Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.1987, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1987.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð í lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
Gæfulítill Seðlabanki
Seðlabankinn ber hluta ábyrgðar á öngþveiti, sem
hefur verið í peningamálum þjóðarinnar á þessu ári.
Hann hefur eins og jafnan áður misskilið hlutverk sitt
á svipaðan hátt og Þjóðhagsstofnunin hefur gert og htið
á sig sem auðmjúkan þræl sérhverrar ríkisstjórnar.
í lögum um bankann segir, að stjórn hans megi opin-
berlega lýsa ágreiningi við ríkisstjórnir í efnahagsmál-
um, þótt honum beri að vinna að því, að hagstefna
ríkisstjórna nái tilgangi sínum. En Seðlabankinn hefur
í aldaríjórðung ekki flíkað sjálfstæðri skoðun.
Þessi ákvæði eru mikilvæg, þegar ríkisstjórn getur
ekki framkvæmt eigin efnahagsstefnu vegna þess að hún
telur sig þurfa að kaupa atkvæði með tímabundnu góð-
æri fyrir kosningar. Þá á Seðlabankinn eftir mætti að
standa vörð um stefnuna til að brúa bihð yfir kosningar.
Frá upphafi þessa árs og fram yfir mitt ár horfði
Seðlabankinn áhugalaus á hrunið, sem hófst, þegar
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra og Þor-
steinn Pálsson íjármálaráðherra urðu helteknir kosn-
ingaskjálfta. í júlí reyndi bankinn fyrst að hemla.
Fleiri tóku þátt í ábyrgðinni á þessu. Aðilar vinnu-
markaðarins töldu sér trú um, að þeir gætu hækkað
lægstu laun án þess að hækkunin færi í launaskriði upp
alla hálaunaflokka. Og bankarnir, með Landsbankann
í broddi fylkingar, kunnu sér ekki hóf í útlánum.
Nú eru þessir aðilar með allt niðrum sig á kostnað
þjóðarinnar. Ný ríkisstjórn er með ráðgerðan þenslu-
halla næsta árs upp á íjóra -fimm milljarða og fer mun
hærra. Hún hefur í raun magnað verðbólgu, afskræmt
gengi krónunnar og efnt til milljarða viðskiptahalla.
Umræðan um þátt Seðlabankans í þessari ógæfuþró-
un er gagnleg og brýn, rétt eins og nýleg umræða um
mikinn og vaxandi skriðdýrshátt Þjóðhagsstofnunar
gagnvart sérhverri ríkisstjórn. Seðlabankastjóra skortir
ekki völd, heldur kjark til að nýta þau til góðs.
Sumir segja, að þetta sýni, að veita beri bankanum
aukin völd til að fyrirskipa hitt og banna þetta, í hefð-
bundnum skömmtunarstíl íslenzkum. Það er ekki rétta
leiðin, enda er löng harmsaga af peningafrystingu Seðla-
bankans, sem hefur magnað fjármögnun gæludýra.
Þjóðin á að geta heimtað af hinum fjölskipaða Seðla-
banka, að hann safni ýtarlegri, betri og skjótari tölum
um stöðu fjármála þjóðarinnar og birti þær hraðar.
Ástæðulaust er, að launaskrá bankans sé eitt athyglis-
verðasta dæmið um dulbúið atvinnuleysi í landinu.
Til þess að auðvelda bankanum þetta verk er hugsan-
lega hægt að geta þess ýtarlegar í lögum um bankann,
þótt frestur á slíku megi ekki verða honum til afsökun-
ar. Á tölvuöld ætti þjóðin raunar að hafa aðgang að
tölum, sem sýna alla peningastöðu líðandi stundar.
Um leið er brýnt, að Seðlabankinn túlki þessar tölur
jafnóðum, en bíði ekki eftir ársfundi sínum. Seðlabanka-
stjórum er líka skylt að mótmæla, ef aðgerð eða aðgerða-
leysi ríkisstjórnar stríðir gegn yfirlýstum markmiðum
hennar, og skýra þann ágreining sinn rækilega.
Áhrifamáttur Seðlabanka til góðs felst ekki í valdi
hans til boða og banna, heldur í siðferðilegu aðhaldi,
sem byggist á skýrum upplýsingum um stöðu mála í
núinu - og á vilja kjósenda til að hafna stjórnmálamönn-
um, sem reyna að virða þetta aðhald að vettugi.
