Morgunblaðið - 04.05.2000, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 4. MAÍ 2000 49
Forn handbrögð
til vegs á ný
Hvar er þín trú,/
þú, sem settist á
óveðursdögum
undir brekán og
hlýddir á guðsorð
gamallar konu,
sem mælti:/ Eitt
skjól er til gegn öll-
um hretum,/ einn
vegur er yfir alla
vegu,/ ein huggun
við öllum raunum,/
og hinn vesalasti allra vesalla finnur
það,/ sem hann leitar að, -/ og ég, sem
ekkert á nema gleðina að nefna guðs
nafn./ Þetta er sagt upp úr tátilju og sjó-
vettlinga prjónaskap, stundum bætt
við:/ Mig auma getur hann kannski not-
að til þess að fara með eitthvað gott fyr-
ir óvita./ Kandísmoli -/ kristaltær, ef
hann er borinn upp að ljósi -/ rennur á
tungu þinni./ Hvar er þín trú?
Eftir Jón úr Vör úr Ijóðabókinni Þorp-
inu.
Alltaf skal honum Jóni úr Vör takast
að snerta djúpa strengi með fáum orð-
um. Hann er einstakur.
Það er hins vegar ekki að spyija að lít-
illætinu í gömlu konunum sem hann yrk-
ir svo oft um „mig auma getur hann
[drottinn] kannski notað til þess að fara
með eitthvað gott fyrir óvita“. Lítillætið
gerist nú vart meira. Nútímakonan
kæmist sjálfsagt ekki langt á slíku við-
hoi-fi í dag. Sem betur fer er það nú á
undanhaldi þótt auðvitað þurfi lítillætið
líka að vera til staðar í hverri konu en þó
ekki ráðandi þáttur. Annað er það hins
vegar sem er á undanhaldi, sem þó er verra, en það er „tátilju
og sjóvettlinga pijónaskapur", sem hefur tiðkast hér um lang-
an aldur og þótti sjálfsagt að konur kynnu slíkt og auðvitað
ættu allar konur að kunna enn! Gæta þarf þess að vemda og
viðhalda þeim vinnubrögðum sem þekkst hafa í landinu frá
landnámi.
Eitt er það handbragð sem íslendingar hafa, að því er virð-
ist, nánast alveg tapað niður en það er svokallaður vattarsaum-
ur eða nálbragð. Handbragðið á vettlingnum hér á myndinni
eða „vettinum“ líkist við fyrstu
sýn hekli en er þó um mjög ólíkt
handbragð að ræða. Munurinn á
hekli og vattarsaumi er sá að
við heklið myndar þráðurinn
lykkju sem hægt er að draga úr
svo að allt raknar upp en í vatt-
arsaumi gengur þráðurinn í
gegnum lykkjumar sem fyrir
eru og því ekki rakinn á svo ein-
faldan hátt.
Þessi vöttur er úr ullarbandi
og fannst árið 1889 þegar menn
voru að grafa tóft fyrir nýju
húsi á Amheiðarstöðum í Fljóts-
dalshéraði og er talinn vera frá
miðöldum.
I þeirri heimild, sem segir frá
þessum vetti (Hundrað ár á
Þjóðminjasafni eftir Kristján
EUljárn), segir að konur í Svarf-
aðardal séu þær einu sem kunni
þetta handbragð og hafi það
varðveist vegna þess að það var
notað við að búa til nijólkursíur
úr kýrhalahári en þær vora
kallaðar sflar. Þannig hefur
fastheldnin varðveitt þessi
fornu handbrögð sem er mjög
merkilegt því vattarsaumur vék
fyrir pijóninu, þar sem það hef-
ur þótt þægilegra og fljótlegra
að vinna. Þó hefur aðferðin
geymst allan þennan tíma á tak-
mörkuðu svæði sem aðferð til að
búa til sflinn. Þessi vöttur er eini
vitnisburðurinn sem til er hér
um að þessi aðferð hafi verið
notuð hér og svo vitneskjan um sflinn í Svarfaðardal. Flestar
þjóðir í heiminum hafa kunnað þessa aðferð og var þessi aðferð
þekkt hjá nokkmm framþjóðum sem aldrei höfðu kynnst vefn-
aði, segir í heimildinni.
Gaman væri að hcfja þetta handbragð til vegsemdar á ný. Ef
svo vill til að einhver sem les þennan pistil kann vattarsaum er
viðkomandi vinsamlega beðinn um að hafa samband.
I maí-spuna er boðið upp á sumarlega hettupeysu úr hvítu
bómullargarni, Mandarin-Petir, á allar konur. Gleðilegt sumar.
