Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1990, Síða 14

14
LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Seinþroska þjóð
Þótt leyfi til innflutnings búvöru hafi ekki verið mik-
ið til umræðu hér á landi fyrr en á þessu ári, er nærri
þriðjungur þjóðarinnar reiðubúinn til að fallast á hann.
Þetta eru 31% á móti 64%, sem vilja áfram bann. Þetta
bendir til, að sjálfsrefsingarstefnu séu takmörk sett.
Stuðningur við innflutning minnkar, þegar spurning-
in er tengd byggðaröskun, fer í 16% á móti 77%. Hann
eykst hins vegar, þegar spurningin er tengd aðgangi að
ódýrari búvöru, fer í 40% á móti 54%. Þessar sveiflur
sýna vel, að svigrúm er til breyttra sjónarmiða.
Stuðningur þjóðarinnar við niðurgreiðslur er enn í
naumum meirihluta, 47% á móti 43%. Þessi meirihluti
byggist á, að þjóðin hefur enn sem komið er neitað sér
um að fallast á það sjónarmið, að niðurgreiðslur séu
fyrir landbúnað, en ekki fyrir neytendur í landinu.
Hin eina róttæka stefnubreyting þjóðarinnar í mál-
efnum hins hefðbundna landbúnaðar er, að hún vill
hætta uppbótum á útflutta búvöru. Aðeins 10% styðja
útflutningsuppbæturnar, sem eiga á næsta ári að nema
1300 milljónum króna samkvæmt fjárlagafrumvarpi.
Ef ríkisvaldið gerir fyrir hönd neytenda og skattgreið-
enda nýjan búvörusamning við landbúnaðinn, er brýnt,
að tekið verði tillit til þeirrar staðreyndar, að þjóðin er
þegar orðin afhuga útflutningsuppbótum. Enda hefur
ríkissjóður nægum brýnni verkefnum að sinna.
Þjóðinni er ekki alls varnað í sjálfsbjargarviðleitni,
úr því að hún vill losna við 1.300 milljón króna árlegan
bagga. En þetta verður að skoða í samhengi við, að fólk
vill áfram bera skatt, sem nemur 5.700 milljón króna
árlegum niðurgreiðslum og endurgreiddum söluskatti.
Fyrir sama framlag úr ríkissjóði væri hægt að styrkja
hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu um 91.200
krónur á ári. Þessa peninga gæti fólk notað til að kaupa
aðra matvöru en hina niðurgreiddu, til dæmis fisk og
kornvöru. Á þessu hafa íslendingar ekki áttað sig enn.
Viðhorf íslendinga til hins hefðbundna landbúnaðar
eru enn svipuð og þau eru í höfuðríkjum Evrópubanda-
lagsins, svo sem Þýzkalandi og Frakklandi, en ólík því
sem þau eru í Bretlandi og Bandaríkjunum, enda er
fyrirferð landbúnaðar svipuð hér og á meginlandinu.
í löndum, þar sem landbúnaður hefur enn um og
yfir 7% mannaflans, svo sem hér og í helztu löndum
Evrópubandalagsins, á atvinnugreinin og byggðasjónar-
miðin, sem henni fylgja, nógu mikil ítök í fólki til að
ráða ferðinni, þegar hagsmunir landbúnaðar eru í húfi.
í löndum, þar sem landbúnaður er kominn niður í
2% mannaflans, svo sem í Bretlandi og Bandaríkjunum,
er auðveldara að fá skilning fólks á sjónarmiðum hags-
muna heildarinnar. En jafnvel 1 shkum löndum er ótrú-
leg seigla í hagsmunagæzlu hefðbundins landbúnaðar.
íslenzkir hagfræðingar hafa í vaxandi mæh beint
sjónum sínum að hinni feiknarlegu verðmætabrennslu,
sem er í hefðbundnum landbúnaði okkar. Þeir hafa
komizt að raun um, að engin verðmætasköpun er í grein-
inni, þótt bændur leggi á sig mikla fyrirhöfn.
íslenzkir hagfræðingar hafa með mismunandi reikn-
ingsaðferðum fundið út, að innflutningsbann búvöru
kostar okkur 10-15 mihjarða króna á hverju ári, ofan á
þá 7,5 mihjarða, sem fara í annan stuðning við land-
búnaðinn. Þetta er samtals um 20 milljarða sóun á ári.
Meirihluti fólks hefur ekki enn áttað sig á þessu.
Hann er enn að væla um léleg lífskjör, en er um leið
ófáanlegur th að horfast í augu við meginorsök vandans.
