Morgunblaðið - 14.07.2000, Síða 51

MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 2000 51
4-..
SIGURÐUR
ÁRNASON
100 ára er í dag tengdafaðir
minn Sigurður Arnason, fyrr-
um stórbóndi á Sámsstöðum í
Fljótshlíð.
Það er margs að minnast
þegar menn hafa lifað svo
langan dag, en þar sem ég
hefi aðeins þekkt Sigurð
helming þess tíma sem hann
hefur lifað á þessari jörð, eru
hugleiðingar mínar bundnar
við seinni hluta æviskeiðs
Sigurðar.
Þegar ég kynntist Sigurði
þá var hann bæði stór og
sterkur. Stór er hann að vísu
enn en hefur linast nú seinni
ár, allt nema kollurinn, þar er
hann alveg heiðskír og fer
enn með öll höfuðskáldin auk
sinna eigin kveðlinga þegar
sá gállinn er á honum. Æði
hefur Sigurður sjálfsagt þótt
fyrirferðarmikill á sínum
yngri árum enda maður sjálf-
stæður og fastur fyrir.
Sigurður er sögumaður ágætur
og hefur marga söguna sagt um
sig og sveitunga sína. Allt græsku-
laust enda á hann auðvelt með að
koma auga á það hjákátlega í at-
burðum ýmsum. Það er helst í
hans beinskeyttu vísukornum sem
broddur finnst í og gjarnan þá
beint að þeim sem eru í sviðsljós-
inu í pólitikinni og hafa ekki staðið
sig að hans mati.
Bassi er Sigurður býsna góður.
Eg hefi heyrt að Sigurður og
bræður hans hafi á kyrrum sumar-
kvöldum á Sámsstöðum sungið
saman margradda svo ómaði um
alla Hlíð, enda voru þeir allir og
reyndar öll systkinin mikið söng-
fólk.
Sigurður á indælis konu Hildi
Odu og eiga þau saman sjö börn;
Unni, Valborgu, Söru Hjördísi,
Arna Þorstein, Þórunni Björgu,
Hrafnhildi Ingu og Þórdísi Öldu.
Öll hafa þau komist vel til manns.
Barnabörnin eru 16 og barna-
barnabörnin einnig 16.
Sigurður og Hildur kona hans
byrjuðu sinn búskap í „gamla bæn-
um“ eins og þá var títt, en fljótlega
hófust þau handa við að byggja
nýtt hús og af þeim stórhug sem
einkennir Sigurð. Þriggja hæða
stórhýsi, minna mátti það ekki
vera, enda var heimilisfólkið margt
á þeim tíma. Auk þess var byggt
myndarlegt fjós og hlaða.
Börnin sendu þau öll á Skóga-
skóla en á þeim tíma var ekki sjálf-
gefið að senda börn í framhalds-
skóla. Þar stóðu þau sig með prýði
svo sem þau eiga kyn til.
Þegar ég fór að stíga í vænginn
við Söru Hjördísi dóttur þeirra fyr-
ir margt löngu mætti ég strax
notalegu viðmóti og varð okkur
Sigurði brátt vel til vina og hefur
það haldist alla tíð síðan.
Það var oft mikið að gera í
heyskapnum á þeim árum og gekk
ég gjarnan í lið með þeim þegar
sem mest var að gera. Var Sigurð-
ur þar fremstur í flokki og dró
ekki af sér þótt kominn væri yfir
miðjan aldur og máttum við sem
yngri vorum hafa okkur öll við til
að fylgja honum eftir.
