Óðinn - 01.01.1925, Síða 1

OÐINN
1.—6. BLAÐ
3ANÚAR-3ÚNÍ 1925
XXI. ÁR
Valtýr Guömundsson prófessor.
Sú var tíðin, að um engan mann var eins mikið
talað hjer á landi og dr. Valtý Guðmundsson. Þetta
var kringum aldamótin, fyrir 20—30 árum. Áhrifa-
mikill stjórnmálaflokkur var þá heitinn eftir nafni hans.
Valtýr Guðmundsson er fæddur 11. marts 1860 á
Árbakka í Húnavatnssýslu. Faðir
hans, Guðmundur Einarsson, dá-
inn 1865, var þá sýsluskrifari, en
móðir hans hjet Valdís Guðmunds-
dóttir bónda á Syðri-Krossum í
Staðarsveit Símonarsonar. Fór
sumt af nánasta skyldfólki V. G.
síðar vestur um haf. En hugur
hans hnje snemma að bókmentum
og lærdómi, enda hafði faðir hans
verið fróðleiksmaður og skáld-
mæltur, og hefur V. G. gefið út
nokkur af ljóðmælum föður síns í
Eimreiðinni 1908. Efnalaus og
óstuddur brautst V. G. í því, að
afla sjer skólamentunar, sem þá
virtist vera helsti framavegurinn,
og útskrifaðist úr Latínuskólanum
vorið 1883. Komst hann áfram
með vinnu á sumrum og kenslu
á vetrum. Að því loknu fór hann
á háskólann í Khöfn, las þar nor-
ræna málfræði og menningarsögu og tók meistarapróf
í þeim fræðum 1887. Sama ár varð hann kennari við
Borgerdydsskólann í Khöfn og gegndi því starfi til
1894. En 1890 varð hann jafnframt dócent við
Khafnarháskóla í íslenskri sögu og bókmentum, og
tók við því embætti eftir Gísla Brynjúlfsson skáld.
Hafði V. G. árinu áður hlotið doctorsnafnbót við há-
skólann fyrir ritgerð um húsagerð á Islandi í fornöld
(Privatboligen paa Island i Sagatiden). Þessu em-
bætti hefur hann gegnt alla tíð síðan. 1920 var það
gert að prófessorsembætti.
Afskifti V- G. af stjórnmálum byrja 1894. Hann
var þá kosinn þingmaður í Vestmannaeyjum. Á þing-
inu 1894 ljet hann samgöngumálin mest til sín taka
og taldi bætur á þeim nauðsynlegasta framfarasporið.
Á því þingi kom fyrst til orða, að járnbrautir yrðu
lagðar hjer á landi, og var V. G. eindreginn fylgis-
maður þess máls. Næsta vetur var fyrir forgöngu
hans stofnað í Khöfn tímaritið Eimreiðin og varð
hann ritstjóri þess. Auðvitað var það hánn, sem
nafninu rjeð, og fremsta grein
ritsins er einbeitt hvatning frá
ritstjóranum til Islendinga um að
hefjast handa og byrja þegar á
járnbrautalagningum um landið.
Hann bendir til Noregs, að þar
sje þá einmitt að fæðast nýr
áhugi fyrir auknum járnbrauta-
lagningum, og segist ætla, að
margt af því, sem þar sje fært
fram því máli til stuðnings, eigi
einnig við hjer á landi. Hann
segir, að samgöngurnar sjeu
hyrningarsteinninn undir allri vel-
megun og framförum. Annað
komi á eftir: atvinnuvegirnir
blómgist, fólksfjöldinn og velmeg-
unin vaxi, mentir, vísindi og listir
taki að dafna og frelsi manna og
sjálfstæði vaxi. Verulegar fram-
farir í atvinnuvegunum geti ekki
átt sjer stað nema samgöngur
sjeu góðar og greiðar. Hann vill leggja tvær aðal-
járnbrautir, aðra frá Reykjavík austur í Árness- og
Rangárvallasýslur, en hina norður um land til Akur-
eyrar. Svo vill hann fjölga skipaferðum milli Islands
og útlanda, einkum Englands, og koma upp einum
gufubát til samgöngubóta í hverjum landsfjórðungi.
— Hvers vegna eru Islendingar fátækari en nokkur
önnur siðuð þjóð? spyr hann. Og svarið er þetta:
Af því að hjá engri siðaðri þjóð eru samgöngurnar í
öðru eins ólagi og á íslandi.
Mál þetta vakti athygli og áhuga í svipinn, en
lagðist svo í dá og var ekki hreyft aftur fyr en rúm-
Valtýr Quömundsson.