Jónas Kristjánsson
Tómarúm milli
miöstýringar og
markaöar myndar
hamstur og brask
Um daginn lá viö borgarastyrjöld
í Sovétlýðveldinu Moldavíu, sem
liggur milli Úkraínu og Rúmeníu.
Eftir að fulltrúar rúmenskumæl-
andi meirihluta landsbúa lýstu yfir
fullveldi lýðveldisins og að rúm-
enska skyldi viðurkennd opinber
tunga í Moldavíu, risu upp þjóðar-
brot Rússa og Gagása, sem er tyrk-
neskumælandi þjóð en rétttrúnað-
arkristin, og gerðu sig líkleg til lýsa
yfir eigin fullveldi á sínum búsetu-
svæðum í Moldavíu. Manntjón
hafði orðið nokkurt, áður en her-
sveitir innanríkisráðuneytis alrík-
isstjórnarinnar komu á vettvang
og gengu á milli stríðandi fylkinga.
Svipaðar sögur hafa gerst undan-
farin misseri víða um Sovétríkin,
þar sem þjóðir teljast hátt á annað
hundrað. Sjálfstæðis- eða fiúlveld-
iskrofur einstakra lýðvelda vekja
erjur og ýfingar, einatt mannskæð-
ar, sem magna efnahagsöngþveiti
sem hlýst af því að miðstýrt hag-
kerfi byggt á fyrirskipunum að of-
an er í upplausn án þess að kominn
sé á markaðsbúskapur rekinn af
framboði og eftirspum og með
verðmyndun sem af þeirri víxl-
verkun sprettur.
Á næstunni kemur saman til
fundar hið íjölmenna alþýðufull-
trúaþing til að fjalla um tillögur
Mikhails Gorbatsjovs forseta um
breyttan sambandsgrundvöll milli
lýðveldanna og nýja skipan alríkis-
stjómarinnar. Leggur hann til að
nýr sambandssáttmáli kveði á um
hlutverkaskiptingu alríkisstjórnar
og stjórna lýðveldanna sem eiga að
fá aukiö valdsvið. Forsetar ailra
lýðveldanna myndi svo forsetaráð
til að fjalla um sameiginlega
stefnumörkún. Framkvæmdarvald
í alríkismálum verði í höndum rík-
isstjórnar, sem starfi alfarið á
ábyrgð Sovétforsetans, sem skipi
ráðherra og geti vikið þeim frá án
atbeina Æðsta ráösins.
Þessi áform hafa mælst misjafn-
lega fyrir. Sérstaklega er að því
fundið að Gorbatsjov hafi sett til-
lögur sínar fram á eigin spýtur án
nokkurs formlegs samráðs við for-
seta sambandslýðveldanna. Eink-
um hefur Boris Jeltsin, forseti
Rússneska sambandslýðveldisins,
haft uppi mótbámr. En jafnframt
hefur hann lýst yfir vilja til að vera
Gorbatsjov samtaka um ráðstafan-
ir til að ráða fram úr aðsteðjandi
vanda sem á landsfólkinu bitnar
meira og minna án tillits til landa-
mæra milli lýðveldanna.
Stjórnir íjögurra lýðvelda,
Eystrasaltsríkjanna þriggja og Ge-
orgíu, sem lýst hafa yfir að þær
stefni að fullu sjálfstæði og úrsögn
úr Sovétríkjunum, hafa kunngert
að þær hyggist hvergi koma nærri
gerð nýs sambandssáttmála. Gor-
batsjov hefur hins vegar böðað að
upplausn Sovétríkjanna megi ekki
eiga sér stað, því þá blasi við öng-
þveiti með blóðbaði, sem enginn
geti séð fyrir endann á.
í ljósi þessa boðskapar verður að
hta á nýleg mannaskipti á stóli inn-
anríkisráðherra Sovétríkjanna
sem stýrir þeim her sem er ætlaö
að skakka leikinn ef upp úr sýöur
innanlands. í stað Vadims Baka-
tins, sem beitt hafði sér fyrir að
slakað væri á drottnunarvaldi
kommúnistaflokksins yfir lög-
gæslustofnunum, var skipaður
innanríkisráöherra Boris Pugo,
fyrrum yfirforingi leynilögregl-
unnar KGB í Lettlandi. Næstráð-
andi hans verður Boris Gromof
hershöfðingi, sem var yfir sovéska
hemum í Afganistan.
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
Að sama brunni ber að KGB hef-
ur verið falið að fást við skipulagða
glæpastarfsemi, þar sem varningi
er rænt í stóram stíl úr vöru-
geymslum og flutningatækjum og
honum komið í verð á svörtum
markaði. Hefur Vladimir Krjútsj-
kof, yfirmaður KGB, gefið skorin-
oröar yfirlýsingar um þetta efni nú
í vikunni.