Sigurður er mikill hestamaður,
og hafði oft margt úrtökugóðra
hesta. Frægastur þeirra var
„gamli“ Huginn og er haft fyrir
satt að enginn hestur hafi svifið
töltið svo fagurlega, og með slíkri
feikna yfirferð að langir fætur Sig-
urðar námu við jörð. Meðan Þverá
rann meðfram Hlíðinni svam Sig-
urður ásamt bræðrum sínum á
hestum út og suður, bæði við
ádrátt og leik. Hefur Sigurður alla
tíð haft gaman af að sundríða og
hefur gjarnan notað hvert tækifæri
sem gefið hefur til þessarar íþrótt-
ar. Þegar komið var frá hesta-
mannamótum á Hellu sundreið
hann gjarnan Eystri-Rangá fyrir
neðan brúna hjá Djúpadal svona
rétt að gamni sínu.
Mér er sérlega minnisstætt þeg-
ar við eitt sinn vorum fjögur sam-
an ríðandi á heimleið úr Þórsmörk
einn fagran dag í ágústmánuði fyr-
ir margt löngu. Þá tók hann þá af
skarið og sagðist ekki nenna að
ríða brúna, Fljótið færi hann hvað
svo sem við hinir gerðum. Engu
tauti varð við hann komið en við
hinir þorðum alls ekki að leggja í
Fljótið. Eftir að hafa dokað við á
Fljótsbakkanum austanverðum og
skoðað aðstæður, og þótt Markar-
fljót rynni nánast í einum ál, lagði
hann óhikað í á brúnum, stórum en
óvönum vatnahesti og beindi hon-
um ákveðið á móti straumi yfir á
bakkann vestanverðan og fór strax
á rogasund. Þegar að bakkanum
kom var hann svo brattur og að-
dýpi mikið að hesturinn komst ekki
upp af sjálfsdáðum. Sigurður sá
sitt óvænna, gerði sér lítið fyrir og
„lagði“ hestinum að bröttum bakk-
anum, hafði sig af baki og upp á
bakkann og vippaði síðan hestinum
upp.
Þegar hann svo kom að Barkar-
stöðum er sagt að Sigurður bóndi á
Barkarstöðum, sem tók á móti Sig-
urði Árnasyni hundblautum á hlað-
inu hafi sagt án skrúðmælgi sem
að fornu: „Þú hefur farið djúpt,
Sigurður."
Þetta er einkenni á Sigurði
Arnasyni. Hann er áræðinn, úr-
ræðagóður og stórhuga, fer gjarn-
an djúpt, en hefur sig alltaf að
landi hver svo sem barningurinn
er.
Eg óska Sigurði til hamingju
með daginn og velferð hans í lífinu.
Gunnar Olafsson.
Það er hollt að hafa átt
heiðra drauma vökunætur,
séð með vinum sínum þrátt
sólskins rönd um miðja nátt,
aukið degi í æviþátt,
aðrir þegar stóðu á fætur.
(St.G.St.)
Til eru þeir sem hlaupa 100
metra á 10 sekúndum og hljóta
fyrir há verðlaun og heimsfrægð
og síðan ekki söguna meir. En
hvað skal þá segja um hina sem
halda sprettinum í hundrað ár, já, í
heila öld með heiðri og sóma - eins
og afmælisbarnið sem við samfögn-
um í dag.
Sigurður á Sámsstöðum hefur
lengst af haldið drjúgri ferð og
hvergi dregið af sér í sínu lífs-
hlaupi, þótt ekki hafi honum, frem-
ur en öðrum, með öllu tekist að
hlaupa af sér Elli kerlingu.
Margur undrast og spyr hvað
þurfi til að ná slíkum árangri?
Sumir hyggja sig helst geta lengt
líf sitt með sérhlífni og sjálfsdekri
eða heilsurækt og hollustumeðul-
um af ýmsu tagi. Hér munu þó lík-
indi til að efniviður hafi frá upphafi
verið með besta móti og áraun og
erfiði miðað til aukins styrks og út-
halds í lífsbaráttunni. Erfðir og
uppeldi dregið í eina átt sem vel
hefur dugað.
