Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 1990.
15

Syndgað upp á náðina
Sú var tíðin að menn þurftu að
borga sína reikninga og engar reíj-
ar. Það var í þá daga, þegar pening-
ar voru enn í umferð og menn
reiddu fram greiðslur sínar yfir
búðarborðið kontant og hver hélt
sínu. Viðskiptavinurinn vörunni
og kaupmaðurinn peningunum. Þá
datt engum í hug að fara auralaus
í innkaup og matseðillinn á heimil-
inu fór eftir því hvað mikið var til
í buddunni. Húsgögn eða eldhús-
áhöld voru ekki keypt nema búið
væri að safna fyrir þeim. Jafnvel
húseignir voru keyptar út i hönd.
Græddur er geymdur eyrir sagði
máltækið og fólk nurlaði saman
krónunum og faldi undir koddan-
um ellegar lagði þær inn á banka-
bók til sparnaðar.
Þökk sé stjórnmálamönnum og
hagfræöingum sem stjórnuðu þess-
ari þjóð, tókst verðbólgunni að éta
upp þetta sparifé og brátt koma að
því aö enginn átt neitt til neins,
nema þeir sem höfðu haft efni á því
að koma peningunum sínum fyrir
í fasteignum. Menn íjárfestu í
steypu og þannig varð hin rómaða
sjálfseignarstefna til af illri nauð-
syn og peningar hurfu af búðar-
borðununum. Hurfu úr buddunum
og gott ef buddurnar eru ekki orðn-
ar úrelt handargögn sem enginn
þarf á að halda.
Það var glapræði að eiga peninga
og engir nema grasasnar borguðu
út í hönd. Krónan varð að athlægi
og spakmælin urðu öfugmæli.
Kaupmaðurinn á horninu var
vondi karlinn þegar hann rukkaði
fyrir vörurnar og lengi vel var
hann helsti óvinur alþýðu manna
í augunum á þeim sem ætluðu að
frelsa heiminn. Með sama hætti var
kaupmaðurinn í hlutverki misk-
unnsama samverjans þegar hann
aumkaði sig yfir kúnnana og gaf
þeim krít.
Heimsmet
Þegar peningarnir voru orðnir
einskis virði og einskis manns eign,
voru ávísanirnar fundnar upp og
nýtt tímabil hófst í viðskiptalífmu.
Nú þurfti fólk ekki að bera pening-
ana á sér, ef þeir voru þá til, en í
staðinn opnaði maður bankareikn-
ing og skrifaði ávísanir villt og gal-
ið. Þetta gekk svo langt að á endan-
um var annar hver maður farinn
að leika sér með tékkheftin og það
var daglegt brauð að snjallir svika-
hrappar voru staðnir að því að efn-
ast á því að gefa út ávísanir fram
og til baka milli bankanna, án þess
að eiga nokkurn tíma krónu fyrir
neinni þeirra.
Eftir það lágu menn með tékk-
hefti jafnan undir grun og þurftu
að gera grein fyrir sjálfum sér þeg-
ar ávísanaheftið var dregið fram til
greiðslu. Það var enginn tekinn al-
varlega í viðskiptum, sem ekki
hafði ábekinga og ábyrgðarmenn í
bak og fyrir. Enda ekki að ástæðu-
la'usu. íslendingar settu strax
heimsmet i innistæðulausum tékk-
um og þegar ég var ungur laganemi
á kúrsus hafði ég það fyrir aðalat-
vinnu í heilt sumar að rukka inn
og stefna gúmmíkörlunum i við-
skiptalífinu sem fóru ýmist yfir á
heftinu ellegar skrifuðu upp á ann-
arra manna ávísanir.
Það var grátbroslega skondið að
sjá hvað fólk gat sett upp mikinn
sakleysisvip, þegar það var staðið
að tékkafalsinu og gúmmíinu og
alltaf var það jafn hissa á því að
menn skildu settir í það að rukka
þetta smáræði inn. Eiginlega hafði
maður meira samviskubit yfir því
að ganga á eftir þessum greiðslum,
heldur en fólkið sem hafði stofnað
til þeirra. Lögfræðingar voru ill-
menni og níðingar, sem neyttu afls-
munar laganna til að reyta aleig-
una af fátækum barnafjölskyldum
sem höfðu gefið gúmmíið út fyrir
misskilning.
