Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1989, Page 157

BYGGÐ A ÍSLANDI Á 7. OG 8. ÖLD?
161
viði. Viðartegundagreining er sýnd úr fimm aldursgreindum kola-
sýnum á blaðsíðu 178 í riti Margrétar. Pað er mjög athyglisvert að
menn skuli til forna hafa gert til kola úr erlendum viði. Viðarkolagerð
var eins og menn vita vandasamt erfiðisverk. Nokkrir mætir menn hafa
lýst viðarkolagerð eins og hún tíðkaðist á íslandi á síðustu öld og fram
á þessa, og víða um land má sjá minjar kolagerðar, fornar kolagrafir,
oftast á fornum skóglöndum. En þessi athugun að menn hafi einnig
gert til kola úr erlendum viði, líklega þá helst rekaviði, er merkileg.
Hún sýnir meðal annars hve viðarkolaþörf hefur verið mikil til forna,
hve ríkur og mikilvægur þáttur þessi afurð var í lífi manna. Menn virð-
ast víða hafa slægst eftir hráefni til kolagerðarinnar.10
Hér hefur verið rætt um nokkra kosti og galla á riti Margrétar Her-
manns-Auðardóttur. Megingalli er að allur málflutningur um að byggð
í landinu sé frá 7. og 8. öld er reistur á ótraustum grunni. Niðurstöður
geislakolsmælinga á sýnum úr Herjólfsdal benda ekki eindregið til svo
mikils aldurs rústanna og sjálfri sýnatökunni er áfátt. Þar sem undir-
staðan er svo ótrygg verður allt það sem á henni er reist valt. Auk þess
er ekkert í lagi rústanna í Herjólfsdal eða gerð sem bendir til svo mikils
aldurs og ekki er heldur unnt að draga neinar ákveðnar ályktanir um
mjög mikinn aldur af forngripum sem þar fundust. Hugleiðingar um
þjóðerni eða trúarbrögð manna sem ekki er ljóst hvort hafa verið til eru
til lítils. Það er einkennileg meðferð heimilda að telja frásagnaheimildir
sem segja enga byggð í landinu á 7. og 8. öld benda til þess að byggð
10. Á miðöldum grófu menn fauska, þ.e. gamlar birkileifar, úr jörðu til eldsneytis við
suðurströndina, sbr. frásögn af Arngrími Þorsteinssyni á Framnesi við Eyrarbakka,
„er veginn var að fauskagrefti", Landnámabók (1900), bls. 116 (Hauksbók) og 224
(Sturlubók). Sjá má í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns að mjög víða um land
hafa fauskar og fornviði'verið notaðir til kolagerðar og eldiviðar, enn fremur reka-
viður ekki síst morviður. Skal hér sérstaklega bent á nýútkomið (1990) tólfta bindi
jarðabókarverksins, sem er atriðisorðabók sem Gunnar T. Guðmundsson hefur tekið
saman, til þess m.a. að finna dæmi um þetta. Um kolagerð af fauskum, sjá einnig:
Eggerl OlaJJsens og Biarne Povelsens Reise igiennem Island. Soroe 1772, bls. 233-234.
Um kolagerð af rekaviði (morviðty á 18. öld, sjá einnig: Olaus Olavius, Oeconomisk
Reise igiennem de nordvestlige, nordlige, og nordostlige Kanter af Island. Kiobenhavn 1780,
bls. 139, 146, 196 og 553; á 19. öld, sjá: Þorkell Bjarnason, Fyrir 40 árum. Tímarit
Hins íslenzka bókmenntafélags 13, 1892, bls. 210 (í Skagafirði) og Sóknalýsingar Vest-
fjarða II. ísafjarðar- og Strandasýslur. Reykjavík 1952, bls. 251 (á Ströndum). Ljóst
virðist að gert hefur verið til kola úr misgömlu hráefni. Sjá nánar um „anthropogenic
bioturbation processes" með tilliti til geislakolsmælinga: R. E. Taylor, Radiocarbon
Dating. An Archaeological Perspective. Orlando 1987, bls. 105-115.
u