Morgunblaðið - 27.04.2000, Qupperneq 56

56 FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Síðbúin gagnrýni
Á SÍÐARI hluta
ársins 1999, þegar ég
var að viða að mér
efni í grein um föður
minn, Guðmund Ágúst
Jóhannsson prentsm-
iðjustjóra, í tilefni al-
darafmælis hans, rak
á fjörur mínar bókar-
korn sem ber heitið
„Prent eflir mennt“
(Safn til iðnsögu ís-
lendinga - VIII.
bindi) og hugði ég nú
gott til glóðarinnar,
hér væri fræðibók,
sem ég gæti nýtt mér.
En - vonbrigðin
urðu mikil. Höfundur
bókarinnar Ingi Rúnar Eðvarðs-
son, sem í aðfaraorðum bókarinnar
er sagður „víkka hinn atvinnusögu-
lega akur eftirminnilega“, hefur
því miður ekki hirt um að leita
langt eftir heimildum, og atriði
sem eitt símtal hefði nægt að laga
eru rangfærð í bókinni. Til dæmis
eru allar dagsetningar um
prentnám föður míns rangar, og í
skrá um prentsmiðjur á íslandi
stendur: „Prentsmiðja Guðmundar
j Jóhannssonar 1946-?“, og þetta er
ritað 1994, 13 árum eftir andlát
föður míns, en rekstri Prentsmiðju
Guðmundar Jóhannssonar var
hætt við andlát hans, árið 1981.
Faðir minn, Guðmundur Á. Jó-
hannsson, var frumkvöðull að of-
fsetprentun, eða lithoprentun, hér
á landi. Tók hann til samstarfs
gamlan vin sinn Einar Þorgríms-
son, sem hann hafði kynnst í
Bandaríkjunum, og stofnuðu þeir
fyrirtækið Lithoprent. Þeir ráku
þetta fyrirtæki í tæpt eitt ár, en þá
slitnaði upp úr samstarfi þeirra.
Eg ætla ekki að fjalla um ástæður
þessara slita á samstarfi þeirra
Guðmundar og Einars, en einungis
að benda á nokkrar hrópandi rang-
færslur í þessari bók varðandi
upphaf offsetprentunar hér á
landi, og vona að þessar ábending-
ar verði til þess að endurskoðuð
útgáfa bókarinnar líti dagsins ljós,
og það fyrr en síðar.
í bókinni er sagt að Lithoprent
hf. hafí verið stofnað 12. maí 1938,
ekki skal ég nú efast um dagsetn-
inguna, þó minnisblað sem ég hef
undir höndum, dagsett 29. maí
1938, bendi til þess að félag þeirra
sé þá óstofnað. En hlutafélag
stofnuðu þeir Guðmundur og Einar
aldrei. Félag þeirra var sameign
beggja, sem var slitið
20. janúar 1939, þó
svo að handrit að op-
inberri auglýsingu um
félagsslitin telji þau
vera 16. janúar 1939.
I bókinni segir enn-
fremur „... Guðmund-
ur vann að setningu
og kynnti sér prent-
myndagerð. Af þessu
má ráða, að upphafs-
menn offsetprentunar
hérlendis höfðu litla
þekkingu á off-
setprentun í fyrstu
eða ljósprentun eins
og þeir nefndu hina
nýju prentaðferð."
Þessi setning er beinlínis móðgun
við fagmanninn Guðmund Á. Jó-
hannsson prentara, hann hefði
Prentverk
Faðir minn, Guðmimdur
--7-----------------
A. Jóhannsson, segir
Garðar Jóhann
Guðmundarson, var
frumkvöðull að off-
setprentun, eða litho-
prentun, hér á landi.
ekki byrjað á þessari tilraun, nema
hann vissi gjörla hvað hann var að
gera. Bæði hafði hann í Banda-
ríkjunum unnið í prentsmiðjum
sem notuðu offsettækni, og einnig
kynnti hann sér þessa aðferð sér-
staklega, og þá með það í huga að
stofna offsetprentsmiðju á íslandi.
Og ekki var prentsmiðjan skírð
Lithoprent af því að þeir kölluðu
aðferðina „ljósprentun", bréfsefni
Lithoprent kallar hana „offset-
lithography" og auglýsingabréf frá
fyrirtækinu í ágúst 1938 býður upp
á lithoprentun og lithofjölritun.
Ljósprentun er síðari tíma orð-
mynd, sem ég heyrði föður minn
aldrei nota.