Sigurður er kominn af bænda-
og handverksfólki sem búið hefur í
Fljótshlíð í marga ættliði, atgervis-
fólki sem mörgu er gefið listfengi
og hagar hendur ásamt ást á ljóð-
um og öðrum fögrum listum.
Hann er fæddur 14. júlí árið
1900 á Sámsstöðum í Fljótshlíð,
þar sem bjuggu foreldrar hans
Arni Arnason og Þórunn Jónsdótt-
ir. Árni faðir hans var fæddur á
Kii-kjulæk 1861, sonur Árna Ein-
arssonar bónda þar og konu hans
Þórunnar Ólafsdóttur frá Múlakoti.
Þórunn móðir Sigurðar var fædd á
Grjótá 1870, dóttir Jóns Ólafssonar
síðar bónda á Mið-Sámsstöðum og
konu hans Þorbjargar Eyjólfsdótt-
ur.
Foreldrar Sigurðar hófu búskap
á Kirkjulæk en fluttust að Vestur-
Sámsstöðum 1898. Þau eignuðust
sjö börn en misstu eina dóttur á
fyrsta ári.
Sigurður var fjórði í röð systkin-
anna sex sem upp komust, tveggja
systra og fjögurra bræðra (nánari
heimild í Goðasteini 1991, bls.45).
Sigurður hefur verið rúmlega
þrítugur að aldri er ég, barn að
aldri, fór að veita þessum ná-
granna mínum athygli. Hann var,
eins og fólk hans allt, hinn gjörvu-
legasti maður, hávaxinn og vel á
sig kominn á allan hátt.
Ættfræðingar okkar hafa einatt
reynt að rekja ættir okkar til nor-
rænna víkinga og herkonunga. Og
nú um síðir jafnvel allt til Karla-
magnúsar keisara. Fyrir mitt leyti
tel ég ekki ástæðu til að fara út
fyrir Fljótshlíðina í þessu tilviki.
Við unglingarnir reyndum gjarnan
að setja okkur fyrir sjónir hvernig
okkar mesta hetja, Gunnar á Hlíð-
arenda, hefði litið út. Um hann
segir í Njálu:„...hann var vænn at
yfirliti ok ljóslitaðr, réttnefjaðr ok
hafit upp í framanvert, bláeygr ok
snareygr ok roði í kinnum, hárit
mikit ok fór vel ok vel litt...“.
Margt af þessu gæti sem best átt
við afmælisbarn dagsins á yngri
árum og raunar kannski fleira sem
um fornkappann segir og íþróttir
hans og atgervi. Nema þá helst
hinn rauðleiti háralitur sem fremur
gæti bent til írskra áhrifa. Til
þeirrar áttar gæti líka bent hin
skáldlega æð og ást á ljóðum og
söng sem ekki er vitað til að Gunn-
ar hafi verið gæddur en mjög hef-
ur einkennt hetjuna okkar 100 ára.
Ekki fór heldur hjá því að ung-
lingurinn sæi fyrir sér feðgana
fimm á Sámsstöðum, hávaxna og
hermannlega, fara saman í flokki
og mæta Njáli og sonum hans og
Kára, ekki til að eigast illt við,
heldur til þess að bera saman og
máta nútíð við fortíð.
Hitt lá í augum uppi að atferli og
tækjabúnaður var með gjörólíkum
hætti og það þó gamli Njáll væri
um sumt búmannlega vaxinn.
En því er þetta sagt að Árni
bóndi og synir hans fjórir, meðan
þeirra naut við heima, voru slíkir
afreksmenn í jarðabótum með
handverkfæri ein að vopni, að til
slíks verður vart jafnað. Segir í
skýrslum Búnaðarfélags Fljótshlíð-
ar að árið 1923 hafi þeir unnið 526
dagsverk við skurðgröft og túna-
sléttun með handverkfærum. Sýnir
þetta með öðru af hvílíkri atorku
var unnið og þó engum ofgert.
