Dagblaðið Vísir - DV - 07.05.1988, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 7. MAÍ 1988.
15
í mínu ungdæmi virtist tíminn
standa kyrr. Hver hlutur á sínum
staö. Allt í röð og reglu. Ríkisstjórn-
ir felldu gengið með reglulegu
millibili, Mogginn kom á morgn-
ana, grásleppan á vorin. Mamma
var heima í eldhúsinu, Silli og
Valdi ríktu á húshornunum, óska-
lög sjúklinga hljómuðu á laugar-
dagsmorgnunum og lambalærið
var borið fram á sunnudögunum.
Útlönd voru útlönd óg heimurinn
náði út að næsta götuhorni. Sjón-
deildarhringurinn samanstóð af
fréttum á gömlu gufunni og forsíðu
Morgunblaðsins. Önnur vitneskja
barst ekki inn í kyrrlátan vest-
urbæinn, þar sem orrusturnar í
húsagrunnunum og á baklóðunum
voru þær einu orrustur sem máli
skiptu.
í pólitíkinni bitust Framsókn og
íhald um þingsætin og konur voru
notaðar til að kjósa karla. Kennar-
amir kunnu kennslubækurnar
utan að og eina marktæka breyt-
ingin í lífi manns var þegar
kúlupenninn var fundinn upp.
Kúlupennar voru í óþökk stöðug-
leikans og rugluðu menn í ríminu.
Skólarnir börðust lengi hetjulegri
baráttu gegn því að þessi tækni
ryddi sér braut inn í skólakerfið
og kúlupennar voru bannaðir á
prófum. Menn stóðu fastir fyrir
þegar nýjungar voru að abbast upp
á venjur og hefðir og gamalgróið
lífsmunstur. Kúlupennar voru af
hinu illa.
Ailt stóð í stað og það eina sem
gerðist var að gamalt fólk dó, eins
og gamalt fólk á að gera. í augum
unglinga eru albr orðnir gambr
sem eru komnir á miðjan aldur svo
það gilti einu hvort hinn látni var
fimmtugur eða áttræður. Þeir voru
alUr gamlir fyrir það. Þar að auki
er fullorðinsaldurinn svo langt
undan þegar æskuárin eru annars
vegar að það hefði flokkast undir
vanþroska að velta því fyrir sér
hvað framtíðin bæri í skauti sér.
Hvað maður gerir þegar maður er
orðinn stór eru dagdraumar sem
eiga eftir að rætast og engin ástæða
til að hafa af því áhyggjur þegar
lífið stendur í stað og nægur tími
til stefnu.
Á hveifanda hveli
En nú er eins og þessi veröld
hafi skyndilega hrunið til grunna
og allt er á hverfanda hveli. Ríkis-
stjómin neitar að fella gengið þótt
gengið sé löngu fallið. Verslunar-
menn neita að fara í verkfall þótt
þeir eigi að vera í verkfalh. Vinnu-
veitendur hlaupa út undan sér og
semja án þess að fá leyfi til þess.
Gömlu bílnúmerin em tekin af
okkur, kvenfólkið er farið að kjósa
sig sjálft og nú um helgina flyt ég
í austurbæinn. Það hefði einhvern
tímann þótt saga til næsta bæjar
að vesturbæjaríhaldið flytti austur
yfir læk. Jafnvel veðrið er ekki
lengur á sínum stað og vorið heils-
ar okkur með snjókomu. Það er
sem sagt ekki hægt að henda reiður
á nokkrum hlut og fólk er önnum
kafið við að bjóða öUu þvi birginn
sem einu sinni voru heilagar kýr
og tákn hins óumbreytanlega.
Fljótt á litið eru þetta óhugnan-
legar breytingar og það eina sem
hvorki ryð né mölur fá grandað er
sextánda sætið í söngvakeppninni.
Það virðist óbrigðult og óvinnandi
virki. Að öðru leyti er næstum því
óþolandi að vakna upp á morgnana
því maður veit .aldrei hvers er að
vænta í tækniframfórum, ný-
breytni og uppivöðslu hópa og
einstakhnga, sem áður kunnu að
hlýða og vera til friðs.
Kúlupennarnir, stílvopnin, sem
drápu blýantana og sjálfblekung-
ana, em löngu orðnir úreltir og við
höfum gengið í gegnum margfóld
breytingarskeið, með ritvélum og
rafmagnsritvélum og nú siðast
tölvunum sem eru heil bylting út
af fyrir sig.
