Morgunblaðið - 17.11.1999, Page 38

38 MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999
......... ..1..........
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
#
5Mda litla
Oskarsdóttir
Við getum verið ánægð með það fram-
tak að búið er að stofna til kvikmynda-
og sjónvarpsverðlauna. Vonandi kalda
þau velli og vonandi verðurhægt að
veita þau árlega í öllum flokkum án
þess að alla tiltœka rafta þurfi á sjó að
draga í hvertsinn.
Ikjölfar afhendingar
fyrstu Edduverðlaun-
anna vaknar sú spuming
hvenær komi upp sú
staða í íslenskri kvik-
mynda- og sjónvarpsmyndagerð
að fleiri frambærilegar myndir
verði gerðar en fylla efstu þijú
sæti hvers flokks sem verðlaunað
er í. Þetta er ekki sagt í hálfkær-
ingi og ekki er þetta sagt til að
kasta rýrð á þessa viðleitni kvik-
myndagerðarfólks til að hefja ís-
lenska kvikmyndagerð til meiri
vegs en þegar er. Hins vegar er
ekki hægt að horfa framhjá því
að úrval kvikmynda og
sjónvarpsþátta sem framleidd
voru á undangengnum 12 mánuð-
wmunDC umernæsta
VIÐHOKF fátæklegt. Og
hreint út sagt;
væri úrvalið á
einhvem
Eftir Hávar
Sigurjónsson
máta eðlilegt hefði sumt af því
sem tilnefnt var ekki átt að kom-
ast nærri því að verða tilnefnt til
verðlauna. Þar með er ekld sagt
að þau verk sem verðlaunuð voru
í hverjum flokki séu ekki sæmi-
lega frambærileg. Þorfínnur Óm-
arsson var reyndar hálfpartinn
að afsaka þessa fátækt með því
að telja upp þær kvikmyndir sem
í framleiðslu eru og gaf í skyn að
á næsta ári yrði úr fleiri en þrem-
ur kvikmyndum að velja, kannski
fjórum, jafnvel fímm. Ungfrúin
góða og Húsið var t.a.m. ágæt-
lega að sínum fimm Eddum kom-
in en óneitanlega hefði verið
skemmtilegra ef samkeppnin
hefði verið meiri.
Ekkert bendir hins vegar til
þess að meira framboð verði af
leiknu sjónvarpsefni næsta árið;
líklegra er að úr minna verði að
velja þar sem ekkert nýtt leikrit
verður frumsýnt í Sunnudags-
leikhúsi Sjónvarpsins fyrr en eft-
ir áramót og gæti þá farið svo að
tilnefna yrði fréttir eða veður
sem einn kandídat í flokki sjón-
varpsþátta. Að allri kaldhæðni
slepptri þá er það ískyggileg
þróun að leiknu efni skuli ekki
gert hærra undir höfði en raun
ber vitni og það er hreinlega
rangt sem haldið var að áhorf-
endum í téðri dagskrá af afhend-
ingu Eddunnar að gróska væri í
framleiðslu á leiknu efni fyrir
sjónvarp og af nógu hefði verið
að taka. Þeir sem svo taka til
orða hljóta að hafa verið að horfa
á eitthvað annað en íslenskar
sjónvarpsstöðvar undanfarin
misseri.
Annars ber að hrósa fyrir vel
heppnaða og sæmilega látlausa -
kannski aðeins of langa - ser-
emóníu, allir fóru vel með sitt og
ef undan er skilin bilun í út-
sendingu og þreytandi auglýs-
ingahlé þá tókst þetta bara allt
saman ágætlega. Og verði tekið
af myndarskap á málefnum
Sjónvarpsins og íslenskrar kvik-
myndagerðar þannig að hin ís-
lenska kvikmynda- og sjónvarps-
akademía hafi úr nægu efni að
moða við tilnefningar á næstu ár-
um þá gerir ekkert til þótt fyrsti
skammturinn hafí verið heldur
rýr og sjálfsagt að taka viljann
fyrir verkið. Við getum verið
ánægð með það framtak að búið
er stofna til kvikmynda- og
sjónvarpsverðlauna. Vonandi
halda þau velli og vonandi verður
hægt að veita þau árlega í öllum
flokkum án þess að alla tiltæka
rafta þurfi á sjó að draga í hvert
sinn.