Morgunblaðið/Sverrir ^ ,
Fyrirsæta: Ásta Hannesdóttir. í maí-spuna er boðið upp
á fallega og sumarlega hettupeysú úr hvítu bómullar-
garni, Mandarin-Petit, á allar konur.
i
Hettupeysa með gatamunstri
Hönnun: Alice Berbres
Stærðir: (12 ára) S (M) L (XL)
Stærðir á flíkinni:
Yfirvídd: (84) 90 (98) 104 (112) cm.
Sídd: (50) 52 (54) 56 (58) cm.
Ermalengd: (43) 44 (45) 46 (47)
cm.
Gam: Mandarin Petit (100%
egypsk bómull).
Fjöldi af dokkum:
Hvítt nr. 301/1001 eða kaki nr.
2205 (7) 8 (9) 10 (11)
Prjónar nr. 2,5 og 3.
Hringprjónar nr. 2,5 fyrir kantinn
kringum hettuna.
Prjónfesta:
27 lykkjur með sléttu prjóni á
prjóna nr. 3 = 10 cm.
Ef of laust er prjónað þarf fínni
prjóna.
Ef of fast er prjónað þarf grófari
prjóna.
Athugið: Prjónið alltaf fyrstu og
síðustu lykkju slétta = kantlykkja.
Aukin í ein lykkja: lyftið upp
bandinu milli tveggja lykkja, snúið
upp á það og prjónið slétt.
Bakstykki: Fitjið upp á prjóna nr.
3 (159) 171 (183) 195 (207) lykkjur og
prjónið 1. prjóninn brugðið = rang-
an. Prjónið síðan: 1 kantlykkja, 2
brugðnar, 3 sléttar * 3 brugðnar, 3
sléttar * endurtakið frá *-* og endið
á 2 bragðnum + 1 kantlykkju.
Prjónið slétt yfír slétt og brugðið yf-
ir brugðið þar til stykkið mælist 8
cm. Á næsta prjóni á réttunni er
prjónuð 1 slétt, 2 sléttar saman á
hverri sléttri rönd í stroffínu og ein
brugðin, 2 brugðnar saman á hverri
brugðinni rönd = (106) 114 (122) 130
(138) lykkjur. Prjónið á röngunni
brugðið yfír brugðið og slétt yfir
slétt og aukið jafnframt í (0) 0 (2) 2
(4) lykkjur með jöfnu millibili =
(106) 114 (124) 132 (142) lykkjur.
Haldið áfram og prjónið munstur
eftir uppskriftinni innan við kant-
lykkjurnar og byrjið við ör merkta
réttri stærð. Þegar stykkið mælist
17 cm fyrir allar stærðir er aukin í 1
miðjan
[Jj=slétt á réttu, bragðið á röngu.
jy] =brugðið á réttu, slétt á röngu
[Oj =slá upp á pijóninn.
0 =2 lykkjur slétt saman.
lykkja í hvorri hlið innan við kant-
lykkjurnar. Þessi útaukning er end-
urtekin 4 sinnum með (3) 3 (3,5) 4 (4)
cm millibili = (116) 124 (134) 142
(152) lykkjur. Þegar stykkið mælist
(31) 32 (33) 34 (35) cm er fellt af fyrir
ermaopið báðum megin á öðrum
hverjum prjóni: (6,2,2,1) 6,2,2,2,1
(6,2,2,2,2,1,1) 6,2,2,2,2,2,1,1
(6,2,2,2,2,2,2,1,1,1) lykkja = (94) 98
(102) 106 (110) lykkjur. Þegar stykk-
ið mælist (49) 51 (53) 55 (57) cm er
fell af á öxlunum báðum megin í 3
umferðum = (7,7,7) 8,7,8 (8,8,8) 9,8,9
(9,9,9) lykkjur = (52) 52 (54) 54 (56)
lykkjur eru eftir í miðjunni. Setjið
þessar lykkjur á hjálparþráð.
Framstykki:
Fitjið upp og prjónið eins og bak-
stykkið þar til stykkið mælist (30) 32
(34) 36 (38) cm. Skiptið stykkinu í
tvennt í miðjunni og prjónið vinstri
hliðina fyrst. Takið úr fyrir v-háls-
máli með því að próna 2 sléttar sam-
an innan við kantlykkjuna á öðrum
hverjum prjóni (10) 10 (11) 11 (12)
sinnum og síðan 6 sinnum á 6. hverj-
um prjóni. Fellið af á öxlunum í
þrem umferðum eins og á bakstykk-
inu þegar sömu lengd er náð = 10
lykkjur eru eftir. Setjið þær á hjálp-
arþráð. Prjónið hina hliðina á sama
hátt en athugið að taka úr innan við
kantlykkjuna með því að taka 1
lykkju óprjónaða af, 1 prjónuð slétt,
steypið óprjónuðu lykkjunni yfir.
