Morgunblaðið - 26.01.2001, Qupperneq 28

LISTIR
28 FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í FORGRUNNI var spurningin hvortmeirihlutanum beri að hlusta á og virðaskoðanir minnihlutans í lýðræðisríki.Kveikjan að umræðunum var væntan-
leg frumsýning Borgarleikhússins á leikritinu
Fjandmaður fólksins eftir Ibsen og var yf-
irskrift fundarins „Meirihlutinn hefur aldrei
rétt fyrir sér fyrr en hann breytir rétt“. Er
þar vitnað í orð aðalpersónunnar í leikriti Ib-
sens, Stokkmanns læknis. Í verkinu er varpað
fram spurningum um lýðræði og siðferði og
voru aðstandendur og gestir fundarins sam-
mála um að sú umræða sem Ibsen veltir upp í
leikriti sínu eigi enn brennandi erindi við nú-
tímasamfélag.
Öryrkjamálið í deiglunni
Fundurinn var vel sóttur og stóðu líflegar
umræður milli gesta langt fram eftir kvöldi.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgarstjóri
hlýddi á umræðurnar, auk þess sem ýmsir
þjóðþekktir einstaklingar tóku þar til máls.
Umræðan beindist mjög að pólitískum málum
sem verið hafa umdeild undanfarin misseri og
staða lýðræðis í landinu metin í því ljósi. Þá
barst talið mjög að íslenskum fjölmiðl-
um sem sættu nokkurri gagnrýni.
Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir
markaðsstjóri Borgarleikhússins opn-
aði fundinn, en hún stýrði jafnframt
umræðum. Kynnti hún framsögumenn
sem voru þau Egill Helgason þátta-
stjórnandi og stjórnmálaskýrandi,
Herdís Þorgeirsdóttir stjórnmála-
fræðingur, Ásta Ragnheiður Jóhann-
esdóttir þingkona, Garðar Sverrisson
formaður Öryrkjabandalags Íslands
og Magnús Þór Þorbergsson leikhús-
fræðingur hjá Leikfélagi Reykjavíkur.
Ekki tókst að fá fulltrúa stjórnarþing-
manna á fundinn, vegna anna síðustu
daga.
Hinn þaulskipulagði
minnihluti
Fyrstur til máls tók Egill Helgason.
Egill sagðist vera mikill áhugamaður
um Ibsen og minnti á að þessi „strangi
dómari mannfélagsins“ hefði haft and-
úð á stjórnmálamönnum sem fylgdu
flokkslínum. Í því sambandi sagði Egill það
hafa vakið hjá sér nokkra furðu að afgreiðsla
Öryrkjafrumvarpsins kvöldið áður hefði fylgt
flokkslínum nákvæmlega og af því mætti ef til
vill draga þá ályktun að þingmenn bæði í
meirihluta og minnihluta hefðu ekki verið að
eiga þetta við samvisku sína heldur flokk sinn.
Þá velti Egill m.a. upp þeirri hugleiðingu að
minnihluti geti haft jafn rangt fyrir sér og
meirihlutinn. Hann nefndi uppgang nasism-
ans í Þýskalandi sem dæmi um það hvernig
„þaulskipulagður minnihluti getur náð langt
gegn óskipulögðum meirihluta“.
Almenningsálitið auðmótað
Herdís Þorgeirsdóttir var næst í ræðustól,
en hún vinnur um þessar mundir að dokt-
orsritgerð um mannréttindi við Háskólann í
Lundi.
Herdís sagði Stokkmann lækni vera dæmi
um mann sem þorir að fylgja sannfæringu
sinni þótt hann viti að það verði honum og
fjölskyldu hans dýrkeypt. „Það sem Ibsen er
að gera í þessu verki er að sýna fram á hversu
erfitt það er að standa uppi og segja sannleik-
ann þegar hann er óþægilegur.“ Í þröngsýnu
og sjálfumglöðu samfélagi getur rétturinn til
að hafa skoðun takmarkast við þá skoðun sem
er viðtekin og hefur orðið ofan á. Þannig
bendi Ibsen á að þegar meirihlutinn er annars
vegar verður að hafa í huga hversu auðvelt
það geti verið að móta almenningsálitið og
hve forheimskunin á auðvelt uppdráttar.
