Morgunblaðið - 27.10.2000, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Uppgjör
skáldsins við
feril sinn
I kvöld verður frumsýnt í Nemendaleik-
húsi Listaháskólans Ofviðrið eftir William
Shakespeare í þýðingu Helga Hálfdanar-
sonar í leikstjórn Rúnars Guðbrandsson-
ar. Hávar Sigurjónsson ræddi við Rúnar
um verkið og sýninguna.
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Töframaðurinn Prosperó heillar Antóníu, systur sína, ásamt fylgdarliði til eyjar sinnar.
FYRSTI útskriftarárgangur ný-
stofnaðrar leiklistardeildar Lista-
háskóla Islands frumsýnir fyrstu
leiksýningu sína á þessu leikári í
kvöld. Þau sem eru í hópnum heita
Björn Hlynur Haraldsson, Björg-
vin Franz Gíslason, Elma Lísa
Gunnarsdóttir, Gísli Örn Garðars-
son, Kristjana Skúladóttir, Lára
Sveinsdóttir, Nína Dögg Filippus-
dóttir og Víkingur Kristjánsson.
Verkefnið sem þau hafa valið sér er
ekki af léttara tagi, Ofviðrið eftir
Shakespeare, dramatískur ævin-
týraleikur með draumkenndu ívafi
er ein aðferð til að lýsa þessu marg-
brotna verki.
Takmarkaleysi leikhússins
Ofviðrið er eitt af siðustu verk-
um skáldsins, samantekt h'fsreynds
manns og stórfenglegs skálds sem
þekkti takmarkaleysi leikhússsins
út í ystu æsar. Hugmyndir manna
um leikhús á tímum Shakespeares
voru svo opnar og frjálsar að ekki
vafðist fyrir áhorfendum að fylga
persónununum yfir úthöf til fjar-
lægra landa og aftur til baka í sjón-
hendingu, fljúga um töfraheima
með álfum og yfirnáttúrulegum
verum og taka hamskiptum án
stórkostlega úthugsaðra búninga-
skipta. Það nægði að horfa í kring-
um sig og segja sem svo; Svo þetta
er Grikkland. Eða eyja Prosperós
sem er sögusvið Ofviðrisins; dular-
full og seiðmögnuð þar sem Prosp-
eró hefur sest að og tekið öll völd
eftir að hafa verið hrakinn frá völd-
um af bróður sínum Antóníó. Hann
er reyndar orðinn að systur, Ant-
oníu, í sýningu Nemendaleikhúss-
ins. Rúnar leikstjóri segir að þessi
breyting hafi í upphafi stafað af
kynjaskiptingu innan leikhópsins
en eftir því sem á æfingatímann
hafi liðið hafi sifellt komið betur í
Kristjana
Skúladóttir
Elma Lísa
Gunnarsdóttir
Ijós hversu skemmtilega möguleika
þessi breyting býður upp á. „í dag
eru konur ráðherrar, forsetar og
stjórnendur ríkja og fyrirtækja.
Þetta tengir verkið betur við nú-
tímann ef eitthvað er. Á tímum
Shakespeares hefur þetta verið
óhugsandi."
Á eyjunni hefur frummaðurinn
Kaliban verið einráður en Prosperó
beygir hann undir sig og gerir að
þjóni sínum og hefur það boðið upp
á ýmsar túlkanir í gegnum tíðina.
Nýlendustefna Breta, arðrán
þriðja heimsins og árekstrar ólíkra
menningarheima hafa legið hvað
beinast við og eru auðlesin í verkið.
