Morgunblaðið - 15.02.2000, Qupperneq 46

46 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MINNINGAR
MORGTJNBLAÐIÐ
U
t
Eiginkona mín, móðir okkar, tengdamóðir,
amma og langamma,
ELÍNBJÖRG ÓLÖF GUÐJÓNSDÓTTIR,
Seljavegi 2,
Selfossi,
er látin.
Jarðarförin auglýst síðar.
Hjalti Þórðarson,
Grétar Þórir Hjaltason,
Rúnar Jökull Hjaltason,
Heimir Guðni Hjaltason,
Arna Kristín Hjaltadóttir,
Jónína Sóley Hjaltadóttir,
Svala Huld Hjaltadóttir,
Elísabet Jensdóttir,
Ingibjörg Gunnarsdóttir,
Kjartan Ólafsson,
Ólafur H. Jónsson,
Júlíus Helgi Eyjólfsson,
Elínbjörg Hjaltey Rúnarsdóttir, Sigurður Andrés Ásgeirsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
HULDA BJARNADÓTTIR,
Tilraun,
Aðaigötu 10,
sem lést á héraðssjúkrahúsinu Blönduósi,
þriðjudaginn 8. febrúar, verður jarðsungin frá
ð Blönduóskirkju laugardaginn 19. febrúar
kl. 15.00.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á Landssamtök hjartasjúklinga.
Bjarni Pálsson, Hulda Leifsdóttir,
Ingibjörg Ásdís Pálsdóttir,
Stefán Pálsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir og amma,
HÓLMFRÍÐUR Þ. GUÐMUNDSDÓTTIR,
Fannafelli 6,
lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur laugardaginn
12. febrúar.
Sigríður R. Guðmundsdóttir, Guðmundur Emil Hjaltason,
Antonia Escobar Bueno,
Haukur Hauksson, Sigurrós Friðbjarnardóttir,
Gunnar Örn Gunnarsson, Steinunn Ósk Arnarsdóttir,
Inga Lind Gunnarsdóttir, Arnar Helgason,
fris Fríða, Andri Már, Aron Logi,
Alexander og Tinna.
t
Ástkær móðir okkar, tengdamóöir og amma,
LAUFEY JAKOBSDÓTTIR,
Hrafnistu, Hafnarfirði,
áður til heimilis
á Hringbraut 61,
Hafnarfirði,
sem lést föstudaginn 11. febrúar, verður jarð-
sungin frá Hafnarfjarðarkirkju fimmtudaginn
17. febrúar ki. 13.30.

Elínborg S. Kjærnested, Símon Kjærnested,
Borghildur Stefánsdóttir,
Sverrir Stefánsson,
Hrefna Magdalena Stefánsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
í
t
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
HULDA HALLDÓRSDÓTTIR,
lést á heimili sínu í Seijahlíð, Hjallaseli 55,
Reykjavík, laugardaginn 12. febrúar.
Jarðarför hennar verður gerð frá Grafarvogs-
kirkju mánudaginn 21. febrúar kl. 13.30.
Gunnar Maggi Árnason, Stefanía Flosadóttir,
Vigfús Þór Árnason, Elín Pálsdóttir,
Halla Vilborg Árnadóttir, Ásmundur Eiríksson,
Rúnar Jón Árnason, Kristín Eiríksdóttir,
ömmu- og langömmubörn.
LUÐVIK
KRIS TJÁNSSON
+ Lúðvík Krist-
jánsson rit-
höfundur fæddist í
Stykkishólmi 2. sept-
ember 1911. Hann
lést 1. febrúar síðast-
liðinn og fór útför
hans fram frá Foss-
vogskirkju 11. febr-
Fallinn er frá Lúð-
vík Kristjánsson, virt-
ur sagnfræðmgur og
fræðafélagi. Óhætt er
að fullyrða að fáir
tuttugustu aldar
menn hafa lagt jafn drjúgan skerf
til íslenskrar sagnfræði og sögu-
menningar og þessi ljúfi sjómanns-
sonur sem fæddist í Stykkishólmi
árið 1911.