Leikskáldafélag íslands stóð
fyrir fróðlegu námskeiði um gerð
sjónvarpsþáttaraða um helgina
síðustu. Þar leiðbeindu tveir
danskir sjónvarpshöfundar, Stig
Thorsboe og Nikolaj Scherfig, og
sögðu frá tilurð og framkvæmd
við gerð framhaldsþáttanna
TAXA sem sýndir hafa verið í
Ríkissjónvarpinu undanfarna
mánuði. Þar kom ýmislegt fróð-
legt fram sem vel væri athugandi
fyrir okkur að huga að; okkur
sem viijum að á Islandi sé fram-
leitt íslenskt efni fyrir íslenskt
sjónvarp, löngun sem á ekkert
skylt við þjóðemishyggju eða
þjóðrembu heldur miklu fremur
löngun tO að sjá endui’speglaðar
okkar eigin hugmyndir og veru-
leika á skjám hér innanlands.
Um þetta eru auðvitað allir hjart-
anlega sammála en hvernig má
það vera að ráðamenn geti verið
sammála þessu þegar heildar-
fjármunir til innlendrar dag-
skrárgerðar í Ríkissjónvarpinu
eru minni en það kostar að fram-
leiða eina tOtölulega einfalda bíó-
mynd. I beinhörðum krónum tal-
ið eru þetta u.þ.b. 200 milljónir.
I máli Dananna kom m.a. fram
að kostnaður við gerð hvers þátt-
ar af TAXA er um 12 milljónir ís-
lenskra króna. Tuttugu slíkir
þættir kosta semsagt meira en
Ríkissjónvarpið hefur ráðstöfun-
ar á einu ári til aOs þess sem heit-
ir innlend dagskrárgerð. Danir
hafa þegar framleitt á milli 50 og
60 þætti af TAXA. Þá eru ótaldir
aðrir framhaldsþættir sem þeir
hafa framleitt á undanförnum ár-
um við góðan orðstír og sumir
hverjir hafa verið sýndir hér.
Hvað má af þessu læra? Einfald-
ast er að vitna í Stig Thorsboe
sem hefur gríðarlega reynslu af
gerð slíks sjónvarpsefnis, var
m.a. aðalhöfundur Landsbyen
áður en hann tók að sér TAXA.
Hann segir að yfirmenn Dan-
marks Radio hafi spurt sjálfa sig
þeirrar einföldu spumingar
hvernig þeir gætu sem best mætt
síaukinni samkeppni við erlendar
sjónvarpsstöðvar og reyndar inn-
lendar líka sem byggja dagskrá
sína á alþjóðlegu afþreyingar-
efni. Svarið var jafneinfalt og
spumingin: Við framleiðum
danskt leikið efni, þvi það er það
eina sem keppinautamir geta
ekki búið til betur en við. Arang-
urinn er öllum ljós. Reyndar hef-
ur tekist svo vel tO að þættimir
seljast ágætlega utan Danmerk-
ur, t.d. hér á íslandi, og þar með
em Danimir komnir í samkeppni
á alþjóðlegum markaði og famir
að flytja út sína menningu í stað
þess að stinga henni undir stól og
vera þiggjendur sjónvarpsefnis
en ekki veitendur. Frá þeim sjón-
arhóli er kostnaðurinn hverfandi
miðað við tapið sem hlýst ef ekk-
ert er aðhafst. Og það er að sjálf-
sögðu eini sjónarhóllinn sem
standandi er á ef eitthvert útsýni
á að hafa.
