Morgunblaðið - 15.02.2000, Side 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIND
MYNDLIST
Káíihús Rejkjavfkur
FIND
FINNSK HÖNNUN
Opið alla daga á tímum ráðhússins.
Til 2. mars.
Aðgangur ókeypis.
EITT af því fáa á sjónmennta-
sviði sem Reykjavík býður íbúum
sínum á þúsaldarár, er hönnunar-
sýningin, Find, sem opnaði samtím-
is í ölíum menningarborgunum
þann 2. febrúar 2000.
Find á að kynna finnska hönnun
og nýjar vörur út frá nýjum hug-
myndum, helst á þann veg að það
eru fyrirtæki, ekki hönnuðir, sem
sýna, og var fyrirtækjunum sem
urðu fyrir valinu fyrirlagt að vinna
ákveðið verkefni; hanna vöru sem
mögulegt væri að kynna á sýning-
unni. Var ætlunin að veita nýja yfir-
sýn yfir finnska vöruhönnun og
hönnunarmöguleika við árþúsunda-
skiptin. Markmiðið var að sjá og
skilja. Kastljósinu beint að spurn-
ingum en ekki svörum, hver væri
hugsunin að baki hönnun hjá
finnskum fyrirtækjum. Hvernig er
hönnun skilgreind og hver eru áhrif
hennar á mismunandi vörur? Þá
byggist hugmyndin að baki upp-
byggingu sýningarinnar ekki á því
að vera yfirgripsmikil sýning á hinu
athyglisverðasta sem finnskir hönn-
uðir hafa gert í gegnum aldirnar.
Satt að segja er óþarfi að bæta
því við að þetta sé ekki yfirlitssýn-
ing, sett saman með stórum styrkj-
um frá iðnaðar- eða menntamála-
ráðuneytinu, sem þó er mjög annt
um orðstír finnskrar hönnunar,
þvert á móti lítið verkefni með tak-
mörkuð fjárráð, skipulagt af litlum
vinnuhóp. Allt þetta blasir við er
komið er niður í gryfju ráðhússins
enda þekking okkar á finnskri
hönnun á þann veg eftir nokkrar
frábærar sýningar og þá helst í
Norræna húsinu, en hún hefur einn-
ig verið kynnt í verslunum, einkum
glervara og fatnaður. En það sem
sérstaklega er vakin athygli á í for-
mála, að hin viðameiri hönnun sé
ekki kynnt, er einmitt það sem
minnst hefur ratað hingað og hefði
því verið forvitnilegust fyrir okkur.
Litlar sýninar sem þessar þurfa
mikla og hnitmiðaða nálgun til að
munirnir komi til skila, en hana er
ekki að finna í grámóskuvíðáttu
gryfjunnar, þannig að þrátt fyrir að
sýningin sé ekki beinlínis illa sett
upp er afar erfitt að melta hana. En
að sjálfsögðu er þetta fullgild og
góð hönnun, jafnvel á stundum frá-
bær, en afar strembið að átta sig á
einu og öðru í þessum búningi og
nokkur kaupstefnubragur á fram-
takinu, sem væri ekkert verra ef
munirnir nytu sín betur. Er gefið að
hinir mörgu aðdáendur finnskrar
hönnunar hér á landi verði fyrir
nokkrum vonbrigðum, en kannski
ber að meta viljann fyrir verkið.
Til þess að sýningin skili sér er
nauðsynlegt að lesa vel skýringar í
ljósprentaðri skrá, en þær eru jafn
skilvirkar og sýningin er strembin,
er þó drjúg þolinmæðisvinna að
fara í gegnum þær allar. Fram-
kvæmdin höfðar í heild sinni þannig
mun frekar til þröngs hóps fag-
manna en almennings. Auðvitað
hefði stærri vinnuhópur, lengri
undirbúningur og meiri fjáraustur
átt að fylgja framkvæmdinni úr
hlaði, og ekki ber hún svip af stór-
hug og metnaði í ljósi tilefnisins og
vægi hans, því er illu heilli...
Bragi Ásgeirsson
Ráðizt á píanóljónin
Píslarmerkin og
Páfagarðurinn
TONLIST
Salurinn
PÍANÓTÓNLEIKAR
Bartók: Sónatína; Sónata (1926).
