Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1989, Side 81

ÁRNI HJARTARSON
HALASTJÖRNUR, SÓLMYRKVAR,
ELDGOS OG ÁREIÐANLEIKI ANNÁLA
Upphaf máls
Heimildargildi íslenskra fornrita og annála hefur oft orðið fræði-
mönnum okkar að umræðuefni og sýnist sitt hverjum hversu treysta
megi. í jarðfræðum hefur sannleiksgildi hinna fornu íslensku annála all-
nokkuð verið rætt1. Fjölmörg ártöl sem varða eldgosasöguna hafa verið
tekin upp úr annálunum og notuð með litlum fyrirvörum í bókum og
fræðiritum. Sem dæmi um slík ártöl má nefna:
1104 fyrsta gos Heklu eftir landnám og eyðing Þjórsárdals.
1158 annað gos Heklu.
1179 Kötlugos, Höfðárhlaup og eyðing byggðar á Mýrdalssandi.
1206 þriðja gos Heklu.
1222 fjórða gos Heklu.
1294 jarðskjálftar á Suðurlandi og upphaf Geysis í Haukadal.
1300 fimmta gos Heklu.
1362 Oræfajökulsgos og eyðing Litlahéraðs.
í rauninni má segja að Öskulagatímatalið sé byggt á annálum allt frá
1104 og fram á 19. öld. Menn hafa notað það sem raunverulegt almanaks-
tímatal en ekki afstætt og ekki hlotið verulega gagnrýni fyrir2.
Efasemdir
Nú hafa efasemdaraddir tekið að heyrast um ágæti þessarar aðferðar
og telja ýmsir að annálar hafi verið, og séu enn, notaðir of gagnrýnis-
1. Fyrir nokkru var grein um aldur Ögmundarhrauns og miðaldalagsins hafnað í Nátt-
úrufræðingnum, tímariti Hins íslenska náttúrufræðifélags, mestmegnis á þeim for-
sendum að um of væri treyst á sannleiksgildi fornra annála. Sú grein birtist síðan í
Jökli (Haukur Jóhannesson og Sigmundur Einarsson 1988, bls. 71-87). Um þetta mál
spunnust allmiklar umræður meðal fræðimanna í jarðfræði, fornleifafræði og sögu.
Sú grein sem hér birtist er innlegg í þá umræðu. Hún var upphaflega skrifuð með
Náttúrufræðinginn í huga en var hafnað þar.
2. Sjá t.d. Sigurð Þórarinsson 1975, 1968 og 1958.