Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1989, Page 90

94
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
nokkrir annálar „Myrkur hið mikla x kal. maí“.28 Hér er vafalítið átt
við sólmyrkva sem varð réttu ári síðar, 10. maí 1194 (skv. gregoríönsku
tímatali). Orðalagið „myrkur hið mikla“ stafar að öllum líkindum af
því að skýjaður himinn hefur verið yfir íslandi þennan dag. Menn hafa
því ekki séð að myrkrið stafaði af sólmyrkva.
Sólmyrkvi sem varð fyrr á öldinni er þó mun athyglisverðari. Árið
1131 nefna nokkrir annálar „eclypsis solis“. Resensannáll 1131: „Eclypsis
solis facta est iii kal. Aprilis quasi ora“, skrifar annálaritarinn eins og
hann hafi aldrei trúað því fyrr en hann sá það með eigin augum að
sólmyrkvi væri raunverulegt fyrirbrigði.2y
Stjarnfræðilegir útreikningar sýna að 30. mars 1131 varð myrkvi á
sólu yfir íslandi. Myrkvinn fór ekki yfir önnur byggð ból og á Vest-
fjörðum huldi tunglið alla ásjónu sólar. Þar varð almyrkvi. í annálum
er myrkvinn dagsettur 3. apríl 1131 skv. júlíönsku tímatali miðalda-
manna, en það er 30. mars skv. gregoríönsku tímatali nútímans.30' 31
Klausan hefur á sér yfirbragð samtímaheimildar, myrkvinn er rétt dag-
settur og lengd hans skráð - quasi ora - um það bil klukkustund. Upp-
lýsingar sem þessar varðveitast ekki óbrenglaðar í munnlegri geymd
áratugum saman. Þær hafa verið skráðar niður fljótlega eftir atburðinn
og svo ratað inn í annálinn þegar hann var ritaður meira en öld síðar.
Rök hafa verið færð að því að Sturla Þórðarson hafi skrifað Resensann-
ál.32 Sé það rétt er þetta þriðja stjarnfræðilega skráningin sem frá honum
er runnin og allar bera þær vott um mikla nákvæmni í tímasetningum.
í sólmyrkvatöflunni (tafla 3) eru skráðir allir annálaðir sólmyrkvar
milli 1100 og 1400. Þar koma enn fram furðu góðar stjarnfræðilegar
upplýsingar annála. Allir sólmyrkvar eru þar rétt árfærðir að því undan-
skildu að Lögmannsannáll og Annáll Flateyjarbókar telja myrkvann
1131 hafa verið 113233 og Annáll Flateyjarbókar nefnir “eclipsis sole“
árið 1328 en það er nokkuð augljóslega misritun fyrir “eclipsis lunae“.34
Hér er ekki ætlunin að fara nánar út í þessa sálma.
28. G. Storm 1888, Skálholtsannáll, Konungsannáll, Gottskálksannáll, Annáll Flateyjar-
bókar. Hér er sleppt tilvísunum til blaðsíðutala.
29. G. Storm 1888, bls. 20.
30. N. Beckmann 1912, bls. 6-7.
31. Þorkell Þorkelsson 1933, bls. 7.
32. Sturlunga saga, skýringar og fræði, 1988, bls. xl.
33. G. Storm 1888, bls. 252.
34. G. Storm 1888, bls. 397. Sjá einnig Þorkel Þorkelsson 1933.