Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 56

56 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Að hækka
lægstu launin
UM langa hríð hefur
það verið yfirlýst
markmið kjarasamn-
inga að hækka lægstu
launin. Ymsum finnst
þó árangurinn slæleg-
ur og hafa kennt um
þrjósku atvinnurek-
enda eða linku verka-
lýðsfélaga til skiptis.
Jafnvel hafa einstakir
þingmenn stungið upp
á því að lágmarkslaun
verði ekki ákvörðuð
með kjarasamningum
heldur sett með lög-
um. Hins vegar eru
málin eilítið flóknari
en margir vilja
vera
láta. Launamunur og launastig ráð-
ast af grunngerð atvinnulífsins og er
ekki hægt að breyta með einu penna-
striki. Þá er einnig vafasamt að það
komi öllu láglaunafólki vel þótt
lægstu launataxtar verði hækkaðir
um 50-60% sem sumir hafa stungið
upp á. I umræðu um þessi mál er
þörf á heiðarleik og jafnframt að
forðast væntingar sem fá ekki stað-
ist.
ganga jafnt yfir alla í
prósentum, hvort sem
því er lýst yfir að þeir í
lægstu launaflokkum
eigi að fá meira eður ei.
Enginn ætti að velkjast
í vafa um að eina leiðin
til þess að hækka
lægstu launin er að
hækka almennt launa-
stig í landinu.
Stéttamunur
íslendingar gefa
kjaramálum mikinn
gaum. Flestir viija
Ásgeir kauphækkun og ávallt
Jónsson eru kj arabætur annarra
hópa nefndar því til
sönnunar. Þessi stéttametingur
gengur stundum út í öfgar þar sem
hópar eru oft bornir saman sem lítið
sem ekkert eiga sameiginlegt. En
samt er það staðreynd að mismun-
andi launahópar hafa strangar gæt-
ur hver á öðrum og gera sterkar
kröfur um að enginn fái meira en
Kjaramál
Launamunur
Mismunandi reynsla og hæfni leið-
ir oft til launamunar, jafnvel þótt
formleg menntun sé hin sama. Flest
byggingafyrirtæki hafa til að mynda
harðan kjama starfsfólks sem er
þjálfað og er traust í starfi. Því til
viðbótar eru ráðnir handlangarar,
sem eru yfirleitt ungt fólk með litla
reynslu sem staldrar ekki lengi við.
Hér er því fólk með svipaða mennt-
un, á sama vinnustað en skilar samt
misjafnri vinnu. Auðvitað vilja at-
vinnurekendur umbuna stöðugum
starfskrafti sem skilar betri vinnu,
og það er gert með yfirborgunum.
Launahækkanir „að utan“ sem riðla
launaflokkum innan atvinnugreina
eru oft taldar ósanngjarnar, vegna
þess að starfsfólkið sjálft telur að
verið sé að vanmeta ábyrgð, reynslu,
starfsgetu og svo framvegis. Ef laun
ungra handlangara hækka með sér-
stökum launaleiðréttingum fyrir lág-
launahópa munu þeir sem eftir
standa telja sig í fullum rétti með
sömu kröfur. Þannig er sama hvem-
ig kauptaxtar eru forfærðir og bil á
milli launaflokka minnkað, jafnskjótt
spretta upp nýjar yfirborganir. Það
er því margreynd regla hérlendis að
kauphækkanir í kjarasamningum
Stéttametingur gengur
stundum út í öfgar, seg-
ir Ásgeir Jdnsson, þar
sem hópar, sem lítið
sem ekkert eiga sameig-
inlegt, eru oft bornir
saman.
aðrir. Verkalýðsfélög hafa reynt að
ná beint til láglaunafólks með krónu-
töluhækkunum og eingreiðslum, s.s.
desemberuppbót, sem reyndar gáfu
sæmilega raun á tímum þjóðarsátt-
arinnar þegar efnahagskerfið var í
lægð. Hins vegar er auðvelt að
reikna krónutöluhækkanir upp í
prósentur og á þenslutímum verða
slíkar aðgerðir máttlausar. Þess er
skemmst að minnast að á þensluár-
unum 1986-87 leiddi mikil hækkun
lægstu kauptaxta til þess að launa-
kerfið hreinlega sprakk með yfir-
borgunum og almennt launastig
hækkaði verulega. Hið sama myndi
gerast nú í þessu árfari, fyrir utan
það að öfugt við 1986-87 er nú mikill
viðskiptahalli og engar gjaldeyris-
Fjárfestar athugið!
