Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1982, Blaðsíða 139

142
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ara hafi verið til eða yfirleitt þekkt á íslandi þá. í lok lýsingarinnar er klykkt
út með þessum orðum:
Tól þetta hefir einkum fengið mikla þýðíngu á seinni tímum, eptir að
Frakklendíngurinn Daguerre uppgötvaði þá hina undrunarverðu list, að
geta tekið með því glöggar og varanlegar ljósmyndir af hverjum líkama,
sem vera skyldi. — En þessi list er svo mörgum vandkvæðum bundin,
og aðferðin við hana svo margbrotin, að vér þorum ekki að ráðast í að
lýsa henni.1
Óneitanlega vaknar sú spurning hvort íslendingar hefðu almennt verið
færir um að skilja höfuðatriði í útlistun á ljósmyndaaðferð Daguerre hefði
hún verið birt árið 1852. Aðferð hans var í stórum dráttum fólgin í því að
silfurnítrat var borið á koparplötu og yfirborð hennar síðan gert ljósnæmt
með joðblöndu. Platan var því næst lýst í myndavél, framkölluð í kvika-
silfursblöndu og gerð varanleg (,,fixeruð“) með því að baða hana í heitri
matarsaltsupplausn. Hver mynd var jákvæð og einstök þ.e. ekki hægt að fjöl-
falda hana og var því spegilmynd af fyrirmyndinni.
Tveim árum síðar víkur dr. Jón Hjaltalín læknir að ljósmyndun í grein um
þangbrennslu í Þjóðólfi:
Jodet er nokkurs konar hálfmálmur, og líkist í samblandi sínu við
önnur efni, á nokkurn hátt kvikasilfri. Það getur sameinað sig við alla
málma og jarðtegundir, og verða oft úr sambandi því hinir fegurstu
litir. Það er og við haft, þá er sólmyndir eru gjörðar, því það er einmitt
þetta efni, sem festir sólmyndina á silfurplötunni og pappírnum.2
Jón kallar ljósmyndir sólmyndir, hvort sem þær eru teknar á pappír eða
málm. Þessar tvær þýðingar á fotografi voru notaðar jöfnum höndum næstu
ár. Þegar frá leið voru jákvæðar myndir, daguerreotýpur og ambrotýpur,
nefndar einu nafni sólmyndir. En pappírsmyndir ljósmyndir til aðgreiningar
frá hinum. Og hefur sú málvenja haldist síðan meðal fagmanna.
Þegar þetta var ritað, um miðja 19. öld, höfðu fæstir íslendingar séð sól-
mynd hvað þá látið taka af sér slika mynd.3 Nokkrir einstaklingar sem ferðast
höfðu til útlanda höfðu að vísu látið taka af sér myndir erlendis, en þeir voru
fáir og bundnir við ákveðnar stéttir, embættismenn, námsmenn í Kaup-
mannahöfn og verslunarmenn (2. mynd).4
Fyrsti íslenski ljósmyndarinn, Helgi Sigurðsson (1815—1888), sneri heim
frá námi í Kaupmannahöfn árið 1846. Hann hafði fengist við margt á námsár-
um sínum. Upphaflega hóf hann nám í lögfræði, en sneri sér síðan að læknis-
fræði. Jafnframt stundaði hann nám í dráttlist í Listaháskólanum (Kunstaka-
demiet) frá 1842 og líklega til 1845 og útskrifaðist þaðan sem fullnuma.5