Morgunblaðið - 12.09.2000, Blaðsíða 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 12. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
I-
FRÉTTIR
Á að einka-
væða í heil-
brig’ðiskerfinu?
Samtök heilbrigðisstétta stóðu nýverið fyrir málþingi
um einkavæðingu í heilbrigðiskerfínu. Meðal þess sem
framsögumenn ræddu var hvort sjúklingar ættu að
geta keypt sér læknisþjónustu hjá einkaaðila og sloppið
þannig við biðlista. Rúnar Pálmason sat þingið.
Morgunblaðið/Jim Smart
Salur Norræna hússins var þéttsetinn á málþinginu.
ÞORVARÐUR Sæmundsson, lögfræðingur hjá
tryggingafélaginu Sjóvá-Almennum fjallaði um
sjúkratryggingar en hann taldi afar ólíklegt að
sátt gæti náðst um einkavæðingu þeirra. Hins
vegar fælust ýmsir kostir í því að einkaaðilar
tækju að sér að tryggja almenning sem síðan
gæti nýtt sér tryggingabætumar til að leita sér
lækninga á einkareknum sjúkrastofnunum. Op-
inber heilsugæsluþjónusta yrði þó áfram til
staðar sem allir ættu aðgang að.
Vaxandi kostnaður kallar á umræður
Þorvarður sagði því sem næst óumdeilt að al-
mannatryggingakerfið væri einn af homstein-
um íslensks velferðarþjóðfélags. „Ég trúi því að
seint muni ábyrgir aðilar hefja umræðu um
breytingar á fyrirkomulagi sjúkratrygginga og
almannatrygginga þannig að aldur, heilsufar og
þá einkum efnahagur, kunni að hafa áhrif á rétt
landsmanna til sjúkrahjálpar,“ sagði hann. Heil-
brigðisþjónustan væri þó dýr og fyrirsjáanlegt
að kostnaðurinn myndi vaxa á næstu árum.
Hann benti á að í mannfjöldaspá fyrir árið 2010
væri gert ráð fyrir því að eldra fólki myndi fjölga
mjög til móts við þá sem væra á vinnumarkaði.
Það mætti því búast við að fyrr en síðar kæmu
upp sjónarmið um að það væri bæði óeðlilegt og
ósanngjamt að þeir sem vinna yrðu að greiða
aukna skatta til að standa straum af læknis-
kostnaði þeirra sem hafa látið af störfum sökum
aldurs. Það væri þó afar ólíklegt að menn teldu
fysilegt að einkavæða sjúkratryggingamar.
Fremur yrði stefnt að því að samhliða góðri, op-
inberri sjúkratryggingavemd yrði til staðar
heilsugæsluþjónusta sem borin yrði uppi af
einkaaðilum. Þeir sem nýttu sér þjónustuna
myndu greiða fyrir hana. Þannig kerfi hefði ratt
sér til rúms víða um heim, m.a. í Svíþjóð. Fyrir-
tæki í Svíþjóð geta, að sögn Þorvarðar, keypt
sjúkratryggingar fyrir starfsmenn sína hjá
tryggingafélögum. Þegar þeir veikjast geta þeir
sloppið við langa biðlista sem víða hafa myndast
í hinu opinbera kerfi með því að leita sér læknis-
aðstoðar eftir öðram leiðum, jafnvel erlendis,
s.s. í Bandaríkjunum. Þorvarður taldi ekkert því
til fyrirstöðu að íslensk tryggingafélög gætu
boðið upp á slíka þjónustu. Þau gerðu það að
vissu leyti nú þegar. Þorvarður minnti á að fólk
þarf að hafa búið hér á landi samfleytt í 6 mánuði
áður en það byijar að njóta almannatrygginga-
kerfisins. Til að brúa bilið kaupir fólk sér sjúkra-
tryggingu hjá tryggingafélögum.