Jafnframt því að gera opinberar
stofnanir út af örkinni til að fást
við markaðsóreiðuna, undirrót
vöraskorts í opinberum verslunum
sem selja á föstu verði, hefur Gor-
batsjov fyrirskipað kjör starfs-
mannanefnda á vinnustööum um
landið allt til að gegna eftirlits- og
aðhaldshlutverki á sama sviði. Þær
skulu hafa aðgang að öllum fram-
leiðslufyrirtækjum í matvæla- og
neysluvöruiðnaði, verslunum og
flutningakerfum ásamt hvers kon-
ar bókhaldi og fá vald til að reka
starfsfólk eða loka fyrirtækjum þar
sem misferli verður uppvíst.
Til dæmis um ríkjandi ástand
má nefna að langt er síðan borgar-
yfirvöld í Moskvu bönnuðu sölu á
margs konar varningi til utan-
borgarfólks. í Leníngrad var í síð-
asta mánuði tekin upp skömmtun
á öllum helstu matvælum. Hrun
miðstýringarkerfisins hefur bitnað
sérstaklega hart á aðdráttum til
þessara stórborga, svp og hemað-
ariðnaðarborganna í Úral, sem áð-
ur fengu að sitja fyrir vörubirgingu
í hvívetna.
Mönnum ber samán um að ekki
ríkir beinn skortur á helstu nauð-
synjum í Sovétríkjunum, en dreif-
ingarkerfið er í lamasessi og verð-
stýring á opinberum markaði sam-
fara því sem við verðhækkunum
er búist ýtir undir hamstur hvers
konar og skorturinn, sem af hlýst
á opinberum sölustöðum, magnar
svartamarkaðsbrask. Neytendur
kaupa langt umfram þarfir á niður-
greiddu verði meðan varan fæst.
Framleiðendur safna birgöum eftir
getu af því þeir búast við hærra
verði síöar.
Dreifingarkerfið er svo himin-
hrópandi. Milljón tonn af innflutt-
um varningi liggja óafgreidd á
hafnarbökkum, sumt mánaða gam-
alt, og á meðan ganga þjófar óspart
í birgðirnar. Sama sagan er á
geymslusvæðum járnbrautanna.
Fréttamaður Pravda taldi 20.000
gáma og 300 jámbrautarvagna á
geymslusvæöi í Moskvu. í 100
vögnum var innflutt kjöt sem beðið
hafði í hálfan mánuð af því við-
takandi þóttist ekki hafa geymslu-
rými fyrir vöruna. Á meðan stóðu
hillur tómar í kjötverslunum höf-
uðborgarinnar. í ljós komu jám-
brautarvagnar, hlaðnir búslóðum
hermanna kominna heim frá Aust-
ur-Evrópu, sem láðst hafði að af-
frema síöan 1986.
En þegar neyöin er stærst er
hjálpin næst. Úm allar jarðir er
skorin upp herör til að afstýra því
að sultur og seyra.geri þegna Mik-
hails Gorbatsjovs svo fráhverfa
honum að þeir sem verst una breyt-
ingum sem hann hefur gert á
stjómarfari í Sovétríkjunum reyni
að steypa honum af stóh eða Sovét-
ríkin leysist upp í allsherjar öng-
þveiti. Varningur streymir frá
Þýskalandi til Sovétríkjanna, bæði
eftir almenna söfnun fyrir for-
göngu stjórnarinnar í Bonn og af
feikna matarbirgöum sem næra
áttu íbúa Vestur-Berlínar í ár,
kæmi til þess að Sovétmenn settu
á nýtt aðflutningsbann til borgar-
hlutans. Evrópubandalagsráöherr-
ar tóku nýverið ákvarðanir um
matarframlög af umframbirgðum
bandalagsins og viðskiptalán. Bush
Bandaríkjaforseti setur til hhðar
ákvæði Jackson-Vanik laganna til
að heimila matvælasölu með láns-
kjörum til Sovétríkjanna og boöar
bestu kjara viðskipti innan
skamms. Loks er forseti Suður-
Kóreu að koma til Moskvu í þess-
um skrifuðum orðum færandi
hendi.
Magnús Torfi Ólafsson
Á fréttamannafundi i Kreml á miðvikudag skýrði Anatoli Lúkjanof, for-
seti Æðsta ráösins, frá dagskrá fundar alþýðufulltrúaþingsins í næstu
viku. Simamynd Reuter