Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1982, Blaðsíða 60

64
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
menn nokkurnveginn einróma talið sig þekkja bæði tvö, hvaða goð þau eiga
að sýna. Engu að síður langar höfund þessarar greinar til að bera fram þá
spurningu hvort þessi hefðbundni skilningur standist, einkum að því er varðar
íslenska líkanið. í háa herrans tíð hafa fjölmargir fræðimenn af mörgum
þjóðernum talað um þessa litlu styttu sem væri hún hugsanlega, sennilega eða
örugglega af Þór hinum norræna, guði þrumu og eldingar, þursabana og ann-
arra óvætta, fulltingjara manna og guða. Þetta litla líkneski er sennilega
þekktasti og þráljósmyndaðasti listgripur sem menn vita nú deili á frá upphafi
miðalda á íslandi.
Hið forna kinverska spakmæli sem svo hljóðar, að ein mynd lýsi betur en
þúsund orð, er vissulega satt og rétt. (Sjá 1. mynd.) Mynd gerir þó ekki lýs-
ingu óþarfa, enda skal nú þessu íslenska listaverki stuttlega lýst. Það er nú í
Þjóðminjasafni íslands, Þjms. 10880. Líkanið er steypt úr bronsi, 6,7 cm
hátt, og sýnir kringmótaða mynd af manni sem situr uppréttur á stól með fjór-
um fótum og þremur toppum upp úr bakinu. Engir armar eru á stólnum.
Maðurinn er með toppmyndaða húfu eða hatt á höfðinu, en að öðru leyti er
hann nakinn að sjá, því að til dæmis sjást tær hans og ekki er unnt að greina
nein merki klæðnaðar. Hann er með mikla kampa sem leggjast eins og lauf
upp á báða vanga — eða eitthvað sem minnir á lauf. Á hvorum vanga um sig
er eins og þetta lauf skiptist í tvennt, og sveigist efri parturinn upp eftir kinn-
inni, yfir kinnbeinið, nær hér um bil upp að auga og endar þar í uppundningi.
Neðri parturinn er hinsvegar nokkru breiðari og sveigist lítið eitt niður á við til
beggja hliða. Einnig sýnist maðurinn vera með gróskumikið hökuskegg, og
svo er að sjá sem hann kljúfi það í tvennt með krepptum fingrum sínum.
Mætti nú búast við að skeggið héldi áfram fyrir neðan hendurnar, en það gerir
það ekki, heldur er þar orðið að eins konar krossi með þremur álmum, sem
allar enda í kringlum, og gengur ein niður á milli hnjánna, en hinar hvíla hvor
á sínu hné. Myndin er mjög haganlega gerð og ber vott um mikla kunnáttu í
málmsteypingu. Þótt smá sé, aðeins fáeinir sentimetrar, er myndin á sinn hátt
stór í sniðum og mundi þola að vera stækkuð mikið án þess að verða an-
kannaleg.
Mannlíkan þetta er sagt hafa fundist 1815 eða 1816 á bænum Eyrarlandi
nálægt Akureyri.2 Ekki getur talist fullvíst hvort átt er við Eyrarland rétt fyrir
innan Akureyri eða Eyrarland í Öngulsstaðahreppi. Þetta skiptir vitanlega
litlu máli. J. Gudmann, kaupmaður á Akureyri, komst yfir gripinn og hafði vit
og sinnu á að senda hann til Forngripasafnsins í Kaupmannahöfn, og var slíkt
fyllilega eðlilegt á þeim tímum, þar eð ekkert safn var þá hér á landi. Ekki
þarf að draga í efa að líkneskinu hefur verið tekið tveim höndum þegar það
kom til Hafnar í nóvember 1817. í aðfangaskrá safnsins fyrir árin 1816—20