Stjórnmálamenn og valdhafar notfæri sér það
og fjölmiðlar spili á hana. „Þannig er mik-
ilvægt að í lýðræðissamfélagi sé þess gætt að
meirihlutinn kúgi ekki þá sem eru að reyna að
rísa gegn honum,“ sagði Herdís.
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir þingkona
gerði reynslu sína af því sem hún hefur upp-
lifað á undanförnum sólarhringum á Alþingi
að umtalsefni og sagði að sér þættu orð
Stokkmanns um að meirihlutinn yrði að
breyta rétt til að hafa rétt fyrir sér mjög við-
eigandi í ljósi þeirrar reynslu.
Sagði hún það sem greindi stjórnarand-
stöðuna frá Stokkmann lækni vera að Stokk-
mann hefði staðið einn gegn samfélaginu, en
stjórnarandstaðan hefði staðið ein gegn
meirihlutanum á Alþingi en haft samfélagið
með sér.
Þá sagði Ásta Ragnheiður þann endi sem
Öryrkjamálið fékk, þar sem Hæstiréttur var
beðinn um að skýra dóm sinn, geta varðað lýð-
ræði okkar. „Maður veltir fyrir sér hvernig
komið sé fyrir þrískiptingu valdsins, sem á að
vera vörn fólksins fyrir ofurvaldi stjórn-
valda,“ sagði Ásta Ragnheiður og líkti Alþingi
síðustu daga við leikrit eða farsa.
Auk þess að kynna leikrit Ibsens beindi
Magnús Þór Þorbergsson máli sínu að hlut-
verki og valdi fjölmiðla. Hann gagnrýndi fjöl-
miðla landsins fyrir að þora ekki að taka á
málum og kenndi þar m.a. um óeðlilegum
valdatengslum stjórnmála og fjölmiðla.
Magnús sagði að þegar ákveðið hefði verið
að taka Fjandmann fólksins til sýningar hefði
verið mikil meðvitund um hversu vel leikritið
ætti heima við íslenskan samtíma. „Engan
grunaði þó að á miðju æfingaferlinu myndu
eiga sér stað atburðir í samfélaginu sem end-
urspegluðu verkið jafn átakanlega og raun
ber vitni,“ sagði Magnús Þór og vísaði þar til
öryrkjamálsins.
Magnús lauk máli sínu með því að spyrja
sig hvað hafi áunnist í lýðræðisþróun á þeim
rúmlega hundrað árum sem liðin eru frá því
að Ibsen skrifaði leikritið fyrst það vekur upp
nákvæmlega sömu spurningar og verið sé að
kljást við í dag.
Fjölmiðlar hafi brugðist
Garðar Sverrisson formaður Öryrkja-
bandalagsins tók undir það að atburðarás síð-
ustu daga hefði minnt á eitt allsherjar leikrit.
Hann sagði ákaflega mikilvæga
heimspeki liggja að baki þrískipt-
ingu valds, sem tryggði það að vald
safnaðist ekki á eina hendi.
Þá sagði Garðar það stríða gegn
stjórnarskránni að ráðherrar sætu
sem þingmenn og nefndi það sem
dæmi um það hversu frumstætt ís-
lenskt samfélag er í raun og veru.
„Við notum það sem rök í máli að
lögmenn greini á. En um hvað
greinir þá á? Enginn spyr að því.
Þá er sagt að dómur sé óljós. En
enginn getur fært rök fyrir því að
hvaða leyti hann er óljós,“ sagði
Garðar.