Ekki til höfuðs neinum
ÖNNUR aðalfrétt
sjónvarps á þriðjudag
í sl. viku var um vænt-
anlega bók Nýja bóka-
félagsins, Kára í jöt-
unmóð eftir Guðna Th.
Jóhannesson sagn-
fræðing. Efnistök
fréttamannsins vöktu
athygli. Svo virtist
sem reynt væri að
kasta rýrð á bókina og
höfund hennar. Meg-
inefni fréttarinnar var
að bókin væri samin í
óþökk Kára Stefáns-
sonar. Fréttamaður-
inn, Jóhanna Vigdís
Hjaltadóttir, spurði
höfundinn hvort slíkt væri ekki
„óeðlilegt". í lok fréttarinnar var
endurtekið sérstaklega að bók
þessi væri samin án samþykkis og
samráðs við Kára Stefánsson.
Þeir sem saka aðra um óeðldeg
vinnubrögð mega búast við því að
kastljósið beinist að þeim sjálfum.
Er það ekki „óeðlilegt11 að fyrrver-
andi starfsmaður bókaútgáfu skuli
nota aðstöðu sína sem fréttamaður
tO að segja ekki-fréttir úr nýjum
bókum þeirrar bókaútgáfu í sama
mund og hann reynir að sverta nýja
bók keppinautar? Er það ekki
„óeðl0egt“ að ræðismaður erlends
ríkis gegni starfi fréttamanns á rík-
isfjölmiðli? Gæti það ekki kaOast
„óeðlilegt" að ræðismaður Sviss á
Islandi, sem væntanlega hefur haft
allnokkur skipti við Islenska erfða-
greiningu vegna samningsins stóra
við svissneska lyfjarisann Hoffm-
an-La Roche, skuli jafnframt vera
sá fréttamaður ríkissjónvarpsins
sem segir flestar fréttir af Islenskri
erfðagreiningu?
Sú krafa er í aukn-
um mæli gerð til
stjórnmálamanna að
þeir geri grein fyrir
þeim tengslum við fólk
og fyrirtæki sem
hugsanlega gætu leitt
til hagsmunaárekstra.
I lýðræðisþjóðfélagi
er ekki síður nauðsyn-
legt að gera slíka
kröfu til blaðamanna
og eigenda fjölmiðla.
Vinnureglur fjölmið-
lanna eru greinilega
mismunandi og ríkis-
sjónvarpið gerir aug-
ljóslega ekki strangar
kröfur í þessum efn-
um. Það er því full ástæða fyrir
Blaðamannafélag Islands að setja á
fót sjálfstæða nefnd sem taki til
skoðunar fréttaflutning þar sem
grunsemdir vakna um „óeðlileg"
hagsmunatertgsl og áhöld eru um
að unnið hafi verið í anda siðar-
eglna blaðamanna. Sumir stjórn-
málamenn og ýmis fyrirtæki sýnast
eiga furðu greiðan aðgang að fjölm-
iðlunum.
Það segir sína sögu um íslenska
fjölmiðlun í aldarlok að þessi grein
skuli skrifuð, ekki vegna gagnrýni
valdsmanna heldur vegna við-
bragða fjölmiðils við frjálsri um-
fjöllun um valdsmann. í stað þess
að bíða útkomu bókarinnar um
Kára Stefánsson og meta hana á
forsendum innihalds hennar virðist
ríkissjónvarpið dæma bókina úr
leik fyrirfram og ganga þannig er-
inda valdsmanns sem er kunnur að
því að vOja þagga niður í allri um-
ræðu nema hún sé á hans eigin for-
sendum.
