Morgunblaðið - 27.04.2000, Qupperneq 32

32 FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
í tilefni af víkingasýn-
ingu Smithsonian-
safnsins sem opnuð
verður í Washington-
borg í Bandaríkjunum í
dag hefur verið gefín út
bókin Vikings. The
North Atlantic Saga.
Jón Baldvin Hannibals-
*
son, sendiherra Islands
í Bandaríkjum Norður-
Ameríku og Kanada,
hefur rýnt í bókina og
segir hana stórtíðindi í
íslenskri og norrænni
menningarsögu.
LANDNÁM Leifs Eiríks-
sonar í Norður-Ameríku
árið 1000 og könnun
hans á landsvæðum, sem
hann gaf nöfnin Hellu-
land, Markland og Vínland, er at-
burður sem markar þáttaskil í mann-
kynssögunni.
Fram að þessum tímapunkti hafði
mannkyn dreifst í látlausum þjóð-
flutningum út frá Afríku, Evrópu og
Asíu til jafnvel fjarlægustu staða á
jarðarkringlunni, frá Patagóníu í
Suður-Ameríku til Hawaii-eyjanna í
Kyrrahafl og allt norður til Græn-
lands. Mannkynið hafði margfaldast
og uppfyllt jörðina um víða vegu, en
eitt svæði hafði reynst þeim óyfirstíg-
anleg hindrun - Norður-Atlantshafið.
Þótt aðrir hafi hugsanlega náð
ströndum Ameríku á undan Leifi
heppna er öll vitneskja um það og
þjóðemi þess fólks aðeins sögusagn-
ir. Heiðurinn af því að hafa náð þess-
um lokaáfanga landkönnunar og
landnáms á okkar jörð tilheyrir því
ekki Kristófer Kólumbus né heldur
neinum hinna þekktu evrópsku sæf-
ara, heldur norrænum manni, Leifi
Eiríkssyni, sem vann þetta afrek fyr-
ir nákvæmlega 1000 árum. Afrek
Leifs tilheyrir ekki honum einum.
Þetta afrek var hápunktur tveggja
alda sögu norrænnar landkönnunar
og landnáms um norðanvert Atlan-
tshaf.“
Með þessum orðum er Leifur Eir-
íksson boðinn velkominn í eins konar
opinbera heimsókn til Bandaríkj-
anna, þúsund árum eftir að hann
steig þar á land, fyrstur Evrópu-
manna. Jafnframt er hann opinber-
lega krýndur sem sæfari og land-
könnuður í fremstu röð; maður sem
tilheyrir þeim örfámenna úrvalshópi,
sem í rás sögunnar hefur fært út
landamæri hins þekkta heims. Um
þetta þarf ekki að deila lengur. Það er
sjálft Smithsonian-safnið, virðuleg-
asta lærdómssetur Bandaríkjamanna
og vörslustofnun hinnar viðurkenndu
sögu, sem hefúr talað. Það er þessi
sama virðulega lærdómsstofnun, í
samvinnu við árþúsundanefnd Hvíta
hússins undir forystu forsetafrúar-
innar, Hillary Rodham Clinton, sem
stendur fyrir hvoru tveggja, hinni op-
inberu heimsókn og krýningarat-
höfninni.
Víkingar - sóknin
yfir Atlantshafíð
Orðin, sem vitnað var til í upphafi,
eru úr inngangi dr. William W. Fitz-
hugh (en hann stjómar mannfræði-
deild Smithsonian-safnsins) að nýrri
bók, sem Smithsonian Institution
Press í samvinnu við National Mus-
eum of Natural History, gefa út. Fitz-
hugh er annar tveggja ritstjóra bók-
arinnar en hinn er Elizabeth I. Ward,
ung kona af islenskum ættum og sérf-
ræðingur á vegum safnsins. Bókin
ber heitið: Vikings - The North Atl-
antic Saga. Kápu bókarinnar prýðir
mynd af íslendingi, víkingaskipi
Gunnars Eggertssonar (sem sagður
er afkomandi Leifs Eiríkssonar í
beinan karllegg), undir fullum segl-
um. Bókin er 432 bls. að stærð (og
prentuð í Japan).