Krítarkortin
Víxlarnir urður líka vinsælir um
tíma enda sömu gerðar og tékkarn-
ir að þar voru verðlausir pappírar
á ferðinni sem bankar og lánastofn-
anir voru nógu vitlausir til að sam-
þykkja. Víxlaviðskipti færðust í
vöxt meðan verðbólgan lék lausum
hala og enginn kunni að reikna
hana út og þannig tókst lands-
mönnum að ná fram hefndum á
bankakerfinu með því að hafa aftur
af því innistæðumar, sem áður
höfðu brunnið upp á sparireikning-
unum.
Seinna komu afborganirnar og
það um það leyti sem íslenskir hag-
fræðingar og bankamenn lærðu að
reikna út verðbólgu og verðtrygg-
ingu og það var þá sem þjóðin kikn-
aði undan skuidaböggunum og hef-
ur ekki borið sitt barr síðan. Menn
kunnu ekki fótum sínum forráð né
heldur innkaupum sínum takmörk
og urðu ríkir með afborgunarkjör-
um, allt þangað til þeir fóm á haus-
inn.
Af hveiju skrifar ekki einhver
jólabók um þessi fjármálaævintýri
öll og siðferðið á bak við þau?
Þegar landsmenn vom búnir að
kollkeyra sig á gúmmítékkum, af-
borgunarskilmálum og víxlavið-
skiptum var auðvitað ekki aftur
snúið, enda er sú kynslóð gengin
sem kunni með peninga að fara.
Það var þá sem menn uppgötv-
uðu krítarkortin. Þegar allt var
komið í þrot og endar náðu ekki
saman og heimilin áttu ekki fyrir
matarreikningunum, héldu krítar-
kortin innreið sína. Og nú héldu
Laugardags-
pistiU
Ellert B. Schram
engin bönd og hvorki löggiltir
rakkarar, tortryggnir bankamenn
né vansælir kaupsýslumenn gátu
stöðvað framrás þeirra viðskipta
sem blómguðust í skjóli þessarar
undursamlegu uppfinningar. Nú
var allt einu komin sú langþráða
staða hins íslenska óreiðumanns,
að þurfa ekki að hafa áhyggjur af
líðandi stund. Nú var hægt að
kaupa og borga og borga og kaupa
án minnstu fyrirhyggju.
Kaupæði jólanna
Um daginn var haft viðtal í sjón-
varpinu við starfsmann verðlags-
eftirlits verkalýðsfélaganna. Hann
hafði greinilega miklar áhyggjur.
Kaupmenn höfðu náð samkomu-
lagi um breyttan gjalddaga
greiðslukortanna. Þeir voru að
bjarga kaupæðinu. Nú var allt gír-
að inn á jólainnkaupin. Skuldadag-
arnir voru framlengdir og starfs-
maðurinn bar kvíðboga fyrir fram-
haldinu. Launafólkið mundi ekki
gá að sér og halda út á galeiðuna
og versla frá sér allt vit með fram-
reiddu krítarkorti.
Það hvarflaði ekki að umboðs-
manni verkalýðsins, sem von var,
að hver og einn gætti sinnar eigin
pyngju. Honum datt ekki í hug sá
möguleiki að íslenskur almenning-
ur kynni fótum sínum forráð, þeg-
ar kaupmenn höfðu lokkað við-
skiptavinina til sín í skjóli fram-
lengdra skuldadaga.
Nei, þessi grandvari starfsmaður
verkalýðsins vissi sem var, að nú
yrði ekki böndum komið á alþýö-
una, þegar hún geystist inn í jóla-
vertíöina með kortin á lofti og albú-
in til jólaveislunnar án þess að eiga
fyrir henni. í örvæntingu sinni
vildi hann hafa vit fyrir þjóðinni
áður en í óefni væri komið og flutti
nokkur aðvörunarorð fyrir hönd
ábyrgðarinnar og skilvísinnar.
En hann talar fyrir daufum eyr-
um. Hann hrópar upp í vindinn.
Krítarkortin eru áhrifaríkari í
kjarabaráttunni heldur en slagorð-
in og kortin taka völdin, þegar for-
eldrar láta undan og fullorðnir gef-
ast upp fyrir kröfunum um veislu-
höld og pakkaflóð.