Öll almenn verðbréfaviðskipti með
skráð og óskráð verðbréf.
JVerðbréfamiðlunin
a ■ tlll Clf*hf - Verðbréf
©
Löggilt óháð fyrirtæki í verðbréfaþjónustu
• Aðili að Verðbréfaþingi fslands •
Suðurlandsbraut 46 • Sími: 568 10 20
Námsaðstod
í stærðfræði, eðlis- og efnafræði
fyrir grunnskóla, framhaldsskóla og háskóla
www.tolst.com
Tölvu- og stærðfræðiþjónustan ehf., Brautarholti 4, simi 551 5593
Word, Excel og Windows
Einkakennsla
Nánari upplýsingar í síma 551 5593 og á heimasíðu:
www.tolst.com
Tölvu- og stærðfræðiþjónustan ehf., Brautarholti 4, sími 551 5593
tekjur til þess að standa straum af
aukinni neyslu og innflutningi.
Launahækkanir af sama toga myndu
því ganga fljótt til baka í gengisfell-
ingu og verðbólgu, sem þær reyndar
gerðu einnig eftir 1988.
Lág laun
Launastig í hverju landi ræðst af
atvinnuvegum og menntun vinnu-
afls. Hérlendis er mikið af ófaglærð-
um vinnukrafti vegna þess að litið
hefur verið niður á verkmenntir og
þær eru gerðar hornreka í skólakerf-
inu. Menntun felst þó ekki aðeins í
formlegri skólagöngu heldur einnig í
þekkingu og reynslu sem fæst með
vinnu. Fyrstu árin á vinnumarkaði
er tími þar sem fólk „lærir að vinna“
og það kemur ekki til af engu að at-
vinnurekendur gera yfirleitt kröfur
um starfsreynslu. ísland er sérstakt
vegna þess að hér er mun hærra
hlutfall af ungu fólki en í nokkru
öðru Evrópuríki, ef Tyrkland er und-
anskilið. Þess vegna er hlutfallslega
mikið af ófaglærðu og óþjálfuðu
starfsfólki sem situr í lægstu launa-
flokkunum. Ef lágmarkslaun eru
hækkuð mun sumt ungt fólk hagn-
ast, en þeir eru fleiri sem munu tapa
vegna þess að störf þeirra hverfa.
Þetta hefur t.d. gerst á meginlandi
Evrópu þar sem lágmarkslaun eru
mjög há og atvinnuleysi meðal ungs
fólks er 30-60%. Tap íslands gæti
orðið allverulegt þar sem mikið af
ungu fólki dettur út af vinnumarkaði
og er þá í raun fellt úr skóla lífsins.
Fyrirtæki ráða aðeins fólk í vinnu ef
verðmæti vinnuframlags er meira en
launin. Auðvitað verður að setja ein-
hver viðmið varðandi kaup, en þau
getum við aðeins hækkað ef ný störf
með hærri verðmætasköpun verða
til og sú þróun gengur áfram í smá-
um stökkum.