Stundum er sagt að maðurinn
hafi tekið tölvuna í þjónustu sína
en þetta eru hin verstu öfugmæli
vegna þess að það er tölvan sem
hefur tekið við stjórninni og okkur
er ekki lengur sjálfrátt í þeirri við-
ureign. Nýtt þrælahald hefur
haldið innreið sína enda engin tak-
mörk fyrir getu hennar og mögu-
leikum. Ég þekki mann sem á þá
í fimmtugsafmæli
ósk heitasta að sú stund renni upp
að tölvan hugsi fyrir hann og þetta
endar sennilega með því að maður
getur ekki lengur gert hitt. Eða
þarf þess ekki vegna þess að tölvan
sér um það líka.
Teikn á lofti
Já, tímarnir breytast og menn-
irnir með, jafnvel þótt maður hafi
aldrei tíma til að gefa tímanum
gaum. Hann bara líður og áður en
varir eru árin liðin, æskan farin
og fyrir framan mann stendur mið-
aldra maður í speglinum, maður
sem hefur gengið í gegnum breyt-
ingaskeiðið án þess að taka eftir
því. Ég uppgötvaði það mér til
hrellingar um daginn að sam-
kvæmt hagtíðindum telst ég til þess
fjórðungs þjóðarinnar sem elstur
er að árum. Þrír fjórðu allra lands-
manna eru yngri en ég.
Þetta er auðvitað skelfileg upp-
götvun fyrir ungan mann á besta
aldri en sannar enn einu sinni að
veröldin er að breytast án þess að
maður fái rönd við reist. Það er af
sem áður var, þegar lífiö stóð í stað
og mannkynið flokkaðist í ungt fólk
og gamalt fólk, meðan ungt fólk
liföi en gamalt dó. Ef marka má
almanakið og hagtíðindin er röðin
komin að manni sjálfum.
Ég verð að játa að mér kemur
þetta á óvart. Eg hef ekki tekið eft-
ir þessu í speglinum og alls ekki á
samferðamönnunum og ég hef
staðið í þeirri trú að ég væri enn á
meðal yngri kynslóðarinnar aö
bíða eftir framtiðinni, enn í dag-
draumunum og fyrirheitunum. Eg
er enn að spá í það hvað ég ætli að
gera þegar ég orðinn stór.
Því er hins vegar ekki að neita
að það eru mörg teikn á lofti um
að dagataliö hafi rétt fyrir sér. Um
daginn veittist mér sá heiður að
krýna fyrirsætu sem var að stiga
sín fyrstu skref út í lífið. Þetta var
ung og falleg stúlka sem var næst-
um því orðin fullorðin i útliti.
Sennilega hefur grái fiöringurinn
sagt til sín því ég stóðst ekki mátið
og notfærði mér aðstöðuna:
„Hverra manna ert þú svo?“ spurði
ég af kurteisi hins háttvísa manns,
enda var DV ekki búið að birta
ættartölu stúlkunnar. Ég var engu
nær þegar stúlkan sagði mér hverj-
ir foreldrar hennar væru. Það var
ekki fyrr en mér var sagt hver
amma hennar og afl voru sem ég
kannaðist við svipmótið. Sem kom
ekki til af góðu. Amman var nefni-
lega gömul skólasystir min!
Afmælisboð
Svo fór ég í flugvél milli landa,
íslenskri flugvél með íslenskri
áhöfn og allt á sínum stað. Þá varð
ég fyrir öðru áfallinu. Flugfreyjan,
sem var aftur ung og falleg stúlka
og virtist bæði veraldarvön og vel
gefin, ávarpaði mig á ensku: „Wo-
uld you like to have breakfast, sir.“
Ég horfði lengi á hana og hélt fyrst
að hún væri að gera grín. En svo
sá ég að stúlkunni var fullkomin
alvara og þama var ég mættur á
heimavelli, íslendingur í húð og
hár og Sat uppi með þá staðreynd
að hálfþrítug flugfreyjan þekkti
hvorki haus né sporð á þessum
samlanda sínum. Miðaldra maöur
sem áttaði sig ekki á kynslóðabil-
inu og stóð í þeirri meiningu að
þjóðin þekkti sína menn! Hvað þá
mig!