Þorvarður sagði að meginhindranin fyrir ein-
kvæðingu sjúkratrygginga væri sú að trygg-
ingafélög miða iðgjald við aldur og heilsufar um-
sækjenda. Tryggingafélagið gæti jafnvel
ákveðið að hafna umsókn um tryggingu. Slíkt
fyrirkomulag myndi væntanlega aldrei ryðja sér
rúms hér á landi. Hins vegar gæti skapast sátt
um að fólki yrði gert kleift að kaupa sér sjúkra-
tryggingar af einkaaðila til að borga fyrir þjón-
ustu sem veitt væri af öðram en ríkinu.
Viyi fólk greiða fyrir aukna
þjónustu á að leyfa það
Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor
sagði að flestir væra sammála um að tryggja
bæri öllum mannsæmandi heilbrigðisþjónustu.
Jafnframt væri Ijóst að kostnaður við meðferð
sumra sjúkdóma væri flestum ofviða. Því hlyti
ríkið ætíð að veita þeim sem á þyrftu að halda
læknisþjónustu. Hins vegar væri ljóst að biðrað-
ir í heilbrigðiskerfinu væra mikið vandamál og
sjúklingum til mikils skaða. Hannes lagði til að
þeim sem það kysu væri gefinn kostur á því að
kaupa sér sjúkratryggingar hjá einkaaðilum. Ef
þeir veiktust gætu þeir nýtt sér þær tryggingar
til að sækja sér læknishjálp á einkarekinni
sjúkrastofnun. Ríkið myndi greiða með þeim
þann kostnað sem það annars hefði borið hefði
sjúklingurinn lagst inn á ríkisrekinn spítala.
Hannes spurði hvem það skaðaði ef sjúklingur
keypti sér læknisþjónustu hjá einkaaðila til að-
losna út úr biðröð hjá opinberri sjúkrastofnun.
Með því myndu biðlistar styttast en þeir væra
mjög þjóðhagslega óhagkvæmir.
Blandað kerfí einkareksturs og opinbers
Hannes taldi að síst ætti að draga úr framlög-
um til heilbrigðismála, en aukinn hluti ætti að
koma frá einkaaðilum. Til þess gætu kostir
einkavæðingarinnar, s.s. aukin hagræðing og
bætt þjónusta, nýst. Einkavæðing hefði skilað
árangri í öðram atvinnugreinum hér á landi og
engin ástæða til að ætla að svo yrði ekki um heil-
brigðiskerfið. Hann væri þó alls ekki að mæla
fyrir því að öll heilbrigðisþjónusta í landinu yrði
einkavædd. Fólki yrði gefinn kostur á blönduðu
kerfi. Þannig gætu þeir sem vildu og gætu keypt
sér læknisþjónustu frá einkaaðila. Ríkið myndi
borga þann hluta kostnaðarins sem það annars
þyrfti að bera en sjúklingurinn, eða öllu heldur
tryggingafélag hans, yrði að greiða mismuninn.
Hannes taldi að ríkið ætti að einbeita sér að
dýrri og vandasamri heilbrigðisþjónustu og
meðferð auk þess sem það átti að sjá um öflugar
forvamir í skólum, fjölmiðlum og annars staðar.
Hannes sagði að meðal þess sem þyrfti að
gera til að greiða fyrir einkavæðingu í heilbrigð-
iskerfinu væri að Háskóli íslands hættióeðlilegri
takmörkun á aðgangi að læknanámi.
Ríkið ætti þar að auki að leita allra leiða til að
nýta það fjármagn betur sem rynni til heilbrigð-
isþjónustunnar, m.a. með útboðum, s.s. á þvotti
og matseld. Auk þess væri umhugsunarefni
hvort ríkið ætti að greiða læknisþjónustu fyrir
fólk sem hefði sannanlega valdið sjálfu sér heils-
utjóni með óskynsamlegri hegðun, s.s. fólk sem
drykki áfengi eða borðaði sér til skaða.
