Morgunblaðið - 27.10.2000, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLMIÐLUN
Margir fjölmiðlar hafa umboðsmenn almennings innan sinna vébanda
Betri fréttir almenningi
og fjölmiðlum í hag
AÍSLANDI er til embætti
umboðsmanns Alþingis,
sem almenningur getur leit-
að til ef honum þykir stjórnvöld hafa
brotið á sér með einhverjum hætti.
Fyrir nokkrum árum var einnig
stofnað embætti umboðsmanns
bama, sem gætir réttar þess hóps
og nú liggur fyrir Alþingi tillaga um
stofnun embættis umboðsmanns
aldraðra.
Fjölmörg dagblöð og fréttastofur
víða um heim hafa sett á laggimar
embætti umboðsmanns lesenda, eða
umboðsmanns almennings. Peir
bera oft hið skandinavíska heiti „om-
budsman", hvar í heimi sem þeir
starfa, enda urðu Svíar fyrstir þjóða
til að koma á embætti umboðsmanns
almennings gagnvart stjómvöldum
árið 1809.
Þessir umboðsmenn á fjölmiðlun-
um, sem oftast em valdir úr hópi
reynslumestu blaða- og frétta-
manna, taka við athugasemdum al-
mennings vegna frétta, mynda og
annars efeis og kanna innan fjöl-
miðla sinna hvemig frétt eða annað
efni var unnið, með tilliti til ná-
kvæmni í frásögn, réttlátrar umfjöll-
unar, að báðar hliðar máls hafi kom-
ið fram og að ekki hafi verið farið
yfir mörk velsæmis að neinu leyti.
Þeir þurfa þó ekki umkvörtun al-
mennings til, því þeir eiga að fara yf-
ir allar fréttir daglega með þessi at-
riði í huga og leita skýringa ef
eitthvaðberútaf.
Að könnun umboðsmannsins lok-
inni birtir hann svar sitt. Sumir um-
boðsmenn hafa umsjón með leiðrétt-
ingadálki í dagblöðum, aðrir birta
athugasemdir í innanhússpósti
fjölmiðils og margir rita sérstakan
dálk í dagblöð, t.d. einu sinni í viku,
þar sem þeir rekja athugasemdir
sínar.
Undanfarin ár hefur færst mjög í vöxt að fjölmiðlar hafí sérstakan
starfsmann á sínum snærum, sem oft ber starfsheitið umboðsmað-
ur lesenda eða umboðsmaður almennings. Ragnhildur Sverris-
dóttir fjallar um hlutverk umboðsmannsins.
Uppnám á ritstjóm bandarísks dagblaðs. Umboðsmaðurinn þarf stundum að setja ofan í við fjölmiðilinn þar
sem hann starfar en í önnur skipti aðeins að svara fyrirspumum um vinnslu og innihald frétta og annars efnis
og skýra út ákveðin atriði fyrir lesendum eða áhorfendum viðkomandi fjölmiðils.
Svör umboðsmannanna snúast
um að útskýra hvers vegna frétt var
á einn veg en ekki annan, þeir hæla
stundum fjölmiðlum fyrir að sinna
hlutverki sínu með sóma, eða þá að
þeir telja ástæðu til að taka undir
gagmýnina og beina tilmælum til
fjölmiðla sinna að bæta vinnubrögð-
in. Hlutverk þeirra innan hvers
fjölmiðils er því svipað og hlutvepk
siðanefndar Blaðamannafélags ís-
lands, en umboðsmenn eiga eðlilega
hægara með að leita svara án tafa og
birta jafnóðum í fjölmiðlum sínum.
Margir þeirra halda reglulega erindi
á hinum ýmsu fundum félagasam-
taka, þar sem þeir útskýra grund-
vallaratriði blaðamennsku. Þá hafa
margir umboðsmenn þann háttinn á
að biðja viðmælendur fjölmiðla að
svara spumingum um reynslu sína
af samskiptunum.
Tryggir vandaðri
blaðamennsku
Fjölmiðlar, sem hafa umboðs-
menn innan sinna vébanda, segja
starf þeirra tryggja vandaðri blaða-
mennsku en ella, því þeir veiti stíft
innra eftirlit með að rétt sé farið
með staðreyndir og að fýllstu sann-
gimi sé gætt í umfjöllun. Starf
þeirra geri viðkomandi fjölmiðil
jafnframt aðgengilegri fyrir al-
menning og um leið trúverðugii.
Starfsmenn ritstjóma verði sér
einnig meðvitaðri um álit almenn-
ings á fréttavinnslu. Innan fjölmið-
ilsins sparist tími ritstjóra, frétta-
stjóra og annarra yfirmanna, því
öllum athugasemdum almennings
sé hægt að beina til umboðsmanns-
ins. Beint samband almennings við
umboðsmann hafi það einnig í fór
með sér að hægt sé að leysa ýmis
umkvörtunarefni í sameiningu, sem
áður hafi hugsanlega farið íyrir
dómstóla.
Umboðsmenn á fjölmiðlum hafa
bundist alþjóðlegum samtökum, þar
sem þeir geta skipst á upplýsingum.
Samtökin, The Organization of
News Ombudsmen, halda einnig
námstefnur, þar sem ýmsir þekktir
einstaklingar hafa haldið erindi, til
dæmis fjölmiðlagagnrýnandinn
David Shaw hjá Los Angeles Times,
Ben Bradlee, fyrrverandi ritstjóri
Washington Post, og breski sagn-
Ný tækni og nýir siðir

EG ER ekki í blaðaútgáfu ...