Bókin er gefin út í aðdraganda sýn-
Sagt er frá landnámi Eiríks rauða á Grænlandi í einum kafla Eiríks sögu rauða en hinir kaflar hennar segja frá Guðríði Þorbjarnardóttur og siglingum
þeirra Þorfinns karlsefnis til Vínlands. Myndin er fengin úr bókinni og sýnir opnu úr öðru varðveittu handriti Eiríks sögu rauða.
Leifur heppni fær
landvist í sögu
N or ður-Ameríku
- þúsund árum eftir að hann nam þar land
ingar Smithsonian-safnsins, undir
sama heiti, en sýningin verður opnuð
við hátíðlega athöfn í höfuðborg
Bandaríkjanna í dag, 27. apríl, að við-
stöddum m.a. þjóðhöfðingjum Norð-
urlanda eða fulltrúum þeirra og
menntamálaráðherrum Norður-
landa. Forráðamenn Smithsonian-
safnsins segja þessa sýningu eina þá
umfangsmestu sem safnið hefur stað-
ið fyrir á löngum og merkum ferli.
Þótt Smithsonian-safnið og sérfræð-
ingar þess beri fræðilega ábyrgð á
sýningunni og inntaki hennar hafa
þeir unnið í nánu samstarfi við
þjóðminjasöfn í höfuðborgum allra
Norðurlanda. Þetta er dýr sýning
enda mikið í hana lagt og margir dýr-
gripir fluttir um langan veg til að
prýða sýningarsali. Forráðamenn
Smithsonian-safnsins viðurkenna
fúslega að fjárhagslega hefði þetta
verkefni verið þeim ofviða nema fyrir
örlátan stuðning norræna ráðherra-
ráðsins, fyrir frumkvæði
menntamálaráðherra Norðurlanda,
og einnnig fyrir fjárhagsstuðning frá
Volvo.
Höfundar færa Flugleiðum m.a.
þakkir fyrir veittan stuðning.
Einnig þakka þeir Ward Television
(samstarfsfyrirtæki Valgeirs Guð-
jónssonar um kvikmynd sem helguð
er Leifi og landafundunum) og The
White House Council on the Millenn-
ium, undir forystu forsetafrúarinnar,
fyrir gott liðsinni. Bókin er afar vönd-
uð að öllum frágangi. Hún er skrýdd
fjölda mynda, þ. á m. af þjóðarger-
semum íslendinga, handritunum,
sem eru helsta heimild þeirrar sögu,
sem bókin flytur lesendum. Loks er
þess að geta að bókin er tileinkuð
Norðmönnunum Helge og
Anne-Stine Ingstad, en sameiginlega
unnu þau það afrek árið 1961 að finna
Leifsbúðir við L’Anse aux Meadows á
Dr. William W. Fitzhugh, rit-
stjóri og forstöðumaður mann-
fræðideildar Smithsonian-safns-
ins, og Elisabeth I. Ward,
ritstjóri og sérfræðingur
safnsins.
Nýfundalandi. Uppgröftur Leifsbúða
á Nýfundnalandi er sá fomleifafund-
ur, sem endanlega kvað upp úr um
sannleiksgildi Vínlandssagna og
leiddi til þess að Lyndon B. Johnson,
Bandaríkjaforseti, lýsti 9. október
dag Leifs Eiríkssonar eins og forset-
ar Bandaríkjanna hafa gert síðan á
ári hverju.
