Bókasafnið - 01.04.1997, Blaðsíða 12

hringja og panta bækur og þær voru þá sendar með ýmsu móti,
til dæmis með skólabörnum eða jafnvel með mjólkurbílnum.
4.0 Niðurlag
Það er ljóst að starfsemi lestrarfélaga var nokkuð öflug í
Árnessýslu. Enginn hreppur var svo aumur að ekki hafi verið
stofnað þar lestrarfélag og í sumum þeirra fleiri en eitt, þannig
að segja má að áhugi almennings á að nálgast lesefni með
þessum hætti hafi verið töluverður.
Skipulag lestrarfélaganna var með svipuðum hætti allstaðar í
sýslunni, þó að fjöldi þess fólks sem stóð að baki þeirra hafi
verið mismunandi og að ýmsir efnahagslegir og félagslegir
þættir hafi verið breytilegir milli svæða. Samgöngur á Suður-
landi voru tiltölulega auðveldar þannig að félagsmyndun og öll
samskipti manna í millum hafa verið tiltölulega auðveld.
Ekki er hægt að sjá að einhverjir sérstakir hópar fólks hafi
verið félagar í lestrarfélögunum fremur en aðrir. Ástæður þess
að fólk tók ekki þátt var helst fátækt eða almennt áhugaleysi á
bóklestri. Frumkvöðlarnir voru yfirleitt framámenn í sinni sveit
og eru prestar helst nefndir í því sambandi eða fólk sem var opið
fyrir nýjungum eða hafði kynnst þessari starfsemi annars staðar.
Helstu tengsl við aðra menningarstarfsemi voru við ungmenna-
félögin sem víða studdu lestrarfélögin.
Hér hafa verið raktir í stórum dráttum þeir þættir í starfsem-
inni sem snúa að hinum almenna félagsmanni, en ljóst er að
þessi atriði þarf að rannsaka miklu betur. Þær frumheimildir sem
varðveist hafa gefa fyllilega tilefni til þess. I rannsóknaráætlun
var einnig sett fram það markmið að bera saman þann árangur
sem fengist með eigindlegum rannsóknaraðferðum og þeim að-
ferðum sem notaðar hafa verið við sambærilegar rannsóknir
fram að þessu, þ.e.a.s. sögulegum aðferðum.
Styrkur eigindlegra rannsókna liggur í að kafað er mjög djúpt
ofan í efnið, en eins og fram kemur í kaflanum um þátttakendur
voru einungis tveir þeirra félagar í lestrarfélagi. Þetta varð til
þess að viðhorf og skoðanir fólks koma ekki eins sterkt fram og
ella hefði orðið, þó að ýmislegt megi finna í frumheimildunum.
I ljósi þess að starfsemi lestrarfélaga á svæðinu virðist í stórum
dráttum hafa verið mjög keimlík, þá gefur það auga leið að sú
aðferð að taka fyrir eitt félag og rannsaka það ofan í kjölin
mundi líklega gefa bestan árangur. Þá gæfist einnig betra tæki-
færi til að ræða við gamla félagsmenn, bæði fleiri og oftar.
Að lokum er vert að minnast á eitt atriði sem kom mjög sterkt
fram hjá öllum viðmælendum bæði í formlegum viðtölum og
eins utan þeirra, en þar sem það féll ekki beinlínis undir við-
fangsefni rannsóknarinnar verður gerð grein fyrir því hér.
Undanfarin ár hafa komið fram hugmyndir um stórfellda sam-
einingu bókasafna á svæðinu, þar sem eitt miðsafn þjónaði
sveitunum í kring t.d. með bókabílum. Þetta á greinilega ekki
hljómgrunn meðal þess fólks sem rætt var við. Það lítur á bóka-
safnið / lestrarfélagið sem sína eign og að það sé menningarauki
að þessari starfsemi í sveitinni. Einnig er litið svo á að það efli
samstöðu og frumkvæði heimamanna að reka eigið safn og að
þannig sé einnig svigrúm til að einbeita sér að söfnun efnis sem
tengist viðkomandi byggð, að koma upp nokkurs konar átthaga-
deildum líkt og í Bókasafni Þorlákshafnar. Ég tel því mikilsvert
að hugað sé vel að hlutverki litlu sveitabókasafnanna og að
starfsemi þeirra verði efld í tengslum við sterkt miðsafn, þegar
framtíðarskipulag bókasafnsmála innan sýslunnar er haft í huga.
HEIMILDIR:
Prentaðar heimildir:
Busha, Charles H. og Stephen P. Harter. 1980. Research Methods in
Librarianship : Techniques and Interpretation. New York :
Academic Press.
Einar Ólafsson. 1989. Brynjólfur Bjarnason : pólitísk œvisaga : viðtöl
Einars Ólafssonar ásamt inngangi. Reykjavík : MM, s. 70.
