Morgunblaðið - 15.12.1999, Blaðsíða 33

■mrr-
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 1999 33
LISTIR

Hörður Askelsson kórstjóri ogf organisti önnum kafínn
Nýjar bækur
HÖRÐUR Áskelsson kórstjóri og
organisti kemur við sögu á tveim-
ur nýjum geislaplötum sem Hall-
grímskirkja gefur út. Á annarri
stjórnar hann Schola cantorum en
á hinni leikur hann með Daða
Kolbeinssyni óbóleikara og Jósef
Ognibene hornleikara.
Þetta eru fyrstu upptökurnar
með söng Schola cantorum sem
koma út og nefnist platan
Principium. Er þar að finna úrval
verka frá 16. og 17. öld eftir
Thomas Tallis, Johann Hermann
Schein, Carlo Gesualdo og Willi-
am Byrd.
Aðdraganda útgáfunnar lýsir
Hörður með þessum hætti: „Allir
sönghópar sem ætla að gera sig
gildandi verða að eiga upptökur
til að leggja fram. Þetta var farið
að há okkur en við lióldum ferna
tónleika í Picardie í Frakklandi í
haust og fólk sem kom til okkar
eftir tónleikana átti vont með að
skilja hvers vegna við vorum ekki
með geislaplötur til að selja. Á
svona hátíðum virkar gcislaplata
eins og nafnspjald."
Hörður upplýsir raunar að út-
gáfa hafi verið á döfinni í um tvö
ár en „það hefur dregist eins og
gengur“.
Schola cantorum leitar sér
helst viðfangsefna í tónlist endur-
reisnarinnar, barokktíinans og
tuttugustu aldar. Ástæðan fyrir
því að 16. og 17. öldin eru í
brennidepli á þessari plötu er, að
sögn Harðar, einfaldlcga sú að
fyrstu verkefni kórsins, eftir að
hann var stofnaður 1996, voru af
þessu tagi. „Það kom af sjálfu sér
að við byrjuðum á þessu.“
Latneska orðið Principium
merkir upphaf á íslensku. Segir
Hörður heiti plötunnar skírskot-
un til þess að þetta eru fyrstu
upptökur kórsins sem gefnar eru
út og um leið að efnið er sótt aft-
ur til upphafsskeiðs kórtónlistar í
heiminum.
Kemur við sögu
á tveimur nýjum
geislaplötum
Morgunblaðið/Þorkell
Hörður Áskelsson kórstjóri og organisti f Hallgrímskirkju.
Átján söngvarar syngja í
Schola cantorum hverju sinni en
24 raddir heyrast á plötunni, þar
sem nokkrar mannabreytingar
hafa orðið frá því kórinn var sett-
ur á laggirnar. Hörður segir kór-
inn samanstanda af fólki sem hafi
ánægju af því að taka að sér
krefjandi verkefni.
„Þetta er mjög gott söngfólk
sem getur ráðist í hvað sem er.
Við erum til dæmis að vinna að
mjög kröfuhörðu verkefni um
þessar mundir.upptökum á kór-
verkum Jóns Leifs ásamt Sinfón-
íuhljómsveit fslands fyrir sænska
útgáfufyrirtækið BIS. Nefni ég
þar sérstaklega verkið Hafís, sem
við sungum á tónleikum í fyrra-
vetur. Það hefur verið fimbulkalt
faðmlag."
Að sögn Harðar er stefnt að því
að næsta geislaplata, þar sem
kórinn verður einn á ferð, hafi að
geyma islenska samtímatónlist.
Óbó, horn og orgel
Geislaplata Harðar, Daða og
Jósefs, sem þeir kalla einfaldlega
Óbó, horn og orgel, spannar
tvenna tíma í tónlistarsögunni,
barokk og rómantík.
Verkin eru eftir Tomaso Al-
binoni, Georg Philipp Telemann,
Allessandro Marcello, Jean Babt-
iste Loeillet, Camille Saint Saens,
Richard Strauss, Joseph Reinber-
ger, Carl Nielsen og Charles
Gounod. Öll eiga þau það sam-
merkt að vera umrituð.
„Á því er afar einföld skýring -
þessi hljóðfærasamsetning er
ekki til. Við leikum líka bara eitt
af þessum verkum saman allir
þrír, hin eru öll fyrir tvö hljóð-
færi,“ segir Hörður.