í „Prent eflir mennt“ segir:
„Þegar Einar fluttist heim 1937,
endurnýjuðu þeir Guðmundur
kunningsskapinn, og Guðmundur
kynnti hugmyndir sínar um off-
setprentun. Viðbrögð voru góð, og
ákváðu þeir að stofna félag og
hefjast handa.“ Það er náttúrlega
rétt að Guðmundur kynnti hug-
myndir sínar um offsetprentun,
bæði Einari og öðrum. Og rétt er
að staldra hér við og árétta að
þessar hugmyndir um stofnun off-
setprentsmiðju eru frá Guðmundi
komnar en ekki Einari, sem er þó
oftsinnis í „Prent eflir mennt“
nefndur „frumkvöðull" og „faðir"
offsetprentunar á íslandi. Hug-
myndirnar átti Einar ekki, Guð-
mundur pantaði vélina fyrir tilurð
félags þeirra, og Guðmundur Jó-
hannsson var menntaður prentari,
sem hafði kynnt sér offsetprentun.
Það er kannski ekki tilviljun að
mynd Einars á bls. 152 í bókinni
„Prent eflir mennt“ er spegil-
snúin?
Eg ætla ekki að elta ólar við að
tíunda fleiri villur í bókinni „Prent
eflir mennt“, en get þó ekki látið
hjá líða að leiðrétta eftirfarandi:
„Um skamma hríð unnu Sigurgeir
Jóhannsson, bróðir Guðmundar, og
Halldór Pálsson í Lithoprenti.“
Sigurgeir heitinn föðurbróðir minn
var Friðriksson, sammæðra föður
mínum. Þetta atriði, að geta ekki
einu sinni feðrað fólk réttilega, er
lítið dæmi þess hvernig heimiída-
öflun og staðreyndakönnun hefur
verið háttað við samningu þessarar
„fræðibókar".
Við útgáfu bókarinnar árið 1994,
en ritun hennar hófst árið 1991,
voru bæði móðir mín, Hulda Sig-
urðardóttir, sem studdi dyggilega
við bak föður míns við stofnun
Lithoprents, og föðurbróðir minn
Sigurgeir Friðriksson, sem vann
þar um tíma, bæði lifandi og minni
þeirra í lagi. En höfundi bókarinn-
ar þótti greinilega ekki ástæða til
að leita til þeirra um heimildir. Og
það þarf varla að taka það fram að
við mig hefur hann aldrei rætt.
Ég er alls ekki dómbær um
prentsögu íslendinga, en við laus-
lega athugun á öðru efni bókarinn-
ar rakst ég á leiða villu, vini okkar
feðga Einari Inga Jónssyni heitn-
um prentara í Leturprent er í
nafnaskrá ruglað saman við Einar
Jónsson prentara úr Hafnarfírði.
Skal nú látið staðar numið, með
þeirri frómu ósk að höfundur bók-
arinnar „Prent eflir mennt“ athugi
heimildir betur næst er hann ritar
„fræðibók" og kanni mál frá sem
flestum hliðum.
Höfundur er lærður prentari og
starfarsem vefhönnuðurí
Reykjavfk.
Garðar Jóhann
Guðmundsson
Konur til forystu
- jafnara náms-
val kynjanna
í FEBRÚAR síð-
astliðnum stóð jafn-
réttisnefnd Stúdent-
aráðs Háskóla íslands
fyrir ráðstefnu sem
bar nafnið Kynjadag-
ar. Þessi ráðstefna
stóð yfír í þrjá daga
og var vel sótt bæði af
nemendum skólans
sem og öðru áhuga-
fólki um kynjafræði
og jafnréttismál. Með-
al annars var fjallað
um kynbundið nám-
sval sem byggist á
þeirri staðreynd að
kynin sækja ákveðnar
námsgreinar í Há-
skóla Islands vegna kynferðis en
ekki endilega áhuga eða getu.
Þetta sýnir sig þegar könnuð eru
hlutföll kynjanna í ýmsum deildum
Háskólans. Leikur því enginn vafí
á því að taka þarf til hendinni og
vekja athygli á vandanum.
Átaksverkefni í
jafnréttismálum
Jafnréttisnefnd Háskóla íslands
hefur í samvinnu við Jafnréttisráð
unnið að átaksverkefni sem ber
nafnið Konur til forystu - jafnara
námsval kynjanna. Föstudaginn
14. apríl var skrifað undir tveggja
ára samstarfssamning milli Há-
skóla Islands og Jafnréttisráðs
annars vegar og forsætisráðuneyt-
isins, félagsmálaráðuneytisins, iðn-
aðar- og viðskiptaráðuneytisins,
menntamálaráðuneytisins, Eimsk-
ipafélags íslands hf., Gallup-Ráð-
garðs ehf., Orkuveitu Reykjavíkur,
Félags íslenskra framhaldsskóla
og Stúdentaráðs Háskóla íslands
hins vegar.