Prosperö og Kaliban
sami maður
Rúnar segir að róttækasta túlk-
unarleiðin sem þau fari í sýningu
Víkingur
Kristjánsson
Lára
Sveinsdóttir
Gísli Örn Nína Dögg
Garðarsson Filippusdóttir
sinni sé einmitt fólgin í samskipt-
um Kalibans og Prosperós. „Við
höfum leikið okkur með þá hug-
mynd að Kaliban sé í rauninni hluti
af persónu Prósperós. Hann er
frummaðurinn í honum, villimaður-
inn sem hlýðir eðlishvötunum án
þess að hugsa um siðferðilegar
hliðar gjörða sinna. Þetta verður
sérstaklega áleitið þar sem Prosp-
eró grunar Kaliban um að hafa
nauðgað Miröndu, 15 ára dóttur
sinni. Ef Kaliban og Prosperó eru
einn og sami maðurinn kemur nýr
flötur upp í samskipum föður og
dóttur sem búa ein á þessari af-
skekktu eyju.“
Rúnar segir að þessar túlkunar-
leiðir liggi í texta verksins. „Við
höfum engu breytt í textanum til að
koma þessum hugmyndum að. Með
því að setja konur í sum karlhlut-
verkin kemur upp skemmtilega
kynferðisleg spenna á milli pers-
ónanna sem gefur sýningunni
kröftugri blæ. Það er ljóst af þessu
verki að Shakespeare er að ljúka
sínum höfundarferli. Hann dregur
inn í verkið flest þau viðfangsefni
sem hann hefur fengist við í fyrri
verkum sínum. Hér sjáum við
vangaveltur um valdið og hversu
mikil tálsýn raunveruleikinn getur
verið. Þá má einnig lesa út úr verk-
inu eins konar uppgjör höfundarins
við endurreisnartímann. Hin gamla
heimsmynd er að hrynja og ný tek-
ur við. Þetta er áleitið þema á okk-
ar tímum við aldamótin 2000.“
í sýningu Nemendaleikhússins
er tónlist stór þáttur og þegar
Prósperó setur á svið leiksýningu
fyrir sjálfan sig er boðið upp á tón-
listarveislu, óperu, kabarett, rokk
og pönk. „Þetta byrjar vel hjá karl-
inum en endar í martröð. Leiksýn-
ingin hans verður sífellt erótískari
eftir því sem á líður og að lokum
stöðvar hann sjóið, getur ekki hald-
ið áfram. Kalibaninn í honum er að
taka yfirhöndina og hann þorir
ekki að hleypa honum alia leið. Við
göngum eins langt og við getum í
þessum leik,“ segir Rúnar Guð-
brandsson leikstjóri.
Nýtt
leikhús
Nemendaleikhúsið stendur á
tvennum tímamótum á þessu
hausti. Ekki aðeins er þetta fyrsta
frumsýningin undir merkjum leik-
listardeildar Listaháskólans heldur
verður frumsýnt í kvöld í nýju leik-
húsi sem innréttað hefur verið í
kjallara húsnæðis leiklistardeildar
Listaháskólans við Sölvhólsgötu.
„Þetta er að flestu leyti mjög gott
leikhús,“ segir Rúnar. Takmarkan-
ir húsnæðisins eru þó næsta aug-
ljósar, lofthæðin leyfir ekki að leik-
ið sé nema á gólfinu og í salnum eru
súlur sem þrengja nokkuð að
möguleikum við notkun rýmisins.
Nemendaleikhúsið hafði um árabil
haft aðsetur í Lindarbæ og þar var
komin löng hefð á leiksýningar sem
náði allt aftur á sjöunda áratuginn.
„Það er vafalaust eftirsjá að Lind-
arbæ,“ segir Rúnar þótt hann
bendi jafnframt á að Lindarbær
hafi í upphafi ekki verið leikhús
heldur samkomusalur. „Eg er hins
vegar ekki óvanur því að búa til
nýtt leikhús í kringum sýningar
mínar. Ég hef ekki tölu á þeim
rýmum og salarkynnum sem ég hef
átt þátt í að innrétta fyrir leiksýn-
ingar hér í borginni og víðar.“
Á heimleið eftir
doktorsnám á Englandi
Rúnar hefur undanfarin ár
stundað nám til doktorprófs í leik-
húsfræðum við De Montfort-há-
skólann í Leicester á Englandi.