Nafn Lúðvíks verður ævinlega
tengt stórvirkinu íslenskum sjáv-
arháttum sem birtist í fimm bind-
um í veglegri útgáfu Menningar-
sjóðs 1980-1985. Hér var á
ferðinni sannkallað æviverk manns
sem hafði byrjað að efna til þess
þegar á unga aldri. Að hans eigin
sögn var kveikjan að verkinu
ábending skipsfélaga hans á ensk-
um togara árið 1928; sá hóf máls á
því, „Hversu nauðsynlegt væri að
bjarga frá gleymsku lýsingu á lífi
og háttum þeirra fiskimanna, sem
sótt hefðu sjó á árabátum, ferðast
milli landsfjórðunga og búið í verð-
búðum.“ Svo segir í inngangi Lúð-
víks að fyrsta bindi íslenskra sjáv-
arhátta. Drengurinn var þá
seytján ára. Fimmtíu og sjö árum
síðar kom fimmta og síðasta bindi
Sjávarháttanna út á prenti. Þar
með var af hendi leyst einstakt og
glæsilegt verk í íslenskri sagnritun
og þjóðfræði.
En sem oft vill verða hafði Lúð-
vík lagt fleiri en eina lykkju á leið
sína að settu marki. Mest munaði
um þá sem leiddi hann á vit sam-
tímamanna Jóns Sigurðssonar for-
seta við Breiðafjörð. Af hinu mikla
ritverki Vestlendingar, sem kom
út í þremur bindum á sjötta ára-
tugnum, varð Lúðvík þjóðkunnur
fræðimaður. Hann segir frá því í
lokabindi verksins að sumarið 1942
hafi hann lagt leið sína „vestur í
Flatey til þess að ganga úr skugga
um, hvað leynast kynni í skjala- og
handritasafni Framfarastofnunar-
innar um sjómennsku á Vestur-
landi“. Hann hafi fundið sig
knúinn til að greina ítarlega frá
þeim menningar- og stjórnmála-
hræringum sem gögn bókasafnsins
í Flatey - þessarar miðstöðvar
þjóðlegrar vakningar - voru til
vitnis um. Með því að nýta einkum
bréfaskipti Vestlendinga og Jóns
Sigurðssonar tókst Lúðvík að
varpa skýru ljósi á „bakland" for-
ingjans og staðbundnar kring-
umstæður frelsis- og framfara-
hreyfingar 19. aldar. Lúðvík sýndi
mönnum í þessu verki hvað vinnst
við það að kanna söguna „neðan
frá“.
Af þessu „hliðarspori" Lúðvíks
spruttu á næstu árum fleiri merki-
leg rit, einkum Á slóðum Jóns Sig-
urðssonar og Ur heimsborg í
Grjótaþorp sem er ævisaga Þor-
láks Ó. Johnsons, en Þorlákur var
Vestlendingur að uppruna og
frændi Jóns forseta. Áð þessum
ritum útgefnum (1963) helgaði
Lúðvík sig allan því verki sem
hann var skuldbundinn frá æsku
og menn fengu að lokum að kynn-
ast í Islenskum sjávarháttum.
Lúðvík var sýndur verðugur
sómi af fræðafélögum og lærdóms-
setrum. Hann var kjörinn heiðurs-
félagi í Sagnfræðingafélagi ís-
lands, og heimspekideild Háskóla
Islands útnefndi hann heiðurs-
doktor árið 1981. Sama ár, í tilefni
af sjötugsafmæli Lúðvíks, heiðraði
Sögufélag hann með útgáfu rit-
gerðasafnsins Vestrænu.
Að leiðarlokum vil ég fyrir hönd
Sögufélags og Sagnfræðistofnunar
Háskóla Islands votta minningu
Lúðvíks Kristjánssonar virðingu.
Ríka mannkosti hans
mátum við mikils ekki
síður en ágæti hans
sem fræðimanns.
Loftur
Guttormsson.
Gamall maður deyr.
Ekkert er eðlilegi'a og
sjálfsagðara en dauð-
inn þegar lífsins dag-
ur er að kveldi kom-
inn, striti lokið og
kraftar á þrotum. En
öldungurinn sem nú
er kvaddur var enn í
fullu andlegu fjöri og óvenjulegur
maður að auki. Lúðvík Kristjáns-
son var stórmenni að gáfum og
gjörvileika, ljúfmenni og lítillátur í
fasi.