Mist Þorkelsdóttir: Sónata til lífs-
ins. John A. Speight: Sonata per
pianoforte (frumfl.). Liszt: Fantasía
& fúga um BACH; Gosbrunnar í
Villa d’Este; Sursum corda;
Ungversk rapsódía nr. 2. Peter
Máté, píanó. Sunnudaginn 13. febr-
úarkl. 20:30.
FRAMHERJAR slaghörpunnar
frá síðustu 150 árum voru í brenni-
depli á tónleikum Peters Máté í
Tónlistarhúsi Kópavogs á sunnu-
dagskvöld og „virtúósi“-þátturinn í
hávegum. Dagskráin var af kröfu-
harðari sortinni, þeirri sem sjaldnar
sést hjá hérlendum píanistum en er-
lendum, sem geta haft fulla atvinnu
af konsertleik. Það kom því ekki á
óvart að sjá fjölmarga píanóleikara
og -kennara meðal áheyrenda, er
greinilega lék forvitni á að virða tök
þessa unga atgervisflóttamanns frá
Slóvakíu, sem verið hefur í fremstu
röð íslenzkra slaghörpuleikara í 10
ár og kennir nú í Tónlistarskólanum í
Reykjavík. Væntanlega hefur ekki
dregið úr að flutt voru tvö nýleg ís-
lenzk verk við sama tækifæri, þar af
eitt frumflutt.
Peter vatt sér umsvifalaust í
fyrsta verkefnið, Sónatínu eftir Béla
Bartók, sem samanstendur úr þrem
skapgerðarstykkjum, Sekkjapípu-
leikarar, Bjarnardans og Finale.
Líkt og í öðrum smærri píanóverk-
um Bartóks frá árunum þegar hann
safnaði og rannsakaði alþýðutónlist
frá Balkanlöndum standa þjóðlögin
þar tiltölulega óbreytt. Vel að
merkja þjóðlög á mun dýpra grunni
en sígaunatónlistin úr danshúsum
Búdapest, sem bæði Liszt og
Brahms töldu dæmigerð ungversk
þjóðlög, enda brautryðjendastarf
þeirra Bartóks og Kodálys síðar til
komið. Það var fljótheyrt að Peter
var hér á heimavelli, því vakurt tón-
skyn Suðaustur-Evrópuþjóða, sem
er svo ólíkt skapferli Norðurlanda-
búa, kom skýrt og sannfærandi fram
í sindrandi snörpum leik hans með
tilheyrandi styrk- og hraðabreyting-
um sem hafa verið landlægar þar
syðra frá alda öðli.
Eftir þetta skyndiflug yfir í önd-
verðan enda álfunnar færðist sviðs-
ljósið aftur hingað með tveim ís-
lenzkum verkum. Fyrst í Sónötu til
lífsins eftir Mist Þorkelsdóttur,
áheyrilegu 10 mín. löngu verki frá
1996. Það hófst á útjöðrum hljóðfær-
isins ef svo má segja með samtímis
tröllslegu urri á botnsviði og pískr-
andi iði í efsta diskanti, er seinna
færðist nær miðju með kyrrlátari
hljómrænum hugleiðingum í ofurlít-
ið vesturheimskum anda, áður en
upphófst nk. snertlu-rondó með inn-
skotum fáeinna fingurplokkaðra
nótna innan úr hljómkassanum.
Þróaðist síðan yfir í ágengan mið-
kafla með þrástefjavinnu og seinna
með síítrekuðum arpeggíóum í
vinstri hönd á móti frjálsu lagferli í
hægri. Enn seinna var dæminu snúið
við, unz leikið var undir lokin með
snörpum andstæðum háværra
djúpra blokkhljóma og lágværri
melódík á efra sviði. Þrátt fyrir nú-
tímaleg efnistök á köflum var þokka-
fullur og bjartsýnn heildarsvipur yf-
ir stykkinu, er hélt athygli allt til
enda í innlifaðri túlkun Peters Máté.