Það er fullkomlega eðlilegt að
Bókaútgáfa
Það búa engar aðrar
hvatir að baki Nýja
bókafélaginu, segir
Jakob F. Asgeirsson, en
að gefa út vandaðar
bækur sem geti stuðlað
að hispurslausri og
frjórri umræðu.
skrifa sögu Kára Stefánssonar og
íslenskrar erfðagreiningar. Kári
kom eins og stormsveipur inn í ís-
lenskt þjóðlíf árið 1996 (hann er
ekki til í gagnasafni Morgunblaðs-
ins fyrir þann tíma) og hefur á ein-
ungis þremur árum byggt upp fyr-
irtæki sem nú er talið það
verðmætasta í landinu, metið á yfir
fjörutíu milljarða, verðmætara en
sjálft Eimskipafélagið. Hér hefur
því átt sér stað stórkostlegt ævin-
týri í atvinnusögu Islendinga sem
eðlilegt er að festa á bók - án af-
skipta kynningardeildar Islenskrar
erfðagreiningar.
Hvernig gerðist þetta ævintýri?
Hver er Kári Stefánsson? Hvað býr
að baki áformum hans? Og hvert
stefnir? Þetta eru allt spumingar
sem hljóta að vakna um leið og því
er fagnað að svo öflugt fyrirtæki
skuli hafa sprottið upp úr engu á
örfáum árum. Heimildir eru næg-
ar: Blaða- og tímaritsgreinar, viðtöl
við fjölda fólks og í krafti upplýs-
ingalaga má fá góðan aðgang að op-
inberum plöggum.
Jakob F.
Asgeirsson
MIG langar að
þakka yður fyiir tæki-
færið tO að koma á
framfæri skoðunum
mínum um mál Eð-
valds Hinrikssonar
(Evalds Miksons), sem
birtar voru hér í blað-
inu 5. nóvember undir
fyrirsögninni „Bréf til
Morgunblaðsins frá
dr. Efraim Zuroff1
(bls. 62). Hins vegar
verð ég að lýsa yfir
undmn minni og skelf-
ingu yfir þeirri ákvörð-
un blaðsins að birta á
næstu blaðsíðu (bls. 63) gamla yfir-
lýsingu frá eistneska utanríkisráðu-
neytinu undir fyrirsögninni „Eð-
vald Hinriksson ekki sekur um
neina glæpi“, þar sem gefið er í
skyn að Mikson hafi ekki framið
neitt glæpsamlegt. Með því að birta
þessa yfirlýsingu, tekur Morgun-
blaðið afstöðu til ferils Eðvalds Hin-
rikssonar í annarri heimsstyrjöld.
Blaðið styður svo gott sem staðhæf-
ingar þær, sem settar vom fram af
Atla Eðvaldssyni um feril föður
hans á stríðsáranum í viðtalsgrein
þeirri, sem blaðið birti 3. október
síðastliðinn.
Það sem gerir þessa endurprent-
un sér í lagi andmælaverða, er að
Morgunblaðið minntist hvergi á þá
staðreynd að íslensk yfirvöld höfn-
uðu augljóslega innihaldi þessarar
yfírlýsingar eistneska utan-
ríkisráðuneytisins. Með því að hefja
rannsókn á glæpum Eðvalds Hin-
rikssonar, hafnaði Hallvarður Ein-
varðsson, fyrrverandi ríkissaksókn-
ari, greinOega að taka yfirlýsingu
eistneska utanríkisráðuneytisins
sem fullgilda. Með því að birta ein-
vörðungu yfirlýsingu eistneskra yf-
irvalda, lítur svo út fyrir að blaðið
leggi trúnað á þá sögugerð, sem sett
hefur verið fram af fjölskyldu Eð-
valds Hinrikssonar, en sem íslensk
yfirvöld neituðu sjálf að fallast á
með því að hefja rannsókn.
Ég skO fyOOega að
þetta er viðkvæmnis-
mál á Islandi. Það er
ekki þægOegt þegar
þjálfari knattspyrnu-
landsliðs þjóðarinnar
notar tækifærið tO að
lýsa opinberlega yfir
stuðningi við mann
sem hefur verið
ásakaður um fjölda-
morð og nauðganir,
jafnvel þótt það sé fað-
ir landsliðsþjálfarans.