Niðurskurður og hagsmunabarátta
Ögmundur Jónasson, þingmaður Vinstri
hreyfingarinnar - græns framboðs, sagði nauð-
synlegt að umræða um einkavæðingu í heil-
brigðiskerfinu færi fram. Of oft hefði gerst að
miklar kerfisbreytingar hefðu verið knúnar
fram án umræðu áður.
Ögmundur sagði tvær meginástæður fyrir að
umræðunni um einkavæðingu í heilbrigðiskerf-
inu. í fyrsta lagi væra það tilraunir ríkisstjóm-
arinnar til að skera niður opinber útgjöld. í öðra
lagi færi nú fram hagsmunabarátta fjármagns-
eigenda sem gjaman vildu komast yfir það gríð-
arlega mikla fé sem rynni til heilbrigðismála á
Islandi. Innan læknastéttarinnar væru einnig
menn sem sæju sér gróðavon í einkarekstri. Ög-
mundur taldi einkavæðingu í heilbrigðiskerftnu
langt frá því að vera fýsilegan kost. Hún myndi
ekki fela í sér spamað en auk þess myndi einka-
væðing leiða til lakari heilbrigðisþjónustu fyrir
almenning. Ögmundur vitnaði til skýrslu OECD
um úfgjöld til heilbrigðismála í Bandaríkjunum
sem sýndi að Bandaríkjamenn eyða um helm-
ingi hærri fjárhæð til þessa málaflokks en Is-
lendingar. Þrátt fyrir það væra mjög alvarlegir
meinbugir á heilbrigðiskerfinu vestra. Ögmund-
ur benti á að stór hluti þess fjármagns sem rynni
til heilbrigðiskerfisins í Bandaríkjunum færi í
vasa fjárfesta. Hann vitnaði í skýrslu Parkland-
stofnunarinnar þar sem kæmi fram að fyrirtæki
á heilbrigðissviði í Bandaríkjunum krefjast um í;
15% arðsemi. Hið mikla fjármagn sem færi til
heilbrigðisþjónustus skilaði sér ekki til fátækari
Bándaríkjamanna. „Erum við tilbúin að taka
fylgifiskum [einkavæðingar]? sem era mismun-
un og ójöfnuður. Sem er sú staðreynd að pening-
ar ákveða forgangsröðun," spurði Ögmundur.
Kaupa sig fram fyrir biðraðir
Hann sagði að ef hagnaður heilbrigðisstétta
færi eftir því hve miklum fjármunum væri varið
til umönnunar sjúkhnga væri hætt við því að
hagur sjúklinganna myndi versna. Heilbrigðis- I
stéttir á Islandi hefðu í gegnum árin barist fyrir
rétti sjúklinga jafnframt því að gera kröfur um
betri kjör. Með einkavæðingu mætti búast við
að sjúkrastéttir myndu í auknum mæli hugsa
um sinn eigin hag.
Ögmundur hafnaði jafnframt þeirri hugmynd
að fólki yrði gefinn kostur á að kaupa sér læknis-
þjónustu af einkaaðila en fá um leið þá upphæð
frá ríkinu sem hið opinbera hefði annars þurft
að verja til læknisþjónustunnar. „Það á ekki að
leyfa þeim sem hafa fjármagn að kaupa sig fram .
í biðröðum að þjónustu sem er niðurgreidd af ij
skattborgaranum," sagði Ögmundur.
Tannlækningar þegar einkavæddar
Þórir Schiöth, formaður Tannlæknafélags Is-
lands, taldi að lærdóm mætti draga af reynslu
tannlækna sem hefðu um langa hríð starfað á
fijálsum markaði. Þórh- sagðist þó ekki mæla
með því að sama kerfi og tannlæknar búa við
verði notað ef af einkavæðingu verðui' í heil-
brigðiskerfinu. „Ég tel þó að einkavæðing eigi
rétt á sér í heilbrigðiskerfinu þai’ sem hægt er
að auka gæði þjónustunnar með samkeppni," ■
sagði Þóiir. Það væri alveg ljóst að læknir sem , .
