Þjóðviljinn - 24.12.1968, Side 19

stefnu sem allsráðandi var orðin
eftir aldamótin.
En Macpherson fékk ekki Iengi
að njóta sigursins. Mikill bók-
menntakappi, Samuel Johnson,
hóf upp raust sína árið 1775 og
lýsti Ossíankvæði fölsun og Mac-
pherson bófa með þeim tilþrif-
um, sem honum voru eiginleg.
Það hófust deilur mjög skæðar:
hér er til að mynda ívitnun í bréf
frá Johnson til Macphersons, sem
reynt hafði að bera hönd fyrir höf-
uð sér: „Ég hef fengið heimsku-
legt og blygðunarlaust bréf yðar.
Ég tel bók yðar fölsun og fer ekki
af þeirri skoðun; hótanir einhvers
drullusokks fá mig aldrei ofan af
þeim ásetningi mínum að afhjúpa
svik og fals". Macpherson fór
mjög halloka í þessari viðureign
og dó 1796, meðan málið var enn
í rannsókn. Það var ekki fyrr en
um 40 árum síðar að fölsunin var
endanlega sönnuð. En hinn skozki
kennari og fræðimaður hafði engu
að síður skilið eftir sig merkilegra
spor í bókmenntasögu en flestir
aðrir sem stundað hafa hina
flóknu iðju bókmenntalegrar föls-
unar.
MANNVÍG l
HEIMSBÓKMENNTASTRÍÐl
Bæði fordæmi Ossíans og vax-
andi eftirspurn eftir skáldskap
um mikilfenglega fortíð þjóða
höfðu mikil áhrif, ekki sízt þegar
kom fram á nítjándu öld. Þannig
hafði til að mynda tékknesk þjóð-
ernishyggja, sem var að fæðast í
þeim Bæheimi er þá laut stjórn
austurrískra Habsborgara mjög
fróðlegar bókmenntalegar afleið-
ingar.
Árið 1816 fann stúdent í Prag,
Josif Linda, að viðstöddum ung-
um vini sínum, Vaceslav Hanka,
innan á kápu gamallar bókar brot
úr handskrifuðu kvæði. Við at-
hugun kom í Ijós að textinn var
skrifaður ofan í annan texta, sem
máður hafði verið út, en það olli
ekki hinum ungu sérfræðingum
teljandi áhyggjum. Þannig byrj-
uðu tilveru sína nokkrir sögulegir
og ljóðrænir söngvar sem kallaðir
voru „Ástarsöngvar Vaclavs kon-
ungs."
Ári síðar komst hnífur Hanka
heldur betur í feitt. í smábæ við
Elbu, Kralevdvúr, komst hann
upp í kirkjuturn einn og rótaði
þar í handritakofforti. Þar fann
hann skinnhandrit með kvæðum
frá 13. öld. Þau báru ekki slor-
leg nöfn: „Pólverjarnir reknir frá
Prag", „Innrás Saxa í Bæheim,"
„Innrás tatara á Mæri" og fleira
gott. Þetta var fundur sem um
munaði, Og einmitt það sem
vantaði: söguleg hetjukvæði, bar-
átta þjóðarinnar fyrir sjálfstæði.
Kralevdvúrhandritið hóf frægðar-
feril sinn um Evrópu — árið
1843 var það meira að segja gefið
út á átta tungumálum.
En ýmislegt þótti-dularfullt við
fundi þessa, og árið 1847 létu
ýmsir vísindamenn efasemdir sín-
ar í ljósi með mjög ákveðnum
hætti. Þar með hófust miklar deil-
ur, því tékkneskir fræðimenn
vildu ógjarna verða af þessum
þjóðkvæðum sem eðlilegt var,
þar eð tékkneskt þjóðerni stóð
fremur höllum fæti í ríkinu.
Margir héldu ótrauðir áfram að
setja saman vísindalegar rann-
sóknir á handriti Hanka — þótt
aðrir bentu á undarlegar hreins-
anir í því, gyllingar og skraut.
