Óðinn - 01.01.1925, Síða 3

ÓÐINN
3
þeirra, sem fylgdu Ben. Sv. Lauk þessari deilu svo,
að ekkert var samþykt í þinginu um sjálfstjórnarmálið
annað en ávarp til konungs frá efri deild, og voru
þar f meðmæli með þeirri lausn á málinu, sem Val-
týsflokkurinn hjelt fram, og þess óskað, að stjórnin
legði frumv. fyrir næsta þing um breytingar á stjórn-
arskránni. Benediktsflokkurinn ætlaði einnig að senda
konungi ávarp frá neðri deild, en það náði ekki sam-
þykki, með því að Valtýsflokkurinn kom ekki á fund,
þegar ræða skyldi um það í deildinni, og gerði
þannig fundinn ólögmætan. Sýnir þetta, hve kappið
og ósamlyndið var orðið mikið í þinginu um málið.
Ahrifamenn miklir voru í báðum flokkum og hófst
nú flokkaskifting hjá þjóðinni um þingdeiluna og
varð brátt mjög svæsin. Isafold (Björn jjónsson),
Þjóðviljinn (Skúli Thoroddsen), Norðurland (Einar
Hjörleifsson) og Bjarki (Þorst. Erlingsson og síðar
Þorst. Gíslason) urðu málgögn Valtýsflokksins, en
Þjóðólfur (Hannes Þorsteinsson), Dagskrá (Einar
Benediktsson), Stefnir (Björn Jónsson) og Austri
(Skafti Jósefsson) urðu málgögn Benediktsflokksins.
Dagskrá fjell þó úr sögunni þegar á næsta ári. Eitt
blaðið, Island, sem höf. þessarar greinar gaf þá út,
hafði að undanförnu haldið því fram, að herða þyrfti
á kröfunum í sjálfstæðismálinu og taka upp kröfur
um skilnað Islands frá Danmörku. En þegar dr. V.
G. kom fram með frumv. sitt, tók það máli hans
miklu betur en þau blöð, sem fylgdu fram gömlu
endurskoðunarkröfunum. Til þess að sýna, hvernig
þingdeilan leit út í augum þeirra manna, sem hvor-
ugan flokkinn fyltu, enn sem komið var, skal hjer
tekið aðalefnið úr grein í Islandi 24. júlí 1897,
eftir ritstj. Þar segir:
„ . . . . Verði nú frumv. hrundið og ehki að neinu Ieyti á
þvi bygt til samkomulags, þá opnast ein spurning, sem vert er
að gá að strax. Og spurningin er sú: hverja leið höldum við
framvegis í sjálfstjórnarbaráttunni, ef við með öllu höfnum
þeim tilboðum, sem nú liggja fyrir frá stjórnarinnar hendi?...
Það eru að eins tveir vegir um að velja. Annar er sá, að
herða á stjórnmálabaráttunni, krefjast þess, að Island verði
leyst úr ríkissambandinu, svo framarlega sem við fáum því
ekki fyrir komið á þann hátt, sem við teljum okkur hafa rjett
til að heimta og nauðsynlegt sje fyrir framfarir og menning
þjóðarinnar. Og sje sá vegurinn valinn, verðum við að gera
okkur glögga grein fyrir, hvernig sjálfstjórnarbaráttu okkar
hljóti þá að verða háttað framvegis, svo framarlega sem við
eigum að geta treyst og trúað á það, að við fáum nokkru
framgengt með henni. Við verðum að ákvarða það með fullri
festu, hvort við viljum leggja það í sölurnar í sjálfstjórnarbar-
áttu okkar, sem nauðsynlegt er til þess að við getum treyst á
góðan árangur........Við yrðum að leggja alla krafta okkar í
sjálfstjórnarbaráttuna meðan á henni stæði. Hjer gæti ekki
verið að tala um neina „bróðurlega samvinnu" milli Alþingis
og dönsku stjórnarinnar, þau yrðu andstæðingar, sem hvergi
kæmi saman; öll mál okkar yrðu að lúta þessu eina máli.........
Við yrðum að vekja þjóðernistilfinning okkar af þeim svefni,
sem hún nú er í, og við yrðum að vekja Danahatrið aftur,
eins og það var fyrir 1874. Við yrðum að bola Dani, að svo
miklu leyti, sem við gætum, frá allri atvinnu hjer á landi, hvort
það að öðru Ieyti væri okkur í hag eða ekki — og ekki með
lögum, heldur með samtökum. Við yrðum að losa dönsku
kaupmennina hjer á landi við alla viðskiftamenn þeirra og eins
íslenska kaupmenn, sem verslun rækju frá Danmörku — svifta
Danmörk allri verslun hjer. Og það gætum við vel. Við yrð-
um að taka samgöngurnar að öllu leyti úr þeirra höndum,
hvort þeir byðu okkur betri kjör eða verri en aðrir. Við yrð-
um yfir höfuð að gera Dönum hjer við land öll þau óþægindi
sem við gætum. — Þetta væri frelsisbarátta, sem meining væri
í; alt annað er ónýtt kák, svo framarlega sem við hugsum
okkur að halda baráttunni til streytu.......Og árangri gætum
við búist við fyr eða síðar af stjórnmálabaráttu, sem svo væri
fast sótt. Því þegar stjórnin sæi, að Dönum væri ekki að eins
hagnaðarlaust að halda við því ástandi, sem nú er, heldur
jafnvel að þeir biðu af því töluvert tjón, þá myndi hún fyrst
fús á aö breyta til.
Hinn vegurinn er sá, að nota sjer sem best tilboð það, sem
nú er fram komið frá stjórninni, til að ná samkomulagi. Þó að
dr. Valtýr hafi ekki getað fengið stjórnina til að fallast á stærri
kröfur frá íslendinga hálfu en gerðar eru í frumv. hans, þá er
ekki þar með sagt, að engum geti tekist það.
En sje tilboði stjórnarinnar hafnað, þá er um ekkert annað
að gera en að krefjast algerðs skilnaðar og herða á stjórn-
málabaráttunni, eins og bent er á hjer á undan".
Vel má vera, að hugsanir margra hafi farið í líka
átt og þetta. En nú skiftust menn í flohka um þau
tvö frumv., sem fyrir þinginu höfðu legið, og var
munurinn á þeim sá, að í öðru var það tekið fram,
að íslensk mál skyldu ekki flutt í ríkisráðinu, en í
hinu var ekkert um það sagt og engra breytinga
krafist að því leyti frá því, sem verið hafði. Um
þetta deildu nú blöðin fram og aftur og báru flokk
arnir þungar sakir hvor á annan. Valtýsflokkurinn
brá andstöðuflokknum um, að hann stæði í vegi fyrir
hagkvæmum umbótum á stjórnarfari landsins, en
Benediktsflokkurinn taldi sig standa á verði til varnar
rjettindum landsins, er hinn flokkurinn væri reiðu-
búinn til að kasta á glæ. 16 þingmenn gáfu út ávarp
til Islendinga í þinglok 1897 og skoruðu á þá að
snúast til fylgis við stefnu dr. V. G. í sjálfstjórnar-
málinu. Yfirleitt var það ríkast í hugum þeirra manna,
sem fylgdu Valtýsflokknum, að hleypa nýju lífi í verk-
legar framkvæmdir í landinu og nema burtu þá galla
á stjórnarfarinu, sem einkum væru þessu til fyrirstöðu.
Ráðgjafinn, er mætti á Alþingi, átti að verða for-
gangsmaðurinn, enda þótt hann yrði búsettur við hlið
konungs í Haupmannahöfn. Hitt má vel vera, að ef