Þá sagði Garðar fjölmiðla á Ís-
landi hafa brugðist hlutverki sínu
sem „fjórða valdið“ sem veitir
stjórnvöldum aðhald í lýðræðis-
þjóðfélagi. Hann sagði frétta-
mennsku í landinu einkennast af
„míkrófónsaðferðinni“ svokölluðu,
þar sem menn fengju að segja það
sem þeir vildu í hljóðnema frétta-
manna, sem gerðu enga tilraun til að skýra
málið. Garðar sagði skorta aðgangsharða og
gagnrýna fréttamennsku í samfélaginu en
sagði Silfur Egils vera eina vettvanginn þar
sem frjáls og óþvinguð umræða færi fram.
Skömm að vera
Íslendingur
Þegar orðið var gefið laust höfðu samkomu-
gestir margt fram að færa, og voru orð ræðu-
manna þar vegin og metin. Greina mátti nokk-
urn bölsýnistón í máli margra þeirra sem tóku
til máls. Ungur maður steig t.d. í pontu og
sagði ekki laust við að hann hefði skammast
sín fyrir að vera Íslendingur þegar öryrkja-
frumvarpið var samþykkt.
Þó kom nokkur jákvæð uppsveifla í umræð-
urnar undir lokin, þar sem menn minntu á það
sem í raun hefði áunnist í lýðræðisþróun á síð-
astliðinni öld.
Staða lýðræðis
vegin og metin í
Borgarleikhúsinu
Gestir hlustuðu af athygli á mál framsögumanna á fundinum.
Deiglumál í íslensku samfélagi voru rædd á umræðu-
fundi um lýðræði, vald fjölmiðla og skoðanamyndun í
samfélaginu, sem haldinn var í Borgarleikhúsinu á mið-
vikudagkvöldið. Heiða Jóhannsdóttir sat fundinn og
segir frá því sem helst bar á góma.
SAGAN gerist á Sjálandi á nít-
jándu öld og segir frá Júlíönu sem er
ákveðin ung kona og sjálfstæðari en
gerðist á þeim tíma. Hún þarf að berj-
ast fyrir rétti sínum að vera sú sem
hún er, elska þann sem hún vill og fá
að hafa stjórn á lífi sínu. Og tekst
henni bara vel til þótt hún þurfi ansi
oft að bíta á jaxlinn þegar samferð-
arfólk hennar er ósammála henni.
Það er greinilegt við áhorf þessarar
kvikmyndar að hún er gerð eftir
skáldsögu sem segir miklu stærri
sögu en hægt er að koma fyrir í einni
90 mínútna kvikmynd.
Myndin byrjar mjög vel, þar sem
Júlíana er að sækja eiginmanninn
Símon á geðsjúkrahúsið þar sem
hann hefur dvalist seinustu þrjú ár.
Opnunaratriðin eru mjög tilfinninga-
þrungin og sérstæð fyrir kvikmynd
sem gerist á þessum tíma og lofar
góðu. Því miður stendur kvikmyndin
ekki undir þeim væntingum og þynn-
ist því meira út sem líða tekur á og
endar í brandarasúpu.
Myndin er að öðru leyti mjög fag-
mannlega unnin. Leikararnir eru
mjög góðir og Mette Lisby er sann-
færandi í hlutverki Júlíönu. Bodil
Jørgensen leikur hina beisku systur
hennar, Finu, og það er eiginlega
dramatískasta og sterkasta hlutverk-
ið sem þessi fína leikkona skilar mjög
vel. Hinn sænski Allan Svensson leik-
ur slátrarann vinalega og túlkar hann
mjög skemmtilega. Búningarnir eru
mjög fallegir og sviðsmyndin einnig.
Það er samt mikið notast við sömu
leikmyndir aftur og aftur og lýsingin
er einnig full stúdíóleg.
Þetta ástar- og örlagadrama er
svolítið gamaldags kvikmyndagerð og
meinlaus en hefði sjálfsagt getað glatt
margt hjartað ef betur hefði tekist til
við handritsgerðina.
Baráttusaga
konu
KVIKMYNDIR
R e g n b o g i n n
Leikstjóri: Hans Kristensen. Hand-
rit: Jens Dahl, Kim Leona og John
Stefan Olsen eftir skáldsögu Jane
Åmund. Aðalhlutverk: Mette Lisby,
Pelle Koppel, Lars Simonsen