Frá barnæsku hef ég hænst að
gömlu fólki, ekki aðeins ættingjum
heldur bláókunnugu fólki og aldrei
orðið fyrir vonbrigðum því ég hef
uppskorið sögur, fróðleik, lífs-
reynslu og gaman.
Þegar ég kynntist Lúðvík Krist-
jánssyni og eiginkonu hans Helgu
Jónsdóttur Proppé fyrir tæpum 25
árum fannst mér þau býsna rosk-
in, allt að því gamlingjar. Þá var
Lúðvík aðeins litið eitt eldri en ég
er nú.
Það varð vinátta við fyrstu
kynni. Reyndar naut ég þess að
Vésteinn sonur þeirra hafði talið
föður sínum trú um að hann gæti
haft einhver not af mér við stór-
verk sitt Islenzka sjávarhætti sem
þau bæði unnu að.
Ég hlakkaði til að hitta þau og
mætti á heimili þeirra á Álfaskeiði
í Hafnarfirði síðla dags. Vésteinn
hafði aðeins sagt mér af sjávar-
háttunum en á þeim tíma hafði ég
sökkt mér í sjávarlíffræði. Sjaldan
ef nokkurn tíma hef ég orðið jafn
hissa og glaður að hitta fræðimann
eins og Lúðvík Kristjánsson. Um-
ræðan var aldeilis laus við hégóma
og mér fannst ég staddur í ljóma
fræðiseturs, viskubrunni. Þegar ég
fór þaðan um kvöldið var ég upp-
tendraður eldhugi um vísindi og
þjóðfræði.
Minningin er ennþá sterk og
ekki síst fyrir þá sök að bæði Lúð-
vík og Helga áttu í mér hvert bein
og bæði höfðu þau þessi sterku
áhrif á mig. Helga sagði að vísu
stundum þegar kvölda tók og við
sátum með pilsner og kleinur í
stofunni. „Æi, eigum við ekki að
tala um eitthvað annað en sjávar-
hættina?" Og síðan barst talið að
fornri og nýrri íslenskri matargerð
og þar lék Helga á als oddi en
Lúðvík sagði fátt. Ósköp þykir
mér vænt um þessar minningar.
Samvinnan hófst með því að
Lúðvík bað mig um að lesa yfir tvo
eða þrjá kafla sem hann hafði sam-
ið fyrir sjávarhættina. Ég var
strax ákaflega hrifinn og sá fyrir
mér myndefnið sem ég þekkti af
raun. Lúðvík bað um myndasýn-
ingu um leið og við færum yfir at-
hugasemdir. Vikum síðar kom ég
til borgarinnar á ný og mætti hjá
þeim fimm mínútur yfir átta um
morguninn. Lúðvík beið, vanafast-
ur. Við unnum allan daginn fram á
kvöld. Hann unni sér ekki hvíldar
og ég undraðist eljuna, agann og
kraftinn í svo gömlum manni. En
þannig hafði Lúðvík unnið áratug-
um saman - ef til vill mestalla ævi
- frá bláfátækri bernsku. Um
kvöldið horfðum við þrjú á fjöru-
myndir, fugla og seli frá Breiða-
firði. Hjónin ljómuðu af ánægju
því nú höfðu fræðin tekið á sig
nýjan búning. Og þá sem svo oft
síðar leið ég léttstígur út Álfa-
skeiðið.
Þegar ég skoðaði samhengið í
texta og myndefni sjávarháttanna
sá ég mér leik á borði að svala
löngun sem ég hafði lengi borið í
brjósti; að tengja saman fræðin og
myndefnið. Ég vann dálitla for-
vinnu til að sannfæra sjálfan mig
og innti Lúðvík síðar eftir því
hvort ég mætti gera tillögu að
teikningum á lífverum fyrir stór-
verkið. Hann leit á mig glettnis-
lega og hissa og sagði strax að það
væri sjálfsagt. Nokkru síðar vann
ég tvær tillögur; sendi Lúðvík og
beið í ofvæni eftir viðbrögðum.
