Skírnir - 01.08.1909, Síða 79

Út at æfisögu Péturs biskups
271
honum er o f gjarnt að verja orð og aðgerðir biskups en velja and*'
stæðingum hans snuprur og ákúrur.
Loks verður höf. alltíðrætt um það, sem eg kallaði aðalann-
markann á riti hans, að það fræddi raenn helzt til lítið um sálar-
og hugsjónalíf Péturs biskups. Og til þess að ekki væri unt að
misskilja orð mín, tók eg sérstaklega fram nokkur atriði, sem eg
hefði kosið að fá nánari vitneskju um, svo sem hverjum andlegtim
áhrifum biskup hefði orðið fyrir af samtíðarmönnum sínum, og
hverjar hugsjónir hefðu verið ríkastar í brjósti hans á æsku og full-
orðinsárunum. En hverju svarar höf. þessum réttmætu óskum?
Hann sem er gagtikunnugur æfiferli biskups og hefir að sjálfsögðu
lesið öll rit hans og ræður og alt sem um hann hefir verið ritað
og haft undir höndum bréf frá biskupi og til biskups og auk þess
haft náin kynni af honum og heimili hans um nokkur ár. Hann
segir að um slíkt só »ekki hægt að segja neitt með vissu; hugleið-
ingar í þá átt yrðu ekki nema hugartildur, sem aldrei ætti að sjást
í vísindalegu riti«, og í »erlendum æfisögum« sjáist »aldrei slíkar sál-
arlýsingar, nema hjá einstöku lélegum dönskum höfundum, sem ekki
sóu »eftirbreytnisverðir.«
Þegar eg las þessar fullyrðingar datt mér i hug skrítla um
norðlenzkan prest, er hólt líkræðu yfir myndarbónda og talaði ein
göngu um jarðabætur hans og sjósóknir og starf hans í þjóuustu
sveitarfélagsins. Þegar jarðarförinni var lokið, þakkaði ekkjan presti
fyrir ræðuna með handabandi og sagði um leið ofurhóglátlega: »Þér
gleymduð alveg hjartagæzkunni og sálinni hans Jóns míns, prestur
minn.« »Látum sálina eiga sig«, gall klerkur við, »hún er hvort
sem er komin til guðs«.
En svo eg hverfi nú aftur að efninu, þá hefi eg lesið margar
æfisögur eftir einkargóða höf., sem hafa talið sér auðsjáanlega skylt
að leysa úr slíkum spurningum, sem eg áður hefi uefnt, og meira
að segja gert það á rökréttum og strangvísindalegum grundvelli,
ýmist með því að láta orð og athafnir sögukappans lýsa sálar- og
hugsjónalífi hans eða, hafi hann verið skáld eða rithöfundur, þá
með þvi að grafast fyrir það í ljóðum hans og ritum og leiða rök
að áhrifum þeim, sem hann hefir orðið fyrir utan frá. Eg skal
fúslega játa, að slikar rannsóknir og slík ,sálarsundurliðun‘ er mik-
ið vandaverk, en verð hins vegar að halda því fram. að þær séu
hvorki né þurfi að vera »fimbulfamb« eða »hugartildur«, ef rétt er
á haldið. Stundum eru þær jafnvel óumflýjanlegar, með því að
hlutverk allrar vísindalegrar sagnfræði og sögurannsókna er að