En hvernig kom þeim þetta þá
til hugar?
„Við héldum tónleika saman
fyrir um þremur árum og fannst
þetta svo falleg og óvenjuleg
blanda að hún ætti erindi til
fólks. Þess vegna réðumst við í
gerð þessarar plötu. Fyrstu við-
brögð eru líka öll á einn veg -
fólki, sem hefur heyrt plötuna,
þykir þetta mjög fallegt."
Hörður ber lof á blásarana tvo,
þeir séu ekki aðeins frábærir
tónlistarmenn, heldur þaulvanir
upptökum líka. „Þeir hafa reynd-
ar ekki gert mikið af því að leika
cinleik á plötum en tekið þeim
mun rneira upp með Sinfón-
íuhljómsveit, Islands og Blásara-
kvintett Rcykjavíkur. Þetta eru
einstaklega vandvirkir menn.“
Við gerð þessarar plötu kveðst
Hörður öðrum þræði hafa verið
að sinna þeirri „skyld u “ að
hljóðrita á orgelið í Hall-
grímskirkju. Og fleiri verkefni
eru í farvatninu. „Orgel og
trompettar eru alltaf vinsæl sam-
setning og líklega verða þau
hljóðfæri í forgrunni í næstu upp-
tökum.“
Stafræna hljóðupptökufélagið
annaðist upptökur á báðum plöt-
um í Hallgrímskirkju og tækni-
maður var Sveinn Kjartansson.
Er Hörður hæstánægður með ár-
angurinn. Fagmennskan hafi ver-
ið í fyrirrúmi.
• ÍSLENSK knattspyrna er eftir
Víði Sigurðsson. Þetta er 19. bókin í
þessum bókaflokki sem hóf göngu
sínaárið 1981.1
henni er sagt frá
öllu sem gerðist í
knattspyrnu hér
á landi á þessu ári
og í sérstökum
köflum er fjallað
um hverja deild
íslandsmótsins
fyrir sig, um bik-
arkeppnina,
yngri flokka,
landsleiki í öllum
aldursflokkum,
Evrópuleiki og um atvinnumennina
erlendis. Þá eru viðtöl við 15 ein-
staklinga.
Utgefandi er Skjaldborg. Bókin er
176 bls., prentuð í Grafík. Verð:
4.480 kr.
Víðir
Sigurðsson
• ORÐSINS list á öldinni: Islensk
hugsun - í ræðu og riti á tuttugustu
öld hefur Jónas Ragnarsson tekið
saman. I bókinni
eru birt sýnis-
horn af orðsins
list á Islandi síð-
ustu hundrað ár-
in, einkum brot
úr ræðum, rit-
gerðum og grein-
um. Leitað hefur
verið fanga í
jónas hundruðum
Ragnarsson heimilda og er af-
raksturinn úrval eftir 250 höfunda
sem myndar nokkurs konar spegil
samtíðarinnar á hverjum tíma. Tvö
til fimm dæmi eru frá hverju ári al-
darinnar. Þessi bók er í sama flokki
pg handbækurnar Dagar íslands og
Islendingar dagsins.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Bókin er 224 bls., prentuð í Odda.
Aftast í bókinni eru höfundaskrá og
efnisat'riðaskrá. Ljósmynd á bókar-
kápu tók Páll Stefánsson. Verð 2.880
kr.
Ég hlæ til að
gráta ekki
TONLIST
Geislaplölur
LESTERYOUNG
„The complete studio sessions on
Verve.“ Átta geislaplötur þar sem
Lester Young leikur ásamt hljóm-
sveitum sínum. Hljóðritað á ár-
unum 1946-59. Verve/Skífan 1999.
ÞAÐ má segja að allur saxófónleikur
djasssögunnar kristallist í tveimur
mönnum: Coleman Hawkins og
Lester Young - þeim heita og þeim
svala. Coleman Hawkins gerði saxó-
fóninn að djasshljóðfæri og mótaði
allan saxófónleik þar til Lester
Young kom til sögunnar. Hawkins
var átta árum eldri en Lester og
voldugur tónn hans, breiður og titr-
andi, mjúkur eða urrandi, er enn
uppspretta djassleikara. Tónn Lest-
ers var annarrar gerðar, titringslaus
og ljós, og mátti rekja til Frankies
Trumbauers. Tónn Lesters og stíll
átti eftir að kollvarpa djassinum og
marka upphaf hins svala djass og
voru bæði Stan Getz og Gunnar
Ormslev lærisveinar hans.