Kíarabarátta nútímans beinist
ekki lengur að því að fá meira í
buddu alþýðunnar, heldur að gæta
fengins fjár. Það verður að hafa vit
fyrir fólkinu segja verkalýðsrek-
endur en ráða ekki lengur ferð-
inni. Launþegarnir ana áfram og
slengja krítarkortunum á búðar-
borðið án þess að depla auga yfir
þeirri staðreynd að eyðslan er langt
umfram getu.
- Den tid, den sorg segja menn og
kaupa í matinn og kaupa í pakkana
og halda sín jól í allsnægtum láns-
traustsins. Þetta er eins og fyllerí
drykkjumannsins. Hann hugsar
ekki um timburmennina. Breyttir
skuldadagar krítarkortanna ger-
breyta jólahaldinu og viöhalda
kaupsýslunni. Þannig er nú fariö
fyrir þjóðinni, sem einu sinni var
svo fátæk að jólin voru lítið meira
en kerti og spil.
Það fer enginn í jólaköttinn í ár.
Fátæktinni
slegið á frest
Þetta krítarkortaræði hefur haft
meiri áhrif á lífskjörin og lifnaðar-
hættina en margan grunar. Menn
slá fátæktinni á frest. Menn ýta
vandanum á undan sér. Menn
sætta sig jafnvel við þjóðarsátt um
kjaraskerðingu meðan þeir hafa
kortin í friði.
Þjóðarsáttin margfræga er sam-
komulag forsprakkanna á vinnu-
markaðnum um að halda launun-
um niðri og verðbólgunni í skefjum
og fólkinu til friös og víst hafa krít-
arkortin hjálpað þar til. Hvaða
launamaður hefði rétt hendina upp
með þjóðarsátt, ef hann þyrfti aö
telja peningana upp úr launaum-
slaginu eins og áður og reiða þá
fram á búðarborðið eins og áður?
Hvernig væri ástandið á heimilun-
um eða viöskiptin í búðunum ef
hver og einn þyrfti að borga kont-
ant? Ef almúgamaðurinn þyrfti að
eiga fyrir matnum áður en hann
er étinn?
Stjórnmálamennirnir og raunar
verkalýðurinn líka, rífast um þjóð-
arsáttina og deilan að undanförnu
hefur staðið um það, hvort há-
skólamenn eigi aö fá meira en aðr-
ir. Hinu er gleymt í hita leiksins,
að hvorki háskólamenn né aðrir
launþegar eru sælir af launum sín-
um og stærsta og mesta rifrildið
ætti náttúrlega að snúast um lífs-
kjörin í landinu; þá staðreynd að
þorri landsmanna heldur ekki jól
nema vegna þess að hann blekkir
sjálfan sig með krítarkorti! Syndg-
ar upp á náðina.
Peninganna virði
Ég hef skilið þjóðarsáttina á þann
veg, að með henni sé lagður grund-
völlur að sókn til bættra lífskjara,
eitt skref aftur til að komast tvö
skref fram. Inntak þeirrar sáttar
er að allir skulu ganga samstíga að
því marki, að launamaðurinn í
landinu hafl efni á jólunum og geti
lifað sínu lífi án þess að slá sjálfan
sig um lán; til að peningarnir verði
aftur peninganna virði.
En það skal undirstrikað hér og
nú að þjóðarsáttin er engin sátt til
frambúðar. Það getur aldrei orðið
nein þjóðarsátt um sultarkjör.
Það segir auövitað sína sögu að
þorri fólks í landinu á ekki fyrir
jólunum. Nú má kannski halda því
fram að kaupæðið og veislugleðin
sé úr hófi fram og þjóðin geti hæg-
lega haldið upp á fæðingu frelsar-
ans með minni tilkostnaði. En hitt
er ekki minna um vert, að jólin eru
stærsta hátíð fjölskyldunnar, hátið
hátíðanna og það má mikið vera
ef velmegun og velferð er á svo
aumu stigi hér á landi að fólk geti
ekki gert sér dagamun af því laun-
in leyfa það ekki. Krítarkortin eru
ekki skírteini um bættan efnahag.
Krítarkortin eru nýtt form á lána-
viðskiptum og greiðslufrestum og
munurinn er sá einn að nú eru
menn að fá lán hjá sjálfum sér.
Ellert B. Schram