Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1933, Page 118

118
furðu stór lækur. Uppspretturnar eru i fyrstu nær eystri hálsinum,
en beygja næstum því óðara til vesturs, fyrir suður-odda Einstöku-
torfu (21), og renna síðan vestan-við hana, Einstaka-torfa er all-stór
jarðvegshnaus, sem staðizt hefir stormhrynur aldanna og sómir sér
prýðilega þarna í draginu. Mun hún vera um þrjár dagsláttur að
flatarmálsstærð. Það virðist vera óskráð lög meðal allra haustfjall-
gangnamanna, að fara aldrei lengra en á Einstöku-torfu, nema kindur
sjáist sunnar. En það ber oft við. Af torfunni er frek klukkutíma-
reið suður úr draginu.
Skammt norðan-við Einstöku-torfu gengur dalskora inn í fjallið,
til suðvesturs, og nefnist Syðra-Landsuðurgil (22). Norðan- við það
er á all-löngum kafla áferðarfagur fjallskambur, en illur yfirferðar.
Fjall þetta er nafnlaust, nema nyrsta öxlin, er heitir Landsuðurgils-
öxl (23). Norðaustanvert við hana gengur Ytra-Landsuðurgil (24)
inn í fjallið. Með-fram fjallskambinum hið neðra eru sléttar eyrar, með
mosaþembum, og nefnast Fremri-Hólmar (25), (réttara væri Syðri-
Hólmar). Norðan-við Landsuðurgilsöxl breikkar dalurinn að mun.
Austurfjallið nefnist þar Skvompufjall (26) á afarlöngu svæði og er
bæði bratt og hátt, víðast hvar. Með-fram syðri hluta Skvompufjalls
liggja Heimari-Hólmar (27) hið neðra, (réttara væri Ytri-Hólmar).
Þeir eru víðlendir og fagrir; með fábreyttum gróðri þó. Áin rennur
þar í mörgum kvíslum, lygnum eða stríðum, og er þar oft gæsafjöldi
mikill síðari hluta sumars. Þvert inn í Skvompufjall, mjög sunnar-
lega, gengur einkennilegt gil, bratt og alldjúpt, en ekki klettótt. Það
nefnist Skvompugil (28); stundum þó aðeins kallað Skvompa (29),
— kvenkyns-orð. Dálitlum spölnorðar en gilið eru Skvompulindir (30).
Það eru ótal margar smáar og undurtærar kaldavermslu-uppsprettur,
sem taka yfir allmikið svæði í neðanverðri fjallshlíðinni og fossa
með þýðum niði milli mosavaxinna steina og hnúfu-barða. Renna
þær allar í síki úr ánni, sem er rétt uppi undir hliðarrótunum. —
Við norður-öxl Skvompufjalls er Tjaldstœði (31)fjallgangnamanna.
Austan-við öxlina liggur Svartárdalur (32) suðaustur í fjallgarðinn.
Það er heljarmikill, sérstæður dalur, hrikalegur, og illur yfirferðar.
Inni á þeim dal er steinn, sem nefndur er Altari (33), stundum
Gvendaraltari \34). Eftir dalnum fossar Svartáin (35) og rennur hún
niður um hið djúpa mynni við norðuröxl Skvompufjalls, og alla leið
ofan í Bleiksmýrardalsá. í vorleysingum er Svartá sannkallað mann-
drápa-forað. Jafnvel að hausti til er illt að fara yfir hana, svo er
farvegurinn staksteinóttur og pyttóttur. Ekki er nema steinsnar, að
kalla má, frá mynni Svartárdals og norður í eitthvert hrikalegasta
klettagilið, sem fyrirlinnst á öllum Bleiksmýrardal, Skessugil (36). Það