Heitasti Lester Young-aðdáandi
sem ég hef kynnst var bandaríski
listmálarinn Leeland Bell, sem
kvæntur var Lovísu Matthíasdóttur.
Þegar ég hitti hann fyrst söng hann
Lester Young sóló frá Count Basie
árunum fyrir mig. Það varð upphaf
að vináttu er entist það sem hann
átti eftir ólifað og mikið var gaman
að hlusta á Lester, Pops og Lady
Day með honum eða heyra hann
flytja innblásinn fyrirlestur um mál-
aralist í Háskóla Islands og nota hin
ýmsu sóló Lesters til að greina mál-
verkin sem varpað var á tjald í fyrir-
lestrasalnum. Það held ég sé í eina
skiptið sem ég botnaði meira í út-
skýringum á maleríi en fræðingarn-
ir.
Lester Young gekk í gegnum ým-
is tímabil í list sinni. Þó breyttist
stíll hans aldrei í grundvallaratrið-
um. Það var frekar lífsreynslan og
hrörnun líkamans sem mörkuðu
tímabilin en stílfræðin. Mörgum
þótti sem tónlist Lesters, einsog
einkavinkonu hans Billie Holliday,
hrakaði er líkamlegur þróttur dvín-
aði - en það er reginfirra. Þótt tækn-
inni færi aftur tókst þeim alltaf að
koma tilfmningum sínum til skila í
tónlistinni og með aldrinum dýpkaði
sköpunin þótt æskuþrótturinn væri
fjarri. Það var þó ekki aldurinn sem
rændi þau þeim þrótti heldur misk-
unnarlaust líferni og það eru fjöru-
tíu ár síðan þau kvöddu þessa líf-
stjörnu. Lester fimmtugur en Billie
fjörutíu og sex ára. Hún kallaði hann
Pres en hann hana Lady Day.
í ár eru níutíu ár liðin frá fæðingu
Lesters Youngs og löngu tímabært
að heildarútgáfa á hljóðvershljóðrit-
unum hans fyrir Verve - fyrirtæki
Norman Granz - kæmi út. Það hefur
nú gerst, diskarnir átta og útgáfan
hin glæsilegasta. Spannar allt frá
tríóupptökunum með Nat „King“
Cole og Buddy Rich frá því í mars
1946 til hinna döpru daga er Lester
hélt í síðasta sinni í hljóðver í París í
mars 1959, örfáum dögum áður en
hann flaug sína hinstu för yfir Atlan-
tshafið, fékk innvortis blæðingar á
leiðinni. Kominn til New York
reyndi vinkona hans að fá hann til að
leita læknis en þess í stað hélt hann
á hótel sitt og drakk sleitulaust þar
til hann missti meðvitund. Er læknir
kom var Lester látinn og þar með
lokið einu sárasta lífshlaupi djass-
sögunnar.
A tríóupptökunum með Cole og
Rich er Lester í fínu formi og breik-
in á I found a new baby gulls ígildi.
Blúsar og ballöður streyma fram
næstu árin. Ég hef alltaf haldið sér-
staklega upp á Polka
dots and moonbeams,
eða Lady moonbeams
einsog Lester nefndi
lagi, tekið upp 1949
með Hank Jones, Ray
Brown og Rich. Lest-
er kunni alltaf texta
laganna sem hann lék
og hann hlustaði fyrst
og fremst á söngvara,
Billie, Frank Sinatra,
Kay Starr og Jo Staf-
ford.“ Blúsarnir frá
þessum árum
heldur ekkert
einsog Undercover
girl blues þarsem
John Lewis, Gene
Ramsey og gamli
vopnabróðir hans úr
Basiebandinu, Jo Jon-
es.Jeika með honum.