Og áföllin halda áfram að dynja
yfir. Nú eru jafnaldrarnir og sam-
ferðamennirnir, ungu strákamir
og stelpumar, sem líta nákvæm-
lega eins út og þau gerðu þegar
kúlupennamir voru bannaðir í
prófunum, farnir að bjóða manni i
fimmtugsafmæli! Mér sýnist annar
hver maður í kringum mig vera í
afmælisboðum hjá jafnöldrum sín-
um. Og þarna hópast fólk til
fagnaðarins, sem er rétt að byrja
lífið og bíður eftir því að láta dag-
draumana rætast. Og svo eru
haldnar ræður um liðna tíma og
sagðar sögur af afreksverkum af-
mælisbarnsins og börn og bama-
böm eru kynnt fyrir gestunum af
því þau eru skikkuð til að mæta
innan um allt þetta gamla fólk sem
heldur afmælisveislur.
Það getur vel verið rétt að heimur-
inn haíi staðið í stað þegar öldin var
önnur og Mogginn kom á morgnana
með fréttimar af því sem var að
gerast einhvers staðar annars stað-
ar. Áður en tölvan kom og kúlu-
penninn og ungt fólk var ungt fólk
og gamalt fólk var gamalt fólk. En
nú fmnst mér að þetta hafi verið
einhver misskilningur og ímyndun
og mér finnst miklu styttra milli
mín og unga fólksins heldur en milli
þess og mín. Ég er óviðbúinn þessu
nýja hlutverki og ég er hálfpartinn
hneykslaður á unga fólkinu sem
sýnir okkur tómlæti.
Beðið eftir
framtíðinni
Mest er ég þó önugur út í tímann
sem hefur hlaupið frá afmælis-
börnunum og skiliö þau eftir,
ókunnugt fólk, í heimi ungs fólks
sem ávarpar það á ensku. Fimm-
tugir eru enn að bíða eftir framtíð-
inni, alveg eins og forðum, og
afneita þeirri tilvistarkreppu sem
þeim er ætluð. Dagdraumarnir eiga
eftir að rætast og enda þótt af-
mælisdagarnir séu óumflýjanlegir
og ræðumar séu fluttar í minningu
þess sem var, þá er lífið rétt að
byrja hjá komungum fimmtugum
afmælisbörnum.
Það er nefnilega hvort tveggja
rangt að tíminn standi í stað og
fljúgi frá okkur. Hvort heldur kúlu-
pennar eru leyfðir eða bannaðir og
hvort heldur tölvurnar stjórna
okkur eða viö þeim þá verður lög-
mál tímans ekki umflúið. Galdur-
inn er í því fólginn að nýta hann.
Þá skiptir í rauninni ekki máli
hvort maður er ungur eða gamall
samkvæmt almanakinu heldur hitt
að láta tímann ekki líða framhjá
sér meðan maður bíður eftir fram-
tíðinni. Hún kemur hvort sem er.
Ef manni fmnst tíminn standa í
stað er það vegna þess að maöur
sjálfur stendur í stað. Þjóðfélagið
er að breytast, gildismatið er annað
og það er dauður maður sem ætlar
að vera með í lífinu án þess aö taka
þátt í því. Þetta heitir að þroskast.
Verslunarmenn og kaupmenn
gegna ekki valdboðinu og verkfall-
inu vegna þess að þeir láta ekki
binda sig í klafa gamalla viðhorfa.
Konurnar vilja kjósa sinn eigin
flokk vegna þess að þær vilja ekki
láta karlana ráða yfir sér. Gengið
fer á skjön vegna þess að engin rík-
isstjórn getur stjómað því. Ungt
fólk lætur ekki kennarana banna
sér að nota kúlupenna og fimmtug
afmælisbörn láta ekki staðar num-
ið þótt komið sé fram í seinni
hálfleik.
Breytingarnar eru óhjákvæmi-
legar og þá er um að gera að láta
þær verða til góðs, jafnvel þótt
maður þurfi að flytja austur yfir
læk. Það er meira að segja af lúnu
góða að eldast því það boðar meiri
þroska, meiri skilning á þeirri
gullnu reglu að ekkert er eins dýr-
mætt og tíminn - ef hann er
notaður rétt.
Ellert B. Schram