Vandheyranlegri virtist manni
heildarsvipurinn í hinni fjórðungi
lengri Sonata per pianoforte eftir
John A. Speight, er hér var fium-
flutt. Verkið var samið að beiðni
píanistans og í fjórum meira eða
minna samtengdum þáttum, þótt
undirrituðum tækist aðeins að
greina ein skýr þáttamót við fyrstu
heyrn; að sögn í gömlu formi en með
nýstárlegu yfirbragði. Hvort síðar-
nefnt hafi auðveldað þessum hlust-
anda að glutra niður framvindu
„gömlu“ formanna skal ósagt látið;
alltjent verkaði verkið í heild afar
rapsódískt, ef frá eru talin örfá bindi-
meðul eins og áberandi notkun á
tvíundarsamsettum hljómum og
hnígandi skalafrumi úr litlum
þríundum og tvíundum.
Tilfinningalega séð var verkið
karlmennskulegt, að maður segi ekki
herskátt, með miklum dýnamískum
sviptingum og fjölda krassandi
staða. A einum þeirra náði strýhærð-
ur litbrigðakústur tónskáldsins
m.a.s. að framkalla mynd af suðrænu
umferðaröngþveiti þar sem legið var
á þúsund bflflautum. Eiginleg kont-
rapunktísk vinnubrögð, hvað þá
púlsrytmi, voru hverfandi, en tækni-
kröfur til flytjandans engu að síður
verulegar, og er óhætt að segja að
Peter Máté hafi komið kaótískum
stórviðraeinkennum verksins til
skila með miklum glæsibrag.
Eina píanósónata Bartóks var
næst á skrá. Hún er frá 1926 og
stendur nærri anda strengjakvart-
ettanna nr. 2 og 3. Þjóðlagarætur
ungverska tónskáldsins eru þar
orðnar samantvinnaðar öflugu fram-
sæknu tónmáli í einstaklega pers-
ónulegum stfl, er kvað t.d. hafa höfð-
að mjög til Jóns Leifs. Peter Máté
þekkti greinilega verkið í þaula og
gaf hvergi eftir í dúndrandi rytmísku
hakkavél fyrsta þáttar. Hið hægferð-
uga módemíska hljómamál miðþátt-
ar komst einnig skýrt til skila, og í
hinum leifturhraða lokaþætti, er
mótaður er af örum taktskiptum
þjóðdansa, kom skemmtilega fram
æðruleysi píanistans við að tefla á
tvær hættur við mikla hrifningu
áheyrenda, þótt kostaði nokkrar
loftnótur hér og þar.
Sama æðruleysi einkenndi spila-
mennskuna í virtúósaverkum Liszts
eftir hlé, mannsins sem skóp sjálfa
ímynd slaghörputemjarans, líkt og
Paganini kom áður fiðlusnillingstýp-
unni á kortið. Fantasían og fúgan um
B-A-C-H, er Liszt endursamdi fyrir
píanó úr orgelverki, er aðeins eitt
margra dæmigerðra stykkja hans „á
yztu nöf‘, þar sem píanistinn verður
að taka á öllu sínu; gegnrómantíser-
uð umbreyting á aðferðum barokk-
manna í iðandi rapsódískum efnis-
tökum sínum með einhverri
hómófónískt þykkildislegustu „fúgu“
sem um getur, allt leikið af smitandi
fjöri og krafti.
í Gosbrunnunum í Villa d’Este,
sem oft hefur verið kallað fyrsti vís-
irinn að impressjónisma Debussys
og Ravels, gutlaði hressilega á Bös-
endorfemum í freyðandi dýnamískri
túlkun til marks um sæludaga ung-
verska píanóljónsins með Marie
d’Agoult greiíýnju. Við annan tón og
andlegri kvað í Sursum corda, sem
hefði mátt njóta meir þeirrar syngj-
andi spilamennsku sem menn fengu
að heyra í aukalögunum að leikslok-
um, enda ásláttur píanistans ein-
kennilega harður hér í samanburði.
Lokanúmerið, hin margþvælda
Ungverska rapsódía nr. 2, lifnaði
hins vegar heldur betur við í kvik-
silfruðum meðforum Peters, sem
jafnvel dró fram ýmislegt sem maður
hafði ekki áður veitt eftirtekt. Túlk-
unin var sérlega lifandi, jafnvel ein-
um of í einstaka accelerandói þar
sem hefði mátt gefa sér aðeins meiri
tíma á uppleið. En hvað sem því h'ður
var auðsætt af öllu, að Peter Máté er
öndvegis sólópíanisti með skap og
þor í þverpokum sem kann að hrífa
hlustendur upp úr skónum.