Ái-ið 1952 hljóðritaði Lester frá-
bæra skífu með tríói Oscars Peter-
sons og þar söng hann meira að
segja lagið It’s take two to tango,
sem ekki var ætlað til útgáfu því þá
hefði hann ekki breytt textanum
(drop your drawers o.s.frv.), en er
komið á disk samt. Hann var í góðu
líkamlegu formi þarna en sömu sögu
er ekki að segja frá upptökunum
með Harry „Sweets „ Édinson frá
1955. Edinson var mikill vinur Lest-
ers og það var Lester sem gaf hon-
um viðurnefnið „Sweets“. Kraftmik-
ið expressjónískt tónamál „Sweets"
og brothættur impressjónismi Lest-
ers voru miklar andstæður og þess
heidur vegna þess að Lester var svo
illa á sig kominn til
líkamans að hann varð
að stytta alla tóna, átti
erfitt með að blása
nema tvo takta sam-
fellt, var hættur að
ráða við hraðara
tempó og plastikblað-
ið sem hann notaði olli
honum oft vandræð-
um.
Þótt þessar upptök-
ur séu ekki vel heppn-
aðar, er hann í góðu
formi árið eftir þegar
Teddy Wilson, Roy
Eldridge, Vic Dicken-
son, Gene Ramsey og
þeir Basie-bræður,
Freddie Green og Jo
Jones, hljóðrita með
honum tvær breiðskíf-
ur. Þar er hver perlan annarri betri;
millitempó og ívið hraðara; Love is
here to stay, Love me or leve me, All
of me, og meira að segja er hann í
essinu sínu í vel hröðu tempói einsog
í Gigantic blues.
Eftir þessar upptökur lá leiðin
niður, en það er ekki þarmeð sagt að
ekki hafi komið ýmis snilldaiwerk
frá hans hendi þrátt fyrir það. Hinn
7. og 8. febrúar 1958 var Lester í
hljóðveri með „Sweets“ og Roy Eld-
ridge ásamt hrynsveit. Þá blés hann
bæði í klarinett og tenór. Lester
hafði stundum blásið í klarinett í
gamla daga með Basie, en meðan
hann var hjá greifanum var klarin-
etti hans stolið. Þetta var málmklar-
inett og Lester blés ekki aftur í það
hljóðfæri fyrren á upptökum með
Sweets í júlí 1957. Lester var
nýkominn af spítala er febrúarupp-
tökurnar voru gerðar og mun betur
á sig kominn en 1957, en hvernig
heilsufari hans var þá háttað má
best sjá í einu af þeim fáu kvik-
myndabrotum er til eru með honum,
þegar hann blæs sólóið undursam-
lega í Fine and mellow með Billie
Hoiliday í sjónvarpsmyndinni Sound
of jazz seint á árinu 1957. Þar hafa
máske fæstir tónar verið blásnir af
mestum sársauka og tilfinningan-
æmi í tónlistarsögunni. Tenórleikur
Lesters í Please don’t talk about me
when I’m gone og klarinettublástur-
inn í They can’t take that away from
me hafa fylgt mér á fjórða áratug og
enn fæ ég tár í augun er ég heyri
Lester blása sögur sínar. Tæknin er
farin veg allrar veraldar og sálin
stendur ein og nakin frammi fyrir
hlustandanum. „Ég heyri enga
sögu,“ sagði Lester gjarnan ef hon-
um líkaði ekki sóló hjá einhverjum
og hann kunni svo sannarlega að
segja sögu í sólóum sínum - og það
er kannski helsti galdurinn þegar
alltkemur til ails.
Ymsar tökur eru á þessum disk-
um sem aldrei hafa verið gefnar út
áður og er mikill fengur í túlkun
hans á Blue and sentimental frá
febrúarupptökunum 1958 þarsem
hann blæs í tenór, en á upptökunni
frægu, með hljómsveit Count Basie
1938, blés hann í þessum ópus í klar-
inett.
Hljóðversupptökur Lester
Youngs fyrir Verve er minnisvarði
um einn helsta snilling djasssögunn-
ar. Manninn sem hafði meiri áhrif á
Miles Davis en margan grunar og þó
hann væri ekki nýjungagjarn má
bæði rekja hinn svala djass og mó-
dalspunann til hans.
Vernharður Linnet
DAVE GEI.LY
lester
Y013NG
Lester Young á
tónleikum árið 1953.