Um þessar mundir vilja
margir okkar lesenda fá
fréttir í dagblaði og við munum
reyna að þjóna þeim. Þegar þeir
vilja fá fréttirnar á Netinu sjáum
við einnig til þess. Ef þeir vilja fá
fréttirnar sendar beint inn í hug-
ann munum við setja upp heila-
barkarútgáfu.“
Þessi ummæli eru höfð eftir
Arthur O. Schultsberger Jr. útgef-
anda bandaríska dagblaðsins New
York Times sem eins og æ fleiri
blöð víða um heim skilgreinir sig
ekki lengur sem dagblað heldur
fyrirtæki í upplýsinga- og frétta-
miðlun hvers konar.
Á nýafstaðinni ráðstefnu IFRA,
samtaka blaðaútgefenda, sem
haldin var í Amsterdam, komu
þessi sjónarmið skýrt fram en þar
lögðu margir fulltrúar útgáfufyr-
irtækja áherslu á það markmið að
nýta til fulls mismunandi eigin-
leika fjölmiðla til að koma efni á
framfæri.
Blaðaútgefendur hafa á undan-
fömum árum haslað sér völl á nýj-
um sviðum fréttamiðlunar, svo
sem Netinu, textaskilaboðum í
farsímum, WAP-símum, sjón-
varpi, útvarpi. Þessi þróun heldur
áfram þrátt fyrir að hrakspár, sem
víða voru uppi fyrir fáum árum um
að saga dagblaða í venjulegri
mynd yrði brátt öll, hafi ekki
gengið eftir. Þvert á móti virðist
blaðaútgáfa hvers konar standa í
miklum blóma og aukabúgreinar,
svo sem netútgáfur, virðast al-
Útgefendur blaða hafa á undan-
förnum misserum almennt tileinkað
sér nýja tækni og möguleika til
að koma fréttum og upplýsingum til
lesenda. En um leið verður það
vandamál áleitnara hvernig eigi
að skipuleggja fréttastofur og nýta
kosti hinna mismunandi miðla
sem best. Guðmundur Sv.
Hermannsson hlýddi á fulltrúa
útgáfufyrirtækja velta þessu fyrir
á ráðstefnu IFRA.
mennt hafa styrkt blöðin þótt þær
hafi verið kostnaðarsamar.
Vandasöm skipulagning
Eitt helsta vandamálið sem út-
gáfufélög fást nú við er hvernig
eigi að skipuleggja útgáfuna þann-
ig að hver miðill styðji annan og
rekstur fyrirtækjanna verði sem
hagkvæmastur. Álitamálin eru
mörg og án efa hafa komið upp
deilur á ritstjómum allra blaða
sem einnig eru með netútgáfu um
hvort birta eigi frétt á Netinu áður
en hún kemur í blaðinu. í grófum
dráttum má þó segja
að sú verkaskipting
hafi þróast, að net-
miðlar skýra frá frétt-
um augnabliksins en
dagblöðin fjalla ítar-
legar um málið daginn
eftir.
Blöð hafa farið ýms-
ar mismunandi leiðir
til að reka netútgáfur.
Sum byggja netblöð
eingöngu á fréttum úr
prentmiðlinum, önnur
nota fréttir frá frétta-

þjónustum til að brúa bilið og enn
önnur hafa komið upp sérstökum
ritstjórnum fyrir netmiðlun líkt og
Morgunblaðið hefur gert. Þá hafa
verið gerðar tilraunir, einkum á
bandarískum blöðum, með að hafa
sameiginlega ritstjórn sem fram-
leiðir fréttir fyrir hina ýmsu miðla
en árangurinn hefur ekki alltaf
verið góður.
Blaðið Financial Times ákvað þó
að fara þessa síðastnefndu leið
þegar hafin var útgáfa á FT á
þýsku í febrúar sl. en jafnframt
var ákveðið að hefja netúgáfu í
tengslum við blaðið. Ákveðið var
að skipuleggja ritstjórn þar sem
unnið er með fréttirnar á sameig-
inlegu fréttaborði fyrir blaðið og
Netið. Klaus Schweinsberg, yfir-
maður netþjónustudeildar Fin-
ancial Times í Þýskalandi, sagði á
ráðstefnunni í Ámsterdam að að-
eins mánuði fyrir útgáfudag hefðu
verið uppi háværar deilur milli
netblaðamanna og prentblaða-
manna blaðsins þar sem þeir hefðu
ekki skilið hvaða hlutverki þeir
ættu að gegna á þessari marghliða
fréttastofu. Að lokum var málið
leyst með því að láta einn mann
bera ábyrgð á því hvaða fréttir eru
birtar á Netinu og hvaða fréttir
eru birtar í blaðinu.
Tæknin ekki vandamálið
heldur fólk
Rolf Lie, einn af ritstjórum
norska blaðsins Aftenposten,
sagði í Amsterdam að Aftenposten
væri að þróast úr því að vera eitt
stærsta blaðaútgáfufyrirtæki
Noregs í fjölmiðlunarfyrirtæki.
Markmiðið væri m.a. að fá blaða-
menn til að hugsa á þann veg að
þeir væru ekki að vinna á dagblaði
heldur með upplýsingar. Hins