Ermar:
Fitjið upp á prjóna nr. 3 (69) 75
(81) 87 (93) lykkjur og prjónið 1
prjón brugðinn = rangan. Prjónið
síðan: 1 kantlykkja, 2 brugðnar, 3
sléttar, * 3 brugðnar, 3 sléttar * end-
urtakið frá *-* og endið á 2 brugðn-
um + 1 kantlykkju. Prjónið slétt yfir
slétt og brugðið yfir brugðið þar til
stykkið mælist 5 cm. Á réttunni er
prjónuð 1 slétt, 2 sléttar saman á
hverri sléttri rönd á stroffinu og 1
brugðin, 2 bragðnar saman á hverri
brugðinni rönd = (46) 50 (54) 58 (62)
lykkjur. Prjónið á röngunni slétt yfir
slétt og brugðið yfir brugðið. Haldið
áfram og prjónið munstur innan við
kantlykkjurnar og teljið út frá miðj-
unni hvemig munstrið á að byrja. Á
5. prjóni er aukin í 1 lykkja í hvorri
hlið innan við kantlykkjuna og þetta
er endurtekið á 6. hverjum prjóni; í
allt (92) 98 (102) 108 (114) lykkjur.
Þegar ermin mælist (43) 44 (45) 46
(47) cm eru teknar úr 6 lykkjur 1
sinni í hvorri hlið, síðan 2 lykkjur (3)
4 (4) 5 (5) sinnum í hvon-i hlið. Takið
áfram úr 1 lykkju á öðrum hverjum
prjón (13) 14 (16) 17 (19) sinnum og
að lokum 2,2,3,3 lykkjur í hvon-i hlið
= (22) 22 (22) 22 (24) lykkjur eru eft-
ir. Fellið þær af.
Frágangur:
Saumið axla- og hliðarsauma fal-
lega saman.
Hetta:
Setjið lykkjumar af hjálparþráð-
unum á prjóna nr. 3 = (72) 72 (74) 74
(76) lykkjur. Prjónið slétt prjón fram
og til baka (slétt á réttunni, brugðið
á röngunni). Eftir u.þ.b. 2 cm eru
auknar í 10 lykkjur með jöfnu milli-
bili yfir lykkjurnar á bakstykkinu =
(82) 82 (84) 84 (86) lykkjur. Setjið
merkiþráð utanum 2 lykkjur í miðj-
unni að aftan. Aukið í 1 lykkju sitt
hvorum megin við þessar lykkjur á
6. hverjum prjóni 12 sinnum= (106)
106 (108) 108 (110) lykkjur. Þegar
hettan mælist (23) 23 (24) 24 (25) cm
er tekin úr 1 lykkja sitt hvoram meg-
in við merkilykkjurnar 2 að aftan, á
4. hverjum prjóni 6 sinnum. Hettan
mælist nú u.þ.b. (29) 29 (30) 30 (31)
cm. Hettan er síðan prjónuð saman
að ofan: Setjið lykkjurnar á 2 prjóna
með jafn margar lykkjur á hvoram.
Leggið réttu á móti réttu, byrjið að
framan og prjónið saman 1 lykkju af
hvoram prjóni frá röngunni og fellið
af um leið.
Kantur í kringum hettuna: Byrjið
í miðjunni að framan og neðst í v-
hálsmálinu. Prjónið upp með litlum
hringprjón nr. 2,5 1 lykkju í miðj-
unni að framan og svo 1 lykkju fyrir
hveija umferð, en sleppið 4. hverri
umferð, allt í kringum hettuna og
aftur niður að framan. Athugið að
lykkjufjöldinn sé deilanlegur með 4
+ 2 lykkjur + 1 lykkja í miðjunni að
framan sem alltaf er prjónuð slétt.
Prjónið stroff, 2 sléttar, 2 bragðnar
lykkjur í hring í 6 hringi. Jafnframt
era 2 lykkjur prjónaðar bragðnaf**
saman á öðram hverjum hring sitt
hvoram megin við miðlykkjuna að
framan. Fellið af með sléttum og
brugðnum lykkjum. Saumið saman
ermarnar og saumið þær í ermaopin
með aftursting á röngunni. Leggið
flíkina á milli tveggja raki-a hand-
klæða í réttum málum og látið
þorna.
NÁMSAÐSTOÐ
í stæröfræði, eðlis- og efnafræði
fyrir grunnskóla, framhaldsskóla og háskóla.
Sjá nánar á vefsíðu.
Tölvu- og stærðfræðiþjónustan ehf.
Brautarholti 4, sími 551 5593.
G LÆSILEG SíRVERSLUN MEÐ ALLT f BAÐHERBERGIÐ
BAÐSTOFAN *
BÆJARLIND 14. SlMl 564 57 00