íslenskur menningarviðburður
Fyrstu eintök þessarar merku
bókar runnu glóðvolg úr pressunni
miðvikudaginn 15. mars sl. Ritstjór-
amir, þau William W. Fitzhugh og
Elizabeth I. Ward, afhentu íslensku
sendiherrahjónunum í Washington
fyrstu eintökin að kvöldi sama dags í
hófi sem haldið var til heiðurs Val-
geiri Guðjónssyni og Ward Television
vegna forsýningar á kvikmynd
þeirra: „Leifur Eiríksson, Maðurinn
sem breytti heiminum.“
Útkoma þessarar bókar hlýtur að
teljast stórtíðindi í íslenskri og nor-
rænni menningarsögu. Sjálfir hafa
íslendingar ekki lagt þá rækt við
landafunda- og landnámssögu sína í
Vesturheimi sem henni ber. Nú hafa
Bandaríkjamenn tekið af skarið og
meðtekið þessa sögu sem fyrsta kafl-
ann í sögu samskipta Evrópu og Am-
eríku. Sýning Smithsonian-safnsins
er farandsýning. í október nk. verður
sýningin í dálítið breyttri mynd í Am-
erican Museum of Natural History í
New York. Þaðan fer hún til fleiri
borga í Bandaríkjunum (Houston í
Texas í júlí 2001 og Los Angeles í
Kalifomíu í nóvember 2001). Loks
verður hún sett upp í Canadian Mu-
seum of Civilization í Hull, útborg
Ottawa, höfuðborgar Kanada, í maí
árið 2002. I tengslum við sýninguna
verður gefið út margvíslegt kennslu-
efni fyrir bandaríska skóla í formi
bóka, myndbanda, diska og tölvuhug-
búnaðar. Þannig mun þessi saga
smám saman komast til skila í gegn-
um skólabækur og önnur námsfóng
til komandi kynslóða í Bandaríkjun-
um. Þannig verður hinum mikla sæ-
fara og landkönnuði, Leifi Eiríkssyni,
loksins sýndur sá sómi sem honum
ber í huga þeirra sem nú byggja þau
lönd, sem hann nam fyrstur Evrópu-
manna, hálfu árþúsundi á undan Kól-
umbus.
Langskipið og
veraldarvefurinn
Forsetafrú Bandaríkjanna, Hillary
Rodham Clinton, ritar formála að
bókinni og kemst þar m.a. svo að orði:
„Víkingamir skilja eftir sig, þegar
alls er gætt, meira en sögulega nær-
veru í Norður-Ameríku; þeir eru full-
trúar þess hugarfars áræðni og könn-
unar, sem Bandaríkjamenn eiga
auðvelt að samsama sig við. Saga vík-
inganna er ekki aðeins saga úr for-
tíðinni heldur býr hún yfir gildum,
sem við getum áfram lært af við mót-
un okkar eigin framtíðar. Um leið og
við minnumst hugrekkis þessara sæ-
fara og brautryðjenda heiðrum við
það hugarfar rannsókna og könnunar
sem hefur verið aflvaki framfara
bæði í sögu Bandaríkjamanna og
Norðurlandaþjóða.
Það hefur t.d. vakið áhuga minn að
í samfélagi víkinganna nutu konur
óvenjulegs frelsis til að sinna við-
skiptum og vera virkir þátttakendur í
stjómmálum og trúarlífi samfélags-
ins. Við getum einnig lært af því
hvemig þessir brautryðjendur vík-
ingatímabilsins leituðust við að varð-
veita sögu sína í fögrum bókmenntum
og skáldskap, en einnig á því sviði
voru þeir brautryðjendur á miðöld-
um. Reynsla víkinganna minnir okk-
ur einnig á að gæta varfæmi í sam-
skiptum okkar við hið náttúmlega
umhverfi. Enginn veit, eftir því sem
mér er tjáð, hvers vegna byggð nor-
rænna manna dó út eða hvarf af sjón-
arsviðinu á Grænlandi til dæmis. En
margir vísindamenn trúa því að
breytingar á hinu náttúrulega um-
hverfi (veðurfars- eða loftslagsbreyt-
ingar) hafi ráðið miklu um þau örlög.
Sú saga ætti að vera okkur til viðvör-
unar um að okkur ber skylda til að
leggja okkar af mörkum við að
vemda og varðveita okkar brothættu
náttúm handa óbomum kynslóðum
næsta árþúsunds."
Og forsetafrúin bætir við í formál-
sorðum sinum:
„Flotar hinna norrænu víkinga
náðu að ströndum Konstantínópels
og Miðjarðarhafsins. Víkingarnir