„Rannsóknarverkefni mitt er fólgið
í samanburði á kenningum pólska
leikstjórans Grotowskys og Rúss-
ans Stanislavskys, en kenningar
þessara tveggja manna um þjálfun
leikara og nálgun leikarans að hlut-
verkum sínum hafa verið hvað
áhrifamestar á 20. öldinni.“
Rúnar segist enn vera með ann-
an fótinn í Englandi. „Ég fer aftur
út eftir áramótin til að ljúka við
verkefnið en líklega er ég á heim-
leið með búslóð og fjölskyldu."
Auk Rúnars standa að sýning-
unni Sigurður Kaiser sem gerir
leikmynd og búninga. Egill Ingi-
bergsson hannar lýsingu og hljóð-
mynd skapar Haraldur V. Svein-
bjömsson.
Frumsýning Nemendaleikhúss-
ins á Ofviðrinu verður í kvöld
klukkan 20.

Einsaga o g póstmódernismi
BÆKUR
Sagnfræði
MOLAR OG MYGLA
Atviksbók. Höfundar: Carlo Ginz-
burg, Davíð Ólafsson, Sigurður
Gylfi Magnússon: Molar og mygla.
Um einsögu og glataðan ti'ma. At-
vik 5. Ritstjórar: Ólafur Rastrick og
Valdimar Tr. Hafstein.
Utgefandi: Bjartur -
Reykjavíkur Akademían.
Reykjavík 2000.148 bls.
UNDANFARIN fjögur til fimm ár
hafa hugtökin póstmódemismi og
einsaga æ oftar borið á góma í fræði-
legri umfjöllun um sagnfræði og
söguritun hér á landi. Erlendis hefur
þessi umræða staðið mun lengur og
orðið ansi heit á köflum. Einkum virð-
ast deilur um póstmódemismann og
erindi hans við sagnfræðina hafa orð-
ið snarpar og ekki er langt síðan und-
irritaður las grein í breska blaðinu
Times Literay Supplement, þar sem
höfundurinn lýsti póstmódem-
ismanum sem „grafreit heilbrigðrar
skynsemi". Sýnir það orðaval glöggt,
hve mjög mönnum getur hitnað í
hamsi í fræðilegri orðræðu. Um gildi
einsögunnar, sem svo hefur verið
nefnd hér á landi, munu fleiri vera
sammála, þótt víst greini menn á um
hagnýta þýðingu hennar fyrir rann-
sóknir og fræði.
Ef marka má orð Sigurðar Gylfa
Magnússonar í bókinni, sem hér er til
umfjöllunar, fer því aukinheldur
fjarri að sagnfræðingar, sem stunda
einsögurannsóknir, séu að öllu leyti
sammála um aðferðir, áherslur og
markmið, að ekki sé talað um afstöðu
til annars konar rannsókna. Þær kalla
þeir stundum „hefðbundnar" og er
ekki laust við að nokkurrar fyrirlitn-
ingar' gæti í því orðavali. Fer og
gjaman svo er menn hyggjast ryðja
nýjar brautir, nema ný lönd, að taka
verður hraustlega á og dugir þá engin
tæpitunga. íslenska orðið einsaga er
látið ná yfir það sem á ensku heitir
„micro history" (eiginlega örsaga) og
felur í sér að þeir, sem slík fræði
stunda, leggja megináherslu á að
rannsaka hið smáa og einstaka, fyrir-
bæri sem erfitt er að meta og mæla
eða bera saman við önnur. Er þá
gjaman byggt á heimildum sem lítt
hefur verið sinnt áður, ellegar að
fræðimenn nálgast viðfangsefni sín
frá nýju sjónarhomi og túlka áður
kunnar heimildir á nýjan hátt.