Jafnari kynjaskiptingu
í námsgreinum
Átaksverkefni þetta er hugsað
til að jafna kynjaskiptingu í hefð-
bundnum karlafögum eins og
stærðfræði, eðlisfræði, tölvunar-
og verkfræði og í kvennafögum á
borð við hjúkrunarfræði. Jafn-
framt verður lögð áhersla á að
mannauður kvenna úr öllum deild-
um Háskólans verði nýttur betur,
meðal annars með því
að búa kvennemendur
háskólans undir
þeirra starfsframa
með því að bjóða upp
á margs konar leið-
togaþjálfunar-, stjórn-
unar- og tölvunotkun-
arnámskeið fyrir
konur. Átaksverkefnið
verður undirbúið í vor
og sumar og hefjast
fyrstu verkefnin í
haust. Jafnréttisnefnd
Háskóla íslands í
samráði við Jafnrétt-
isráð mun bera
ábyrgð á verkefninu
og ráða til þess verk-
efnisstjóra sem hefur yfirumsjón
með átakinu. Skipuð verður sér-
stök verkefnisstjórn með fulltrúum
Jafnrétti
Það er staðreynd,
segir Sara Hlfn
Hálfdanardóttir, að
kynin sækja í ákveðnar
námsgreinar vegna kyn-
ferðis en ekki endilega
áhuga eða getu.
allra aðila samstarfssamningsins.
Stúdentaráð tekur virkan
þátt í verkefninu
Fulltrúar Stúdentaráðs munu
taka virkan þátt í verkefninu, enda
er það hlutverk okkar unga fólks-
ins að vera í forystu í jafnréttis-
málum. Það er óskandi að verkefn-
ið skili þeim árangri sem lagt er
upp með, enda er hér um mjög
þarft og áhugavert verkefni að
ræða.
Höfundur situr í Stúdentaráði fyrir
Röskvu, er fonnaður jafnrét tis-
nefndar ráðsins og situr íjafnréttis-
nefndHÍ.
Sara Hlín
Hálfdanardóttir
Bifreið boðin upp
vegna 50 króna?
ÞEGAR ég frétti á
sínum tíma að yfírvöld
höfðu orðið sér úti um
lagaheimild til þess að
selja bifreiðar á nauð-
ungaruppboði vegna
vangoldinna stöðu-
mælasekta brá mér
heldur í brún. Ég
spurði sjálfan mig.
Hvenær verður þetta
ákvæði að slysi?
í Degi 13. apríl sl. er
frétt um það að Héraðs-
dómur Norðurlands
eystra hafi ógilt fjár-
námsgerð Sýslumanns-
ins á Akureyri vegna
T kröfu Akureyrarbæjar
gegn konu vegna tveggja ógreiddra
stöðumælasekta. Jafnframt var Ak-
ureyrarbæ gert að greiða 60 þús. kr. í
málskostnað. Einnig kemur fram að
konan er öryrki og nánast ekki ferða-
fær nema til stuttra ferða og þá í
fylgd aðstoðarmanns. Hún fékk
styrk frá Tryggingastofnun rfldsins
til kaupa á umræddri bifreið þar sem
nauðsyn fyrir bifreiða-
eign konunnar er ótví-
ræð.
Við lestur þessarar
stuttu fréttar, sem eng-
in viðbrögð hefur feng-
ið, kemur ýmislegt upp
í hugann.
Yfírvöld hafa allt of
sterkar valdheimildir,
sem þau eru farin að
beita af mikilli hörku og
blindu miskunnarleysi.
Hvemig stendur á því
að löggjafinn hefur
veitt yfirvöldum slíkt
ofurvald? Hvaða nauð-
syn ber til þess að veita
þeim rétt til að selja bif-
reiðir manna á nauðungaruppboði
vegna svo hlutfallslega lítilla upp-
hæða og stöðumælasektir eru? Þetta
fyrirkomulag þjónar þeim tilgangi
einum að veita yfirvöldum allt of mik-
il völd, sem þeim er ekki treystandi
til að fara með. Þau eru látin skjóta á
spörfugla með fallbyssum. Réttarör-
yggi almennings verður minna fyrir
Uppbod
Það á ekki að vera glæp-
ur, segir Jóhann J. Ól-
afsson, að skulda gjöld
fyrir afnot bílastæða.
vikið, sérstaklega þegar litið er til
hins harkalega framgangsmáta, sem
fréttin í Degi ber með sér.
