Eimreiðin - 01.05.1909, Page 57

137
lausir, og má líkja þeim við þær kúlur, sem ekki springa, en margir
þeirra eru líka margfalt hættulegri en nokkur sprengikúla. Íþví í einum
einasta hráka geta verið bakteríur svo skiftir þúsundum, sem allar geta
valdið veikindum og dauða. Satt er það — ekki eru þær jafn bráð-
drepandi og dýnamít. En er máske verra að losna við lífið á einni
svipstundu, áður en maður veit af, heldur en að kveljast í mörg ár?
Það er einkum ein baktería, sem öðrum fremur breiðist mann frá
manni, við það að henni er hrækt upp og þyrlast svo með ryki upp í
loftið, — en það er tæringarbakterían, sem ég hefi ætlað mér
að tala dálítið um í kveld. Áður en ég kemst að aðalefninu, vil ég
þó leyfa mér að fata nokkrum orðum um bakteríurnar yfirleitt.
Pað er ekki lengra liðið en rúm hálf öld síðan menn fóru fyrst
að gefa bakteríum gaum. þær eru svo smávaxnar, að hinar ófull-
komnu smásjár, sem menn höfðu alt fram til þess tíma, gátu ekki
stækkað þær nógu mikið, svo að hægt væri að koma auga á þær En
eftir að þær fyrstu voru fundnar, rak hver uppgötvunin aðra, og alt
„ o
g>
o® <£>
a
®SQ
I. Hnattmyndaðar bakt-
eríur (stækkaðar 1200
sinnum).
2. Prikmymdaðar bakteríur 3. Þráðmyndaðar tappa-
(stækkaðar 1000 sinnum). togara-bakteríur (stækk-
aðar 660 sinnum).
til þessa tíma hafa fundist fleiri og fleiri tegundir, svo enginn endir
virðist ætla á því að verða. Bakteríufræðin, sem ekki þektist fyrir
hálfri öld, ér nú orðin svo yfirgripsmikil vlsindi, að rnargra ára stöð-
ugt nám útheimtist til þess að kynnast henni ýtarlega
f*að er almenn trú, að bakteríurnar séu dýr og hafi jafnvel augu
og nef; en svo myndarlegar eru þær ekki. J’ær teljast til jurtaríkisins
og svipar mest til sveppanna; en af þeim mun flestum vera kunnastur
myglusveppurinn. Ef vér skoðum myglusveppinn í stækkunargleri, sjá-
um vér, að öll gráu hárin, sem hann er samsettur af, eru bygð úr
ótal smáum liðum. Ef allir þessir liðir skildust að og lifðu sínu lífi
hver út af fyrir sig, mundum vér kalla þá bakteríur; því bakteríurnar
eru aðeins að því leyti ólíkar lægri sveppunum, að í stað þess að
mynda samhangandi liðaða stöngla eða keðjur, sem stöðugt lengjast
við vöxtinn, greinast þær stöðugt hver frá annarri, og hver smáliður
fer svo sinna ferða og lifir sínu lífi. Bakteríurnar eru vanalega (eins
og nafnið bendir á ■— baktería þýðir stafur), líkt og prik í laginu, en
oft eru þær þó með öðru móti, — stundum hnattmyndaðar og eru