Að taka afstöðu í þess-
ari umræðu með því að
birta yfirlýsingar sem
hefur verið hafnað af íslenskum
dómsmálayfirvöldum er ekki ein-
göngu smánarlegt siðferðislega séð,
heldur sýnir einfaldlega lélega dóm-
greind ritstjómarinnai-. Það hefði
verið miklu skynsamlegra að hvetja
íslensk, eistnesk og sænsk yfirvöld
til að opinbera öll gögn og vitnis-
burði í máli þessu, svo að sannleik-
urinn gæti verið sannreyndur að
fullu. Stofunun Simons Wiesenthals
myndi styðja allar slíkar ákvarðanir
og óskaði reyndar eftir birtingu á
niðurstöðum íslenskra dómsmálayf-
irvalda eftir dauða Eðvalds Hin-
rikssonar árið 1993.
Það er afar mildlvægt að almenn-
ingur á íslandi, sem og í Eistlandi,
geti að lokum fengið allar stað-
reyndir um Evald Mikson, öðra
nafni Eðvald Hinriksson. Sérhvert
skref í átt að því marki yrði fagnað
af Stofnun Simons Wiesenthals, en
stofnunin álítur ekki að Morgun-
blaðið hafi unnið að því verðuga
markmiði með því að endurprenta
yfirlýsingu eistneska utanríkisráð-
uneytisins, eins og raun ber vitni.
Höfundur er forstöðunmður Stofn-
unar Simons Wiesenthals f Jerúsa-
lem.
Aths. ritstj.:
Það er rangt að Morgunblaðið
hafi tekið afstöðu til sektar eða sak-
Asakanir
Með því að hefja rann-
sókn á glæpum Eðvalds
Hinrikssonar, segir
Efraim Zuroff, hafnaði
Hallvarður Einvarðs-
son, fyrrverandi ríkis-
saksóknari, greinilega
að taka yfírlýsingu
eistneska utanríkisráðu-
neytisins sem fullgilda.
leysis Eðvalds Hinrikssonar, enda
brestur það forsendur tO þess.
Hann var hvorki ákærður né
dæmdur. Morgunblaðið er enginn
dómstóll. Augljóst er að yfirlýsing
eistnesku stjórnarinnar, sem blaðið
birti öðru sinni til ábendingar og
upprifjunar, rétt eins og grein Zur-
offs, sem hafði ekkert nýtt fram að
færa, kemur þessu máli að sjálf-
sögðu við.
Asakanir um morð, nauðganir og
manndráp era ekki daglegt lesefni í
blaðinu. Þegar þær styðjast við
skýrslur KGB hljóta margvíslegir
fyrirvarar að fylgja slíkum upplýs-
ingum frá vörgum gulagsins.
Morgunblaðið óskar Wiesenthal-
stofnuninni góðs gengis. Hún hefur
unnið gott starf með því að hafa
hendur í hári stríðsglæpamanna
nazista. Það starf hefur verið unnið
á forsendum óyggjandi heimilda.
Með þessu starfi hefur Morgun-
blaðið fylgzt eins og aðrir fjölmiðl-
ar, ekki sízt dómum yfir stríðs-
glæpamönnum. En ásakanir era
ekki sama og dómur. Hvað sem líð-
ur Zuroff, ásökunum hans og að-
finnslum, mun Morgunblaðið fara
gætilega í sakirnar, þegar vegið er
að æru fólks, hvort sem það er ofan
moldu eða ekki. I þeim efnum
styðzt blaðið helzt við játningar eða
dómsniðurstöður. I máli Eðvalds
Hinrikssonar er hvorugu til að
dreifa.
Enn um mál Eðvalds
Hinrikssonar
Efraim Zuroff