Ekki leið á löngu þar til hann
hringdi og sagðist hafa borið
myndirnar undir Hörð Ágústsson
og ICristján Eldjárn og nú bað
hann mig um hugmyndir að teikn-
ingum á fjörudýrum, þörungum og
strandjurtum. Síðsumars og fram
á vetur sat ég við teiknivinnu úti í
Flatey. Þetta var heillandi og mér
leið eins og í draumi. Síðar kom
beiðni um káputeikningu og hönn-
un bókbands. Lúðvík var minn
gæfusmiður og myndirnar sem ég
teiknaði fyrir fyrsta bindi sjávar-
háttanna seldi ég seinna til þess að
eiga fyrir dvöl í myndlistarháskóla
í Bandaríkjunum. Þetta var upphaf
að því sem á eftir kom.
Ég heimsótti Lúðvík af og til
eftir að Helga dó en allt of sjaldan
og ég sakna þess að hafa ekki átt
fleiri og lengri stundir með þess-
um mikla fræðaþul. Sjálfur var ég
kominn á kaf í fræðimennskuna og
gaf mér of lítinn tíma til að rækta
vináttuna. Vésteinn sagði mér ein-
hverju sinni eitthvað á þá leið að
„Pabbi sér svakalega eftir mörgum
kunningjum sínum sem deyja og
voru heimildamenn hans. Sérstak-
lega ef hann hefur gleymt að
spyrja þá út í eitthvað sem brenn-
ur á honum.“ Ég þekki tilfinning-
una og hér á hún líka við því sann-
arlega átti ég eftir að læra af
Lúðvík, spyrja hann út í ótal
margt.
Fyrir skömmu höfðum við bund-
ið fastmælum að hittast í vor, eftir
verklok hjá mér, og við hlökkuðum
báðir til.
Ég sakna vinar og velgjörðar-
manns en er um leið þakklátur og
glaður að hafa kynnst meistaran-
um og valmenninu Lúðvík Krist-
jánssyni. Islenska þjóðin hefur
misst mætan son. Hún átti því láni
að fagna að hann helgaði henni
krafta sína og gaf henni fræðilegt
ríkidæmi; íslandssögu sem ekki á
sér líka meðal þjóða heims og væri
ella glötuð að mestu.
Við Ingunn sendum Vésteini og
fjölskyldu hugheilar samúðar-
kveðjur.
Guðmundur Páll Ólafsson.
„Ég staldraði við hliðið og leit
yfir víkina. Það var háflæði. Yfir
hana hvolfdist vorhiminn blár og
tær. Gullhólminn var þarna um-
flotinn og tanginn fyrir handan á
sínum stað.“ Þannig hefst ein af
fjölmörgum blaða- og tímarits-
greinum Lúðvíks Kristjánssonar,
Konan sem gaf mér reyrvisk.
Sögusviðið er Stykkishólmur á
fimmta áratug 20. aldar. Lúðvík
gefur sig minningunum á vald og
reikar um fæðingarbæ sinn. Leiðin
liggur upp á Bókhlöðuhöfða þar
sem hann sest á stein. Hann horfir
yfir fjörðinn og lætur hugann líða.
Kúldshús blasir við af höfðanum
og má muna sinn fífil fegri. Nú er
búið að færa það í upprunalegt
horf. Fyrir neðan klettana er
Plássið með sínum gömlu húsum,
en til norðurs er höfðinn aflíðandi
niður á jafnsléttu og þar er Sús-
önnuhús, hið gamla heimili hans,
en andspænis því prestshúsið. Það
er svo margt sem aðeins heyrir
minningunni til í þessu þorpi,
finnst honum, gömlu áraskipin í
Maðkavíkinni höggvin upp og
skúturnar horfnar af sundunum.
Samt er enn ekki búið að fjarlægja
gömlu bókhlöðuna og breyta henni
í hús fyrir lúðrasveit staðarins og
merkilegum turninum í hænsna-
kofa. Spíruskip, skyldi hann hafa
þekkt þetta vængjaða orð sem
fangaði hug minn í æsku? Stríðinu
er nýlokið og fjölskylda mín hafði
flutt í þorpið fyrir fáeinum árum.
Á þessum slóðum slitum við Lúð-
vík barnsskónum, þó ekki á sama
tíma, við Bókhlöðustíginn þar sem
móðir hans og fóstri eignuðust
seinna hús og vinur hans býr enn,
á Silfurgötunni þar sem við báðir
áttum heima, og á Bókhlöðuhöfð-
anum, „bernskufjalli“ Lúðvíks.
Þangað leita enn margir til þess að