Guðmundur Óli Ólafsson. 1987. Um Prestafélag Suðurlands: fáeinir
þættir úr gömlum bókum og blöðum. I: Afmœlisrit Prestafélags
Suðurlands. [S.l.] : Prestafélag Suðurlands.
Halldór Kristjánsson. 1984. Ágúst á Brúnastöðum lítur yfir farinn veg.
[Reykjavík] : ÖÖ, s. 48 og 65.
Nokkrar leiðbeiningar handa stjórnendum lestrarfélaga og almennra
bókasafna utan kaupstaða. 1944. [Reykjavík : Fræðslumálastjórinn.]
Rannveig Traustadóttir. 1993. Könnun á atvinnuhögum nemenda
brautskráðum frá starfsdeild Öskjuhlíðarskóla. [Reykjavík] :
Landssamtökin Þroskahjálp. (Nýjungar í atvinnumálum fatlaðra).
Suðri : þœttir úr framfarasögu Sunnlendinga frá Lómagnúp til
Hellisheiðar. 1969. Bjami Bjarnason safnaði og gaf út. [S.l. : s.n.].
(Lestrarfélög og bókasöfn, s. 288-323, ýmsir höfundar.)
Taylor, Steven J. og Robert Bogdan. 1984. Introduction to Qualitative
Research Methods : the Search for Meanings. 2nd ed. New York :
John Wiley & sons.
Oprentaðar heimildir:
Ásgerður Kjartansdóttir. 1982. Sögulegt yfirlit um bókasöfh á Islandi og
skrá yfir almenningsbókasöfn á íslandi 1790-1982. Háskóli íslands.
[Óprentuð BA-ritgerð í bókasafnsfræði.]
Páll Lýðsson. 1992. Um einnota bœkur og margnota : Itugleiðingar
fluttar bókavörðum á bókavarðaþingi á Selfossi 1992. [Óprentað
handrit.]
Steinar Pálsson. [1995]. Lestrarfélag Gnúpverja. [Óprentað handrit.]
UMF Selfoss. Fundargerðabók. [Afrit af fundargerð frá 7. nóv. 1937.
Ljósrit.]
Skjalasafn Árnesinga:
Gísli Jónsson. 1911. Nokkur orð um lestrafjelög og fleira. Huginn, 1
(10), 22. janúar. - (Handskrifað sveitablað. Útgefandi UMF Baldur í
Hraungerðishreppi.)
Lestrarfélag Hrunasóknar. [Gjörðabók 1941-52.] (Ómerkt bók.)
Lestrarfélag Hrunasóknar. Reikningar Lestrarfjelags Hrunasóknar
[1928-29- 1940-41].
Lestrarfélagið Baldur. Bókaskrá Lestrafjelagsins Baldur. (Líklega
skrifuð 1924 eða 1925.)
UMF Biskupstungna. Starfsbók : byrjuð fyrsta sumardag 1908.
Lestrarfélag Gnúpverja:
Hvað eigum við að lesa? 1931. Gnúpverji, 4 (2), nóvember.
(Handskrifað sveitablað. Útgefandi UMF Gnúpverja.)
Lestrarfélag Stóra-Núpssóknar. [Gjörðabók 18907-1909-10.] (Framan á
bókina vantar fjórar fyrstu blaðsíðurnar og kápuna.)
Hér eru taldar upp heimildir sem beinlínis er vitnað til og
mikið voru notaðar við samningu rannsóknarskýrslunnar. Þar
fyrir utan var notað ýmislegt efni úr Skjalasafni Árnesinga varð-
andi lestrarfélög og ungmennafélög í Árnessýslu, sömuleiðis frá
Lestrarfélagi Gnúpverja, Lestrarfélagi Þingvallasveitar, Bæjar-
og héraðsbókasafninu á Selfossi og úr fórum Elínar Sigurgeirs-
dóttur á Eyrarbakka. Ég vil þakka öllum þátttakendum og Birni
Pálssyni skjalaverði í Skjalasafni Árnessýslu fyrir hjálpina og ef
lesendur telja sig hafa fyllri upplýsingar en hér koma fram væri
vel þegið að fá vitneskju þar um.
SUMMARY
Reading Societies in Arnessýsla
The article is based on a project that was carried out in a course in the
University of Iceland and was part of the author's MA-studies. This is a
study in the history of reading societies in the Árnessýsla area in Iceland
in the 19th and 20th centuries. An attempt was made to use qualitative
research methods, interviews and observations and historical material
from twenty-four reading societies was also studied. An overview of the
historical material is given but the main part of the study deals with the
structure and activities of the reading societies, their connection to other
cultural activities, members, fees, collections, facilities, circulation and
what was read. The main conclusion is that qualitative research methods
would give the best result by studying in depth one reading society
because of the homogeneity of the societies in the area.
12 BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997