Italski sagniræðingurinn Carlo
Ginzburg er almennt talinn „faðir ein-
sögunnar" og er þá átti við þær að-
ferðir, sem hann og lærisveinar hans
beita við rannsóknir. Hugtakið
„micro history" er miklu eldra og
vitaskuld hafa fræðimenn um langan
aldur kannað „hið smáa“, þótt öðrum
rannsóknar- og túlkunaraðferðum
hafi verið beitt.
Ginzburg á fyrstu ritgerðina í þess-
ari bók og fjallar þar um íræðasvið
sitt, mótun þess og verðandi á lifandi
og persónulegan hátt. Mikill fengur
er að því að fá þessa ritgerð Ginzburg
á íslensku, en margir leggja jafnan
við hlustir er hann tekur til máls,
sama hvort þeir eru honum sammála
eða ekki. Höfúndar hinna ritgerð-
anna, þeir Davíð Ólafsson og Sigurð-
ur Gylfi Magnússon, hafa á undan-
fömum ámm verið framarlega í hópi
þeirra fræðimanna íslenskra, sem að-
hyllast rannsóknaraðferð einsögunn-
ar. Þeir gera í greinum sínum grein
fyrir þeim umræðum, sem fram hafa
farið um einsögu hér á landi og í ná-
grannalöndum að undanfömu, lýsa
viðhorfum sínum og meta stöðu þessa
fræðasviðs; Davíð fjallar auk þess all-
ítarlega um tengsl póstmódemisma
og einsögu. Þessar ritgerðii' em báð-
ar fróðlegar aflestrar og að minni
hyggju dágóð kynning á þessu sviði
sagnfræðinnar. Ekki get ég þó lýst
mig sammála öllu, sem þeir félagar
hafa að segja, og síst að rannsóknir á
einsögu og stórsögu (eða fjölsögu)
eigi ekki samleið. Ég get ekki séð
annað en að allar greinar sagnfræð-
innar hljóti að eiga samleið og mín
skoðun (og reynsla) er sú, að þá verði
mest gagn að iðju fræðimanna er þeir
bera sig saman og ræða rannsóknar-
efni og aðferðir. Þá getur hver notið
starfa annars og þá er mest von til
þess að lesendur fái í hendur góð verk
og gagnleg. Ekkert er verra en ein-
angmnin.
Orðið einsaga virðist hafa unnið sér
nokkum þegnrétt sem íslenskt heiti
yfir „micro history". Þetta er að
sönnu þjált orð, en ekki er ég fyllilega
sáttur við það. Það er ógagnsætt, sí-
fellt þarf að útskýra merkingu þess,
og andheitin sem hér em notuð og lát-
in ná yfir „macro history", fjölsaga og
stórsaga, em enn verri. Hér er því
verðugt verkefni fyrir snjalla orða-
smiði, en fátt bendir til annars en að
umræða um þetta svið sagnfræðinnar i:
muni heldur aukast en minnka á kom-
andi missemm.
Texti bókarinnar allrar er lipur og
vel læsilegur, en verður þó á stöku
stað nánast ofhlaðinn lærðum orðum
og orðasamböndum. Þau em sótt í
fræðilega umræðu og vel skiljanleg
öllum sem þar em vel heima, en ekki
er víst að aðrir lesendur eigi létt með
að skilja allt sem sagt er. Að öðm leyti
er frágangur texta með ágætum, neð-
anmálstilvitnanir em margar og þess I
vandlega gætt að birta á frummálinu
texta, sem teknir em beint upp og
birtast þýddir á íslensku í meginmáli.
Útkoma þessarar bókar hlýtur að
velq'a nokkra athygli í íslenskum
fræðaheimi, enda ekki oft sem út em
gefin rit um söguspeki og aðferða-
fræði, hvað þá að út komi á íslensku
ritgerðir á borð við menn eins og
Carlo Ginzburg. Eiga aðstandendur
útgáfunnar hrós skilið fyrir framtakið.
Jón Þ. Þór
jé—_____________________________________________________________________________________ -&***___________________________________________________________________________________________________________________________________________________JÚL&