Málið leystist að lokum með
sorglegri hætti en við mætti bú-
ast. Árið 1911 hélt prófessor að
nafni Pic til Parísar þar sem Kra-
levdvurhandritið var geymt. Próf-
aði hann handritið með efnafræði-
Iegum aðferðum og birti niður-
stöður sem sönnuðu að það var
falsað. En trúaðir menn á hand-
ritið létu sér ekki segjast. Þeir
birtu grein þar sem bornar voru
brigður á vísindalega verðleika
Pic, með þeim afleiðingum að
degi síðar framdi hann sjálfsmorð.
Þannig lauk þessu bókmennta-
stríði, sem varð svo grimmdar-
legt að það kom jafnvel til mann-
víga.
MERIMÉE BLEKKIR
STÓRSKÁLDIN
Næst þegar til tíðinda dregur
af vettvangi óekta þjóðkvæða er
að verki þekktur franskur rit-
höfundur, Prosper Merimée.
Árið 1827 kom út í París á
frönsku „safn kvæða frá Illyriu"
sem nefndist Gúzla, og fylgdi
með að þeim hefði verið safnað
í Bosníu, Króatíu og Herzego-
vínu.
í nafnlausum formála sagði, að
söngvar þessir hefðu verið skráð-
ir í borginni Zadra árið 1816 og
Daudet:
Bréf frd Maríu Magdalenu.
Púsjkm — lét blekkfast.
hefðu þeir verið fluttir af Iakinf
nokkrum Maglanovic. Var og
rakin ævisaga þessa öldungs og
birt af honum mynd. Engu að síð-
ur var hér um fölsun að ræða,
og var Merimée þar að skemmta
sér, sem fyrr segir.
Þetta ballöðusafn hlaut öfugar
viðtökur þeim sem Ossíanskviður
höfðu haft á sínum tíma. Les-
endur urðu ekki sérlega hrifnir,
en skáld og sérfræðingar þeim
mun ánægðari — Merimée var
reyndar mjög fær maður og einna
fyrstur franskra höfunda til að
kynna sér slafnesk mál og þá
þjóðlegan kveðskap. Þá voru uppi
tvö skáld slafnesk sem voru þjóð-
um sínum ekki minna virði en
Jónas Hallgrímsson okkur: Adam
Mickiewicz hinn pólski og Alex-
andr Púsjkín hinn rússneski. Þeir
sáu í Gúzla töfraorð hins þjóðlega
kveðskapar og þýddu með mikilli
list hina fölsuðu suðurslafnesku
söngva Merimée.
Hinn franski höfundur kom
upp um sig sjálfur. Púsjkín fékk
áhuga á því með hvaða hætti
söngvunum hefði verið safnað og
Merimée játaði allt saman í bréfi
til sameiginlegs kuningja þeirra.
Hann sagðist hafa sett ballöður
þessar saman af þrem ástæðum: í
fyrsta lagi hefði sig langað að
gera grín að því „andrúmslofti
fjarlægra staða" sem þá var í
tízku, í öðru lagi hefði sig lang-
að til að berja á reglum klassískra
skáldskaparhefða og í þriðja lagi
hefði hann verið fjárþurfi. Eigin-
lega hefði hann ætlað til Illyríu
til að safna þjóðlegum skáldskap
en skort fé til fararinnar, hann
hefði því haft endaskipti á hlut-
unum: búið „þjóðkvæðin" til
fyrst til að verða sér úd um ferða-
fé. Merimée baðst velvirðingar á
öllu saman, en sagði að einn róm-
antískur höfundur hefði rétt til
til slíks stráksskapar.
En viti menn, þýðingar Púsjk-
ins á þessum gerviþjóðkvæðum
eru sumar með vinsælustu kvæða
hans — a.m.k. eitt þeirra hafa
rússnesk börn lært í skólum fram
á þennan dag.
ÁST Á SKÁLDKONU
MEÐ DJÖFULSNAFNI
Á ýmsum tímum hafa metm
skemmt sér við það að búa til
Framhald á bls. 103.
JÓLABLAÐ — J9