þyrfti að reka fyrirtæki 1 samkeppni myndi ve
betri þjónustu til að standa sig í samkeppni.
Einkavæðingin sem slík væri ekki lausnin held-
ur samkeppni. Tryggja þyrfti að samkeppni
ríkti á því sviði sem einkavætt væri á.
Þórir sagði almenning í auknum mæli hafa
snúið baki við hinu ríkisrekna skólatannlækna-
kerfi og leitað í auknum mæli inn á hinn ftjálsa
markað þrátt fyrir að þurfa að greiða verð. Það
kæmi nefnilega í ljós að fólk mæti heilsu sína
mikils og væri tilbúið til að greiða hærra verð j
fengi það betri læknisþjónustu. Þórir sagði að
samkv. upplýsingum Tannlæknafélagsins ko
aði ríkisrekna skólatannlæknakerfið þjóðfélagið “
meira en hið einkarekna.
Tilraun til að auka íjármagn
til heilbrigðismála
Þórir sagði öra þróun hafa átt sér stað í heil-
brigðisvísindum en um leið hafi kostnaður stór-
aukist. Niðurskurður hafi leitt til þess að biðlist-
ar hrannast upp. Um leið og betri en jafnframt
dýrari meðferðarkostir bjóðast standa læknar
frammi fyrir því að geta ekki boðið besta kostinn j
því þá er hætta á að fleiri bætist á biðlista. „Það
að skoða aukna einkavæðingu í heilbrigðisgeir- “
anum lít ég á sem tilraun til þess að auka fjár-
magn til hans,“ sagði Þórir.
Hann sagði einkarekstur tannlæknaþjónustu
ekki hafa verið val tannlækna sjálfra heldur
hefðu tannlækningar á einhvem hátt lent á milli
stafs og hurðar. Það væri umhugsunarefni hvers
vegna stjórnmálamenn hefðu ákveðið að flokka
tannviðgerðir á annan hátt en önnur læknis-
verk.
Hann vakti athygli á því að engin tannlækna- ;
aðstaða væri fyrir hendi á stóra sjúkrahúsunum ■
heldur væri sjúklingum bent á að leita sér tann- W
lækninga á einkareknum stofum.
„Eins og gefur að skilja er erfitt fyrir rúm-
liggjandi sjúklinga að sækja sér tannlækningar
utan spítalans,“ sagði Þórir. Að auki væri mis-
jafnt hvernig almannatryggingar tækju þátt í
kostnaði almennings við tannlækningar. Það
færi m.a. eftir aldri sjúklinga og atvinnuþátt-
töku.
Samskip 133 milljónum
undir boði Herjólfs hf.
LIÐLEGA 133 milljóna króna mun-
ur var á þeim tveimur tilboðum sem
bárast I rekstur Vestmannaeyjaferj-
unnar Herjólfs. Samskip hf. bjóðast
til að reka ferjuna í þrjú ár fyrir 192
milljónir og er það talsvert undir nú-
verandi kostnaði, en Herjólfur hf.
bauð 325 milljónir kr.
Vegagerðin bauð út á Evrópska
efnahagssvæðinu ferjusiglingar milli
Þorlákshafnar og Vestmannaeyja
annars vegar og milli Stykkishólms,
Flateyjar og Brjánslækjar hins veg-
ar. Ríkið á ferjurnar Heijólf og Bald-
ur og leggur þær til og er gert ráð
fyrir að þau verði gerð út frá sömu
stöðum og veiti svipaða þjónustu og
undanfarin ár. Utboðið miðast við
rekstur ferjanna í þrjú ár, frá 1. jan-
úar næstkomandi að telja.
Sæferðir með lægsta tilboð
Tvö tilboð bárast í rekstur Herj-
ólfs, eins og áður segir. Tilboð Sam-
skipa, 192,3 milljónir, er 30 milljón-
um kr. undir kostnaðaráætlun.