Um kaup
og kjör
Islensk verkalýðsfélög hafa á síð-
asta áratug markað langtímastefnu
um að kaupmáttur vaxi jafnt og þétt
en gangi ekki í bylgjum eins og var
áður, á tímum verðbólgu og gengis-
fellinga. Árangurinn er vægast sagt
mjög góður en almennur kaupmátt-
ur hefur aukist um 20% frá 1995. En
dijúgur hluti af því góðæri sem nú
gengur yfir er byggður á sandi, er-
lendum lántökum en ekki útflutn-
ingstekjum. Heimilin eru mjög
skuldug, aukin verðbólga og hærri
vextir geta haft hroðalegar afleiðing-
ar í gjaldþrotum. Engin þjóð neytir
meira en hún aflar. Kjarasamningar
geta breytt launahlutföllum á milli
einstakra atvinnustétta að ákveðnu
marki en munu ekki skapa kaupmátt
úr engu. Verkalýðsfélögum hefur oft
gramist að þeim einum sé ætlað að
sýna fyrirhyggju í landi þar sem sú
dyggð er fremur fágæt, en nú veltur
mikið á að menn glati ekki því sem
hefur unnist. Láglaunafólki er síðan
best hjálpað með velferðarstefnu
sem byggir á lægri framfærslu-
kostnaði, ódýrum samgæðum, s.s.
skólum og heilsugæslu, stuðningi við
bamafólk og lágri skattbyrði. Og,
síðast en ekki síst, menntun, hag-
vexti og stöðugleika. Slíkt er mun
líklegra til árangurs en forfæringar
á kauptöxtum sem kitla réttlætis-
kennd fólks, en eru í raun sjónarspil
og geta hæglega skilið láglaunafólk
eftir í verri aðstöðu en áður.
Höfundur er hagfræðingur.
Jákvæða bylt-
ingn í Dalina
ÞAÐ er kominn tími
til að Dalamenn rétti úr
kútnum og tileinki sér
jákvætt hugarfar. Upp,
upp, upp úr deyfðinni,
sveitungar góðir.
Tíðindin úr Dala-
byggð síðustu misseri
hafa ekki verið beinlín-
is upplífgandi. Þannig
er upplýst að atvinnu-
ástand hafi hvergi ver-
ið dapurlegra í landinu
en einmitt þar. Að-
stæður launafólks eru
þannig að launin í Dala-
byggð eru 30% lægri en
að meðaltali í landinu
samkvæmt skýrslu At-
vinnuráðgjafar Vesturlands frá því á
sl. hausti. Þá kemur fram í sömu
skýrslu að búsetuskilyrði í Dalasýslu
eru 45% lakari en á landsvísu sam-
kvæmt greiningu er gerð var á ýms-
um atriðum búsetuskilyrða.
Þá kemur fram í upplýsingum
Byggðastofnunar að hvergi á land-
inu er samdrátturinn meiri á nær öll-
um sviðum en í Dalasýslu.
Neikvætt hugarfar lamar
Það mætti nefna mörg dæmi um
depurðina sem ríkt hefur í hinni
fögru Dalabyggð upp á síðkastið.
Engu er líkara en neikvæðislögmálin
hafi verið allsráðandi, enda er það
þannig að þegar samdráttur og erfið-
leikar byxja á einum stað er hætt við
að það dreifi úr sér, smitist út. Þetta
er víxlverkun hinnar neikvæðu þró-
unar. Samdráttur í atvinnulífi leiðir
til bölsýni, sem leiðir til minni at-
hafnagleði og meiri samdráttar og
bölsýni.
Þannig hefur neikvæðið hömlu-
laust breitt úr sér og í stað þess að
laða fólk að byggðarlaginu er engu
líkara en stjómendumir vilji úthýsa
sem flestum, með útburðarmálum ef
ekki vill betur. Þannig virkar það
neikvæða hugarfar lamandi á báða
bóga.
Vertu velkominn
Staðreyndin er sú að Dalabyggð
vantar fleira fólk. Ibúamir almennt
vilja líka búa svo um hnútana að það
sé auðvelt fyrir fólk að flytja í Dalina
og það finni það að þar sé gott að
búa. Stjómendur sveitarfélagsins
verða líka að finna fyrir þessum já-
kvæða þrýstingi til stefnubreyting-
ar.
Til að hægt verði að byggja upp at-
vinnu-, félags- og menningarlíf þurf-
um við á fleira fólki að halda. Þess
vegna vilja íbúamir auðvelda fólki
búsetu í Dalabyggð og bjóða nýtt
fólk hjartanlega velkomið.