Það eru seðlabankamenn, sem hafa sjálfir vahð að
hafa hann illa rekinn og ósjálfstæðan. Það er þeim sjálf-
um, sem ber að nota umræðuna til að bæta starf sitt.
Jónas Kristjánsson
Listin að geta
æst sig upp
Sú list hefur verið löngum í há-
vegum höfö að geta æst sig nógu
mikið upp, og æsingur hefur líka
verið talinn besta sönnun þess að
einhver hafi skoðun, þótt efnislega
séð örli ekki á henni í orðum hans.
Og þess vegna erum við stöðugt að
rjúka upp eins og nöðrur eða bogna
líkt og sármóðgaðir sjúklingar, el-
legar þá við öslum sem óðir tarfar
í moldarílagi. Þess á milli liggjum
við máttvana og andlaus eins og
berserkir, meðan við sækjum í
okkur veðrið á ný, með nýjum æs-
ingi, upphlaupi, sárindum, kveini
og móðgunum. Við sérhvert upp-
hlaup er hið liðna gleymt, vegna
þess að við höfum ekki aðeins glat-
að söguskilningi okkar, heldur líka
tenglsum við tilfmningalífið, skoð-
anir og annað, sem prýðir einstakl-
inga og þjóðir, ef þær eða þeir eru
í sæmilegu jafnvægi, semer undir-
staöa markvissra átaka, öruggrar
framþróunar og þjóðlífs sem reisir
hvorki samtíð sína né framtíð á
höppum og glöppum.
Vegna viðhorfa okkar til hins
andlega fjörs, sem nálgast oft það
eitt að við erum taugaveikluð, get-
um við staðið stöðugt í óskaplega
vindhanalegum og hálfþokukennd-
um Bíldudalsmálum, þegar þjóðin
virðist sameinast sjálfkrafa í því
að hún hefur gifurlegt vit á saur-
gerlum í vatni á Vestfjörðum.
Skyndilega breytast alþingismenn
úr framlágum stjórnmálamönnum
í gerlafræöinga á heimsmæli-
kvarða og bíða bara eftir Nóbelnum
í líffræði. En jafnvel Bíldudaismál
geta ekki fleytt okkur íslendingum,
sem þjóð, að heimsfrægðinni,
kannski vegna þess að vindurinn
hleypur úr skoðanabelgnum áður
en umheimurinn hefur áttað sig
almennilega á undrinu og stór-
merkjunum. Síðan týnast stórmál
allt í einu, eins og Bíldudalsmálið,
og ef minnst er á þau, kannski í
sambandi við lundareinkenni þess-
arar þjóðar eða í tengslum við
minningar um Bíldudals kinda-
kæfu eða grænar baunir, þá er litið
á þann sem taiar stórum augum,
eins og Bíldudalur sé varla til á
kortinu, hvað þá að saurgerlar séu
þar í sláturhúsinu. Það er eins og
hin gerlafróða þjóð geri sér ekki
grein fyrir að saurgerlar eigi að
vera hvergi annars staðar en í slát-
urhúsum, þar sem skorið er á
vambimar og úr þeim flæðir það
sem ég kysi helst að nefna ekki á
nafn, þó þaö sé í raun og vera það
eina sem býr öragglega innra með
hverri lifandi veru, og þá mannin-
um líka.
Guði sé þó lof að núna geta menn
risið upp úr deyfðinni og haft sína
sérstæðu skoöun, en almenna þó á
ráðhúsinu við tjörnina. En innan-
bæjaræsingurinn í Reykjavík
verður aldrei eins mikill og ef æs-
ingurinn varðar landsbyggöina.
I talfæri
Guðbergur
Bergsson
Sveitir og landsbyggðin fá í raun
og veru ekkert frá Reykjavík annað
en tóman æsing og óhijálegar skoð-
anir. Reykvíkingum er ekkert
mannlegt óviðkomandi úti á landi,
ef þeir fá að þenja sig. Núna eru
þeir aftur á móti komnir á heima-
slóðir með æsinginn, og með því
að ekki er alltaf mikill munur á
gerlafræði og líffræði, þá hafa þeir
svissað sér, eins og brassan Ella í
ljóði Jónasar Svafár, úr gerlafræð-
inni yfir í lífríki Tjarnarinnar. Þeir'
urðu að líffræðingum viö það að
gefa öndunum gamalt brauð frá
barnæsku. Og versna ekki, þegar
þeir með auknum þroska kasta sér
og öörum í hina helgu tjörn, eins
og lesa má í blaðafréttum og sjá
má þegar yfirmenn bæjarins
ákveða að „hreinsa tjörnina". Þá
getur hver sem er gæddur nokkurn
veginn óbrenglaðri sjón séð, að lí-
fríki Tjarnarinnar er byggt á öllu
- frá barnavögnum að vettlingum
og hjólbörðum; og sjálfir fyndust
þeir þar lífs eða liðnir og drukknir,
sem þáttur í lífríkinu, ef ekki væri
lögreglunni að kenna að fólk fær
ekki að hverfa aftur til vatnsins í
friði, þegar það er blautt innra með
sér.