Ríkarður Ö. Pálsson
KVIKMYNDIR
Háskólabfú
PÍSLARMERKI
„STIGMATA“ ★
Leiksljóri: Rupert Wainwright.
Handrit Tom Lazarus og Rick
Ramage. Aðalhlutverk: Patricia
Arquette, Gabriel Byme, Jonathan
Pryce, Nia Long, Patrick Muldoon
og Portia de Rossi. 1999.
BANDARÍSKA spennumyndin
Píslarmerki hefur ýmislegt til að
bera í yfirnáttúrulega spennumynd.
Ung stúlka í New York verður fyrir
þeirri óskemmtilegu reynslu að fá
sár á sama stað á líkamanum og þar
sem Jesú blæddi á krossinum, svo-
kölluð píslarmerki. Hún er ekki trú-
uð og veit ekki hvaðan á sig stendur
veðrið en svo virðist sem einhver sé
að reyna að koma skilaboðum til
umheimsins í gegnum hana; hún
skrifar langa texta á hinu forna máli
aramísku. Loks er sérfræðingur í
hindurvitnum í Páfagarði sendur að
rannsaka stúlkuna.
Leikstjóranum Rupert Wain-
wright tekst ágætlega að vinna úr
sögu þessari í byrjun studdur
áhrifstónlist og myrkri kvikmynda-
töku en þegar líða tekur á myndina
og plottið breytist í einhverskonar
þagnarsamsæri ættað frá Páfagarði
er eins og efnið verði allt miklu rýr-
ara í roðinu og hann missir tökin á
því. Myndin verður sérstaklega
ódýr reyfari, sem hefur ekkert nýtt
fram að færa.
Útlit og stfll eru fengin héðan og
þaðan; maður tekur ósjálfrátt að
hugsa til Höfuðsyndanna sjö og
Særingarmannsins og Fyrirboðans.
Píslarmerkin er eins og veikt berg-
mál af þeim myndum en alls ófær
um að ná þeim áhrifum sem hún
ætlar sér. Trúverðugleikinn fýkur
út í veður og vind eftir því sem á líð-
ur og sá vottur af spennu og forvitni
sem tekst að vekja í upphafi
drukknar í gamalkunnum brellum.
Patricia Arquette fer með hlut-
verk stúlkunnar ungu og gengur
sæmilega að sinna því en ekki mikið
meira. Gabriel Byrne leikur ýmist
Satan eða sendiboða guðs þessa
dagana en er með sama þreytta
svipinn í öllu sem hann gerir, ein-
staklega áhugalaus um Hollywood-
hasarmyndir. Jonathan Pryce
gengur illa að leika illmennið.
Píslarmerki ætlar sér meira en að
vera lélegur reyfari. Tekst það ekki.
Arnaldur Indriðason
Prelúdíur Debussys
á Háskólatónleikum
FYRSTU háskólatón-
leikar ársins 2000 verða
í Norræna húsinu á
morgun, miðvikudag, kl.
12.30. Þá leikur Val-
gerður Andrésdóttir
píanóleikari prelúdíur
eftir franska tónskáldið
Debussy en hann samdi
alls 24 prelúdíur í
tveimur flokkum. Bók 1
með 12 prelúdíum kom
út árið 1910 og eru þær
nokkurs konar myndasafn þar
sem gætir hughrifa frá náttúr-
unni. Valgerður leikur níu
prelúdíur af þessum 12.
Valgerður lauk einleikaraprófi
frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík árið 1985 og
stundaði framhaldsnám
í Listaháskólanum I
Berlín og lauk þaðan
burtfararprófi árið
1992. Hún starfaði um
tíma í Kaupmannahöfn
sem píanóleikari og
kennari. Hún hefur
haldið fjölmarga ein-
leikstónleika, bæði á
íslandi og erlendis. Hún
kennir nú við Tónlistarskóla
Hafnarfjarðar.
Aðgangseyrir er 500 kr. en
ókeypis fyrir handhafa stúd-
entaskírteina.
Valgerður
Andrésddttir
píanóleikari