Bifreiðar eru orðnar ómissandi
hjálpartæki öryrkja og forsenda
ferðafrelsis þeirra. Hvemig dettur
mönnum í hug að gera fjámám í slík-
um hlutum af jafnlitlu tilefni? í 2.
mgr. 43. gr. aðfararlaga nr. 90/1989
segir: „Heimilt er gerðarþola að auki
að undanþiggja eftirfarandi lausa-
fjármuni fjámámi: 2. tl. muni, sem
eru nauðsynlegir honum eða heimil-
ismanni hans vegna örorku hans eða
heilsubrests." Eins og frétt Dags er
sett fram virðist niðurstaða Héraðs-
dóms fremur byggjast á hagsmunum
Jóhann
J. Ólafsson
Tryggingastofnunar, en þessum rétt-
indum öryrkja. í umferðarlögum nr.
50/1987, 108. og 109. gr„ er að finna
lagaheimildir fyrir þeim ofsavöldum,
sem þeim eru lögð í hendur, sem inn-
heimta eiga stöðumælasektir. I 109.
gr. segir m.a. „Gjaldið nýtur lögtaks-
réttar og lögveðs í viðkomandi öku-
tæki. Lögveð þetta gengur fyrir öll-
um öðrum réttindum í ökutækinu ..."
Síðar í sömu grein stendur: „Einnig
má krefjast fjárnáms hjá þeim, sem
ber ábyrgð á greiðslu gjaldsins skv.
1. mgr. án undangengins dóms eða
sáttar.“
Hver talaði máli almennings á Al-
þingi, þegar þessi ákvæði voru sett í
lög? Ég hef skrifað um það áður að
aðskilnaður löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds hefur mistekist á ís-
landi. Yfirvöld stöðumælasjóðs panta
lög og ofurvöld, sem Alþingi afgreiðir
með áhugaleysi stimpilsins. Hinn
mikli opinberi rekstur er farinn að
lifa sínu eigin lífi á eigin forsendum
þar sem velferð einstaklinganna vill
stundum gleymast. Það á ekki að
vera glæpur að skulda gjöld fyrir af-
not bílastæða. Það er algjör harð-
stjóm að setja þessi mál undir með-
ferð opinberra mála. Notkun
bílastæða er viðskiptalegs eðlis og á
að heyra undir einkamálaréttarfar
og ekki lúta frekari viðurlögum en al-
mennt gerist í viðskiptum manna á
milli. Hlutverk hins opinbera er síðan
að miðla málum en ekki sífellt að
koma fram sem hagsmunaaðili gagn-
vart umbjóðendum sínum, gerandi,
sem hefur sjálfstæða hagsmuni fram
yfír almenning. Hvar er hið félags-
lega í þessu máli? Hvers vegna er
gengið svona hart fram? Hér er það
harkan sex, sem gildir. Kostað er til
hundruðum þúsunda til að kippa fót-
unum undan öryrkja, ef tillit er tekið
til heildarkostnaðar allra af þessu
máli. Er þetta tal um hið félagslega
stundum aðeins pólitísk slagorð
þeirra, sem gleyma skjólstæðingum
sínum þegar völdin eru tiyggð?
Þessi kerfi, sem ætla að gera allt
fyrir alla fyrir ekki neitt snúast oft
upp í andhverfu sína vegna þess að
aðhald skortir.
Vegna samruna löggjafarvalds og
framkvæmdavalds hér á landi á al-
menningur réttindi sín í ríkari mæli
undir dómstólunum og fjölmiðlum.
Fyrir nokkrum árum hefðu sýslu-
mannsembættin bæði framkvæmt
fjárnámið og dæmt um réttmæti
þess.
Nauðsyn á aðhaldi fjölmiðla og
umfjöllun um valdhafa verður seint
ofmetin. Dagur á þakkir skildar fyrir
að hafa komið þessu máli á blað. Hins
vegar finnst mér umfjöllun blaðsins
ansi dauf og áhugalaus. Ekki kemur
fram að blaðið hafi nokkra skoðun á
málinu og fréttin gæti alveg eins hafa
birst á textavarpinu með veðurfrétt-
unum.
Þetta er ef til vill ekki mikið mál í
augum blaðsins, en þetta eru grund-
vallaratriði fyrir allan almenning.
Höfundur er stórkaupmaður.