Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1933, Side 3

3
Marteinsmessu til Hallvarðsmessu, 11. nóvbr.—15. maí; Jónsb. s. 32
með nánarí ákvæðum). Þeir skyldu taka við þingvítum (Jb. 11), og
refsa glæpamönnum og þjófum (með því að hengja þá, Jb. 264).
Þeir gátu krafizt manna til að fara að ránsmönnum (Jb. 40), þeir
skyldu á leiðum skýra mönnum frá þvi, sem gerzt hafði á alþingi
(Jb. 12); þeir hafa pundara, sem eftir á að fara (Jb. 235); þeir skyldu
greiða nefndarmönnum þingfararkaup (Jb. 66), þeir skyldu heimta
tekjur og tolla og gera skil fyrir þeim, og þeir skyldu fella dóma í
málum (sjá t. d. Alþb. I., 384—85). Um skyldur sýslumanna við kirkj-
una má lesa í DI. II., 364 o. s. frv.; sst. 765 um kosning þeirra (1342).
Hver sýslumaður varð að vinna eið útaf kosningu nefndarmanna, sem
svo hljóðar í Alþb. I., 9: »Til þess leggr þú hönd á helga bók og
því skýtur þú til guðs, að þá menn hefur þú nefnda til þings að
þessu sinni, sem þér póttu vel til fallnir og vænastir til skila eftir
þinni samvizku, og eigi tóktu þar aðra muni til og svó skalt þú
jafnan gjöra, meðan þú hefur þetta starf, og að svo stöfuðum eiði
sé þér guð hollr, gramr, ef þú lýgr*.1)
Til er sýslubréf frá Diðrik Píning yngra frá 1490, sem gefur
glögga grein á því, hverjar skyldur sýslumaður hafði; vér tökum
hér upp kafla: »eg hefi tilsett og tilskipað ærligan dándisveini(l) og
minn trúan þénara Hinrik Mæding að reka míns herra kóngsins sýslu
og umboð hér með yður um Kjós, Kjalarnes og með Sundum, svo
sem fullmegtugum sýslumanni þing að setja, lög og rétt að gjöra,
sætta og semja, sekta og niðrsetja, próf á taka og dóma yfir nefna,
gjaftolla og væniligan góðvilja saman að taka eða taka láta.............
býð eg fyrgreindum Hinrik Mæding, að hann tali lög og rétt til
hvers manns, og þó með vægð og miskunn þar sem þess þarf við,
en þrjóskum og þrályndum sé hann réttr dómari, harðr og refsinga-
samr«. Það mun mega trúa þvi, að þetta bréf sé ekki einsdæmi eða
undantekning, heldur hafi svo verið almennt til orða tekið, og
svo sem það var um 1500, hefur það víst verið bæði fyrir og eftir.
Frá upphafi höfðu íslendingar áskilið sér, að lögmenn og umboðs-
menn (sýslumenn) konungs væru innlendir menn. Þetta hefur ekki
ævinlega farið eftir þessari ósk, og Hinrik Mæding, sem nú var
nefndur, var ekki innlendur maður. 1579 hefur íslendingum þótt
þurfa að brýna þessa ósk sína. í supplíkázíu til Friðriks II. stendur
m. a. svo: »í annan máta, að yðar mildileg náð vildi tilsetja, að
sýslumenn væri kjörnir hér í landið skikkanlegir og ærlegir eptir
ordínantíunni fyrst af yðar náðar lénsmanni, með lögmanna og
1) Hér er 2. grein (þú) sett i stað 1. greinar (eg).
1*