Síðasta stóra upphlaupið hér inn-
an hæjar var í kringum Seðlaban-
kann. Þá höfðu Reykvíkingar
skyndilega gífurlegt vit á útsýni og
vildu veija það. En síðan fór allur
vindur úr varnarræðunum og
núna rís Seðlabankahúsiö, kol-
svart eins og eðli peninganna, og
ver Arnarhól fyrir veðrum af
norðri. Og allir haf glatað því mikla
viti sem þeir höfðu á útsýninu frá
Arnarhóli. Karinski má rekja hvarf
fegurðarsmekks fyrir útsýni til
þeirrar „félagslegu staðreyndar"
að rónar eru horfnir af Arnarhóli;
þeir hverfa ekki fóðurtúna til í
vímu sinni lengur. En þeir voru
margir ljóðrænir og vert er að gæta
þess aö fegurðarsmekk okkar og
fínar tilfinningar fengum við að
mestu frá ljóðrænum rónum og
aumingjum á ýmsu sviði, allt fram
á okkar dag.
í hinum stöðugu upphlaupum
haustsins, frá Bíldudal til Tjarnar-
innar, hefur eitthvert stærsta mál
í heillandi sögu áhuga okkar á
mannsanda og líkamanum - sem
andinn býr í - horfið gersamlega.
Hér á ég við sjúkdóminn eyðni.
Þann sjúkdóm virtumst við hafa
tekið upp á arma okkar, svo mikið
var hann ræddur og malaður í heil-
anum. Færastu menn á sviði
íslenskrar timgu reyndu að finna
viðeigandi orð yfir hann. Færustu
læknar og vísindamenn reyndu að
komast að eðh hans í gegnum íslen-
skar rollur og mæði- eða mæöu-
veiki. Stundum var engu líkara,
eftir blaðafregnum að dæma, en
ýmsir fremstu menn þjóöarinnar á
sviði íslenskrar tungu, fræða, vís-
inda og annarrar andagiftar, heföu
haldið að mestu leyti til í homma-
rössum og stundað djúp fræði sín
í lífríkinu þar. Af þessu er kannski
ekki að undra hvað margir reynast
færir í gerla- og líffræði, eins og
núna er að koma í ljós. Mesta gæða-
fólk þjóðarinnar vildi komast á
Smokkaspjaldið, svo annt var því
um hommarassana. Maður vissi
ekki hvaðan á sig stóð veðriö og
sjúkdómurinn, hvort hann hefði
kviknað við það að svín fór upp á
homma á Jamaica eða api beit
homma í Kongó. Allir fóru að tala
um smokka og ganga með þennan
kafarabúning á sér. „Maður veit
aldrei hvenær maður kafar,“ sögðu
bestu menn, eins og kynmiðstöð
þeirra og kyntákn gegnum aldimar
væri heimins versti og sjúkasti og
fúlasti pyttur sem guð setti á mann-
skepnuna.
En undanfarna daga, þegar bráð
hefur af Bíldudal og Tjörninni í
huga fólks, þá hefur umræðum um
eyðni skotiö aftur upp í dagblöðum,
en einhver von er til að þær muni
kafna, eins og svo margt annað, í
jólabókaflóðinu, því syndaflóði ís-
lenskrar menningar sem stendur
yfir í rúma fjörutíu daga og fjöratíu
nætur árlega. Þegar það sjatnar
virðist engin bók hafa bjargast eöa
komist í Örkina. Líf bókmenntanna
er ekki lengra en þetta í lífríki lestr-
arkunnáttunnar. Ef einhver
minntist í febrúar á bók sem kom
út í desember mundu ekki fleiri
muna eftir henni en Bíldudalsmál-
inu, Seðlabankamáhnu, Tjaraar-
málinu...
Ó, heilaga gleymska!
Guði sé þó lof að núna geta menn risið upp úr deyfðinni og haft sína sérstæðu skoðun, en almenna þó á
ráðhúsinu við tjörnina