Árið 1932 tóku eldri bræðurnir,
Jón og Sigurður, við búi af föður
sínum og bjuggu í fyrstu báðir í
húsi því sem hann hafði reist og
flutt í með fjölskyldu sinni alda-
mótaárið 1900. Síðar skiptu þeir
jörðinni og fékk Sigurður vestur-
hlutann.
Sigurður og kona hans Hildur
Árnason byggðu síðan upp öll hús
að nýju á sínum jarðarhelmingi
niður undir þjóðvegi. Var það allt
gert af miklum stórhug og mynd-
arskap. Hildur kona Sigurðar er
fædd í Danmörku 25. maí 1913 og
voru foreldrar hennar Guðmann
Vigfús Einarsson, kaupmaður og
kona hans Valborg Pedersen ljós-
myndari.
Þau Hildur og Sigurður eignuð-
ust sjö börn, einn son og sex dæt-
ur, allt hið mannvænlegasta fólk
sem ásamt afkomendum öllum
bera atgervi og hæfileika sinna
mikilhæfu foreldra áfram til kom-
andi kynslóða.
Sigurður bjó stóru og góðu búi
með fjölskyldu sinni um áratugi
þar á Sámsstöðum. Fyrri árin og
einkum meðan á byggingafram-
kvæmdum stóð naut hann góðrar
aðstoðar Karls Þorkelssonar sem
alllengi hafði verið þar heimilis-
maður, svo og Söru systur sinnar
er síðar fluttist til Reykjavíkur. En
lengst af rak hann búið með konu
sinni og börnum meðan þeirra naut
við heima.
Atgervismönnum standa ýmsar
leiðir til boða. Aðstæður og mennt-
unarkostir ráða þó einatt miklu um
starfsval og verkahring. Sigurður
unni sveitinni sinni. Afstaða hans
var hin sama og kappans Gunnars
á Hlíðarenda: „Hér vil ég una ævi
minnar daga“. Og þótt hann á unga
aldri og í upphafi bílaaldar eignað-
ist vörubíl sem hann ók í atvinnu-
skyni í nokkur ár lá það fyrir hon-
um að verða bóndi á sinni
föðurleifð svo sem verið höfðu for-
feður hans í marga ættliði. Þar
stóð hann í fremstu röð, ötull og
frumlegur í framkvæmdum og fór
einatt sínar eigin leiðir svo sem um
gerð útihúsa og ýmsa vinnutilhög-
un til léttis og aukinna afkasta.
Fyrir honum lá beint við að nýta
þyngdaraflið með því að láta fóðrið
detta niður úr hlöðugólfinu, beint
niður á fóðurgangana í fjósinu.
Hlöðuna byggði hann með sér-
stökum búnaði til súgþurrkunar
samkvæmt eigin hugviti. Og aukin
afköst fengust við sláttinn með því
að beita þremur hestum fyrir
sláttuvélina í stað tveggja sem
flestir létu sér nægja. Þetta er að-
eins nefnt sem dæmi af mörgu
slíku. Sjálfur var hann vinnuþjark-
ur sem einatt lagði nótt við dag
þegar mikið lá við svo sem oftast
virtist vera og ekki síst um
heyannir. En þrátt fyrir vinnu-
kappið gaf Sigurður sér samt af og
til tíma til upplyftingar og afslöpp-
unar svo sem nú er að orði komist. .
Hann átti löngum góða hesta enda c
snjall og laginn tamningamaður. Af
þeim hafði hann hið mesta yndi og
minnist ég sérstaklega jarpa gæð-
ingsins sem hann nefndi Hugin
þótt fleiri væru þeir góðir.
Sigurður gaf sér einnig tíma til
lestrar, einkum hreifst hann af
ljóð- um góðskáldanna en ýmsar
hvassar athugasemdir átti hann til
að gera við þau ritverk sem hann
sökkti sér niður í. Fannst glöggt
hve gjör- kunnugur hann var bæði
nýjum skáldskap og gömlum og
voru sálmaskáldin þar síst undan-
skilin. Sjálfur var hann vel hag-
mæltur og hafði gaman af að kasta
fram stökum og kveðlingum við
ýmis tækifæri, oft í gamansömum
tón. Mun margt af því tiltækt vin-
um hans og til vitnað þegar tæki-
færi gefast.
Mikið var sungið á Sámsstaða-
heimilinu og hafði Sigurður fallega
djúpa bassarödd. Voru þau hjónin,
Sigurður og Hildur, lengi góðir
liðsmenn í kirkjukór Fljótshlíðar
sem söng Guði lof og dýrð í báðum
sóknarkirkjum sveitarinnar.
Margs væri vert að minnast frá
aldarlöngum og litríkum ferli Sig-
urðar á Sámsstöðum auk þess sem
að ofan er ritað. Hann leit stund-
um hlutina frá óvæntum sjónar-
hornum og varði sín sjónarmið eða
sótti sín mál af fimi og kappi. Vin-
ur hefur hann verið vina sinna og
ekki látið andstæðar skoðanir
spilla tryggð og vinskap.
Hann mun hafa tekið sárt að
þurfa að yfirgefa jörð sína og sveit
þegar aldur færðist yfir. En jafn-
framt heimt gleði sína að nýju þeg-
ar sonur hans tók aftur heima á
Sámsstöðum og nú enn frekar þeg-
ar ein dætra hans og tengdasonur
hafa byggt sér snoturt hús á Þver- r
árbökkum í landi Sámsstaða.
Við þennan áfanga getur Sigurð-
ur á Sámsstöðum horft til baka um
langan veg, minnst góðra tíða og
gjöfullar reynslu, gleðistunda og
góðvinafunda eins og ég veit að
honum enn mun hlotnast í dag. Og
ég veit að hann er þakklátur henni
Hildi sinni og bömunum þeirra og
fjölskyldunni allri fyrir samfylgd-
ina hingað til.
Ég flyt honum hugheilar ham-
ingjuóskir á heiðursdegi héðan að
austan, frá mínu fólki, vinum hans
öllum og „Hlíðinni okkar vænu“.
Og við hæfi er að Hlíðarskáldin,
Bjarni og Þórsteinn, sem honum
hafa alltaf verið hugleikin, leggi til
lokaorðin í þessa afmæliskveðju: '
Þó að skyggi yfir öld
og ýmsir tónar deyi,
þá verður hvorki þögn né kvöld
á þínum bjarta vegi.
(Þorst.Erl.)
Sváfnir Sveinbjarnarson.
Júlítilboð

Ál styri ■ or*11 01
v og stýrisstammi I Zb Z l QIT3.
Grip Shift
iskiptihandföng
Eagle dempari
á Bronco Pro Shock
íra .
Tilboö kr. 23.715 stqr: 22.530
tan fjöðrun 24" 21 qfra fyrir 8-10 ára.
i
Tilboö kr. 22.865 stqr: 21.530
20" 6 gíra fyrir 6 - 7 ára.
Tilboö kr. 18.615 stqr: 17.685
Armúla 40
Sími: 553 5320

Hjólin eru afhent tilbúin til notkunar,
samsett og stillt á fullkomnu reiöhjólaverkstæöi.
Árs ábyrgð og upphersla fylgir hjólum frá Markinu.
Söluaðilar:
• Hjá Ása, Hafnarfiröi • Pípulagningaþjónustan, Akranesi • Hrannarbúöin, Grundarfiröi • Kaupfélag Húnvetninga, Blönduósi • Hegri, Sauðárkróki
• Valberg, Ólafsflröi • Skíðaþjónustan, Akureyri • Skógar, Egilsstööum • Vik, Neskaupstaö • KASK, Hornafiröi • Útisport, Keflavík
I Lferslunin
AURKIÐ