skv. ákvæð-
um laga um mat á umhverfisáhrifum
nr. 63/1993.“
Rannveig Guðmundsdóttir sagði í
umræðum á Alþingi í gær að þar
sem stjómvöld hefðu lýst vafa um að
það stæðist lagalega að krefjast lög-
fomlegs umhverfismats hygðist
Samfylkingin flytja frumvarp til laga
um að þær framkvæmdir sem hafa
virkjunai'leyfi í dag, en eru ekki um-
hverfismatsskyldar - samkvæmt ný-
legu svari iðnaðarráðherra við ski'if-
legri fyrirspurn Sighvats Björgvins-
sonar - hljóti ekki framkvæmdaleyfi
nema að undangengnu umhverfis-
mati.
Samfylkingin
leggur fram
breytingartillögu