Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1989, Page 88

92
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
norðurs. Item fyrir sunnan land var sén kómeta hálfan mánuð nær vetur-
náttum“.22
Það er skemmtilegt að sjá lýsingu kaupmannanna á Halley 1301. Þeir
hafa fylgst vel með stjörnuhimninum á siglingu sinni milli íslands og
Evrópu og tekið eftir öfugri hreyfingu halastjörnunnar miðað við gang
reikistjarnanna. Öfugur gangur er einmitt eitt af einkennum Halleys
(mynd 1). Stjarnan sem sást „fyrir sunnan land“ (þ.e. á Suðurlandi) er
augljóslega einnig Halley.
Árið 1302 segir Lögmannsannáll: „Kómeta var sén í Björgvin móti
langaföstu en í Róma fyrir páska“.23
Þar væri merkilegt rannsóknarefni að grafast fyrir um heimildir ann-
álaritarans um þessa stjörnu. Svo er að sjá sem lítið eða ekkert hafi
orðið vart við hana á íslandi. Evrópskar heimildir um hana eru afar
fátæklegar.24 Hér kemur fram enn sem áður að íslenskir skrásetjarar
halda til haga tíðindum sem evrópskir fróðleiksmenn hirða lítt um að
skrá.
Samkvæmt annálum varð stórgos í Heklu árið 1300. Skýr frásögn af
Halley 1301 og stjörnunni 1302 sýnir að ástæðulítið er að tortryggja
tímasetningu gossins.
Gottskálksannáll segir árið 1316: „Sást kómeta á himni á íslandi oft-
liga frá fyrstu jólanótt allt til purificationem beate Marie“.25 Samkvæmt
annálnum hefur þessi stjarna sést frá 25. desember 1315 til 2. febrúar
1316. Tímasetningin kemur vel heim við evrópskar og kínverskar
heimildir.26 í Evrópu þóttust margir sjá tvær halastjörnur á þessu tíma-
bili en þær frásagnir verða að teljast vafasamar og fá ekki stuðning úr
íslenskum ritum.
Annáll Flateyjarbókar er einn um að nefna síðustu halastjörnurnar
sem hér eru til umræðu. „Sén kómeta undir Eyjaf]öllum“ segir hann
árið 1375 og á líklega við stjörnu sem sást 1376. Árið 1385 segir hann
aðeins „Sén kómeta".27 Þótt annállinn nefni það ekki er heimildin um
stjörnuna vafalítið íslensk því öll önnur tíðindi hans frá þessu ári eru
íslensk. Evrópumenn sáu þessa stjörnu einnig og skráðu hjá sér gang
hennar.
22. G. Storm 1888: Lögmannsannáll, bls. 263.
23. G. Storm 1888: Lögmannsannáll, bls. 263.
24. P. Lancaster-Brown 1985, bls. 29. Pingré 1783, bls. 423.
25. G. Storm 1888, bls. 344.
26. Pingré 1783, bls. 426-428.
27. G. Storm 1888, bls. 412 og 414.