Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Page 48

52
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
saman, að endar lögðust á misvíxl og voru negldir saman. Annar hólk-
urinn eða hringurinn var víðari en hinn, svo að hann gekk utan yfir
hann, og milli þeirra var svo sigtisbotninn festur. Ef sigtið stóð á
borði, var neðri hólkurinn (þ. e. víðari hólkurinn) líkt og stétt (t. d.
á blikkfötu) og allhátt frá borðplötunni upp í sigtisbotninn. Þegar
mjólk var síuð í slíkum sigtum, var þunn léreftsrýja stundum lögð
ofan á hárbotninn, til þess að betur síaðist. Gísli í Skógargerði segir,
að þegar botninn bilaði, hafi verið reynt að prjóna í hans stað annan
botn úr hrosshári eða kýrhalahári og festa í sigtið.
Þessi útlendu mjólkursigti hafa áreiðanlega ekki orðið algeng hér
fyrr en á 19. öld, jafnvel ekki fyrr en á síðari hluta aldarinnar.
Nú skal hverfa að aðalefninu, síunaraðferðum þeim, sem kalla
mætti fornar og íslenzkar. Það er sjálfsagt bæði fyrri og síðari tíma
aðferð, þar sem melur er auðfenginn, að nota melræturnar, melbusk-
una, melþvöguna til þess að sía mjólk á trog eða rjóma á strokk; var
þá greitt úr buskunni og henni hagrætt laglega yfir ílátinu og hellt
í gegn. Guðlaugur E. Einarsson (f. 1883) segir mér, að þegar hann
var að alast upp í Holtum í Rangárvallasýslu, hafi Þykkbæingar ver-
ið fátækir og sauðfáir, og því hafi konur þeirra oft á vorin farið upp
um sveitir til þess að verða sér úti um ullarhár. Höfðu þær þá með
sér melbuskur til þess að víkja konum, sem urðu fegnar að fá þetta
í síur og þvögur og gáfu gjarnan ull í staðinn. Magnús Finnbogason
frá Reynisdal segir, að Meðallendingar hafi á sama hátt látið Mýr-
dælinga hafa melbuskur í skiptum fyrir annað, t. d. fýl, og Eyjólfur
á Hvoli segir, að melþvaga hafi venjulega verið höfð fyrir sigti. Og
loks er svo merkileg heimild um þetta í Lbs. 366, 8vo, sem í er meðal
annars „Eitt samtal, er sýnir mannanöfn, ein og önnur orð og tals-
hætti, sem fyrir falla í tali almúgafólks, sérdeilis í Skaftafells sýslu“.
í samtalinu er bóndi m. a. að hvetja konu sína til að vanda smjörið
og ostana, sem fara eiga til prestsins. Hún svarar:
„Nú vil eg ekki tala á móti þér svo sem skap mitt býður mér til, en
veit þó hvaðan þessi alda rennur, af þeim dritnasta bæklingi, sem
hér er kominn á gang.4) Eg helli aldrei ósíaðri mjólk í strokk, því þó
eg hafi ekki norðlendska sílárinn, þá hef eg þó, eins og allir hér, sum-
taksþvöguna eða þurrasefsgrindina (þurrasef er hrossanálin), sem
riðuð er í pokakorn og hellt í mjólkinni, en haldið í hornin báðum
4) Hér er sveigt að áðurnefndum bæklingi Olaviusar.