Höfum upp á margt að bjöða
Dalimir hafa ekki einungis fram-
tíðarmöguleika vegna sögustaða, en
við eigum eftir að yrkja jörðina mun
frekar og betur en hingað til í ferða:
mexmsku á söguslóðum Laxdælu. í
Dalabyggð em heitar lindir og nátt-
úmperlur og mikið af góðu fólki.
Hér vantar djörfung og hug til að
takast á við þau spennandi verkefni
sem bíða okkar. Leiðin upp á við
byrjar hjá okkur sjálf-
um, hún byrjar í huga
okkar Dalamanna.
Þess vegna verða menn
að temja sér jákæðara
hugarfar.
Tækifæri morg-
undagsins
Eg benti áðan á að
við ættum eftir að
fullnýta möguleika sem
felast í sögustöðum og
ferðamennsku. Búseta
í Dalabyggð í byrjun
21. aldar byggist ekki á
landbúnaði að fornum
sið, heldur öðmm kost-
um. Ferðamennska og
heitt vatn skipta miklu í þeirri fram-
tíðamppbyggingu. En það þarf fjöl-
breytni í atvinnu- og menningarlíf.
Dalalíf
Staðreyndin er sú, segir
Krístinn Jónsson, að
Dalabyggð vantar
fleira fólk.
Og meðal helstu kosta Dalabyggðar
er einmitt nálægðin við höfuðborgar-
svæðið. Leiðin styttist að sjálfsögðu
með göngunum undir Hvalfjörð og
með stórfelldum vegabótum, sem nú
em hafnar um Bröttubrekku, er
tryggt að vegurinn verður opinn allt
árið. Þessi samgöngubót gagnast
fleimm en Dalamönnum, hún nýtist
landsmönnum öllum. Leggja verður
ríka áherslu á að fá öfluga sumar-
bústaðabyggð á svæðið er skapar
auknar tekjur inn á það. Hugsanlega
erlenda auðjöfra er vildu eignast
land og tengjast betur náttúruperl-
um svæðisins.
Hugarfarsbyltingu í Dalina
Eins og hér hefur verið rakið era
gífurlegir möguleikar í Dalabyggð;
ferðaiðnaðurinn, heitt vatn, sam-
göngubylting, og þessum möguleik-
um þarf að fylgja eftir með lýðræðis-
legum stjórnarháttum, þannig að
sem flestir geti látið samfélagið sig
varða með beinum hætti. Þannig
ætti sveitarstjórnin að hafa opna
borgarafundi um hin ýmsu álitamál
til að fá hugmyndir, vítamín já-
kvæðrar þróunar, við stjómun sveit-
arfélagsins.
Aðalatriðið er þetta: Með sama
hætti og víxlverkun verður milli
bölsýni og samdráttar í atvinnulífi og
neikvæð afstaða kallar á neikvæðari
afstöðu er hægt að snúa dæminu við
með sama lagi. Jákvætt hugarfar
kallar á uppbyggingu í atvinnu- og
menningarlífi sem leiðir til enn já-
kvæðari afstöðu fólks til lífsins og til-
vemnnar.
Við Dalamenn eigum ekki til nema
eina leið upp úr öldudalnum, - sú leið
hefst með hugarfarsbyltingu.
Höfundur er Dalamaður og stundar
nám við Samvinnuháskðiann á
Bifröst.
Kristinn
Jónsson
VasKhuDi
A L H L I D A
VIÐSKIPTAHUGBÚNAÐUR -
• Fjárhagsbókhald
I Sölukerfi
I Viðskiptamanna
kerfi
i Birgðakerfi
l Tilboðskerfi
I Verkefna- og
pantanakerfi
i Launakerfi
) Tollakerfi
Vaskhugiehf. Síðumúla 15 -Simi 56S-2680
Ókeypis lögfræðiaðstoð
öll fimmtudagskvöld milli kl. 19.30 og 22.00 í síma 551 1012
Orator, félag laganema
Brúðhjón
Allui borðbúnaöur - Glæsileg gjalavara Briíðhjonalistar
VERSLUNIN
Lnngavegi 52, s. 5(52 4244.