Tilboð núverandi rekstraraðila,
Herjólfs hf„ er hins vegar 133,2
milljónum kr. hærra en tilboð Sam-
skipa, eða 325,5 milljónir kr. Reynd-
ar gerir Heijólfur einnig fjögur frá-
vikstilboð en þau era eingöngu í
textaformi og ekki era birtar neinar
tölur upp úr þeim að svo stöddu. Rík-
ið hefur verið að greiða um 100 millj-
ónir með siglingum Herjólfs á ári,
samtals um 300 milljónir kr. á
þriggja ára tímabili. Sú tala er ekki
alveg samanburðarhæf við tilboðin
því Vegagerðin greiðir nú tryggingar
skipsins utan við útboðið.
Sæferðir ehf. í Stykkishólmi áttu
lægsta tilboð í rekstur Baldurs, 166,1
milljón kr. Breiðafjarðarfeijan Bald-
ur ehf. í Stykkishólmi bauð 184,7
milljónir og Nýsir hf. í Reykjavík
198,9 milljónir. Öll tilboðin eru yfir
kostnaðaráætlun og heldur hærri en
ríkið hefur verið að greiða fyrir þessa
þjónustu. Kostnaðaráætlun hljóðaði
upp á 136 milljónir fyrir þriggja ára
tímabil og ríkið hefur verið að greiða
52-53 milljónir á ári með rekstrinum.
Búa yfir þekkingu og reynslu
Samskip hafa rekið Eyjafjarðar-
feijuna Sæfara í nokkur ár í kjölfar
útboðs. Kristinn Þór Geirsson, fram-
kvæmdastjóri rekstrarsviðs innan-
lands hjá félaginu, segir að hjá félag-
inu sé ákveðin reynsla og þekking á
þessum rekstri í Eyjafirði auk þess
sem félagið sé bæði með flutninga á
sjó og landi. Niðurstaðan bendi til að
Samskip geti nýtt þekkingu sína við
þennan rekstur sem hann segir raun-
ar að sé tiltölulega þægilegur.
Vonaðist eftir fleiri tilboðum
Guðjón Hjörleifsson, bæjarstjóri í
Vestmannaeyjum, og Magnús Jónas-
son, framkvæmdastjóri Herjólfs hf„
lýstu hins vegar miklum áhyggjum
sínum af því að stjómun Herjólfs
færist úr Eyjum og þeir segjast jafn-
framt undrandi á þeim mikla mun,
sem á tilboðunum er. Töldu þeir ekki
auðsýnt hvernig Samskipa ætla að
fara að því að græða á rekstrinum
miðað við tilboð fyrirtækisins.
Sæferðir hf. reka tvö skemmti-
ferðaskip á Breiðafirði, reyndar Qjl
verður annað gert út til veislusigl-
inga frá Reykjavák í vetur. Pétur
Ágústsson framkvæmdastjóri segir
að því fylgi ýmis samlegðaráhrif að
bæta þriðja skipinu við þótt það væri
á annarri áætlun, meðal annars yrði
sameiginleg skrifstofa, innkaup og
markaðssetning. Þá taldi hann ekki
útilokað að nýir aðilar gætu gert *
meira úr þessu. Fyi’irtækið hefði til >
dæmis heimild til að nýta Baldur til jgj
annarra verkefna þegar hann væri (p
ekki í sinni föstu áætlun en tók fram
að of snemmt væri að segja til um til
hvers það leiddi.
Helgi Hallgrímsson vegamála-
stjóri segist hafa vonast eftir fleiri
tilboðum í ferjuleiðirnar, sérstaklega
til Vestmannaeyja. Hann segir að öll
tilboðin verði nú skoðuð gaumgæfi-
lega og afstaða tekin til þeirra að
þeirri vinnu lokinni. Hann segir ekk- r
ert hægt að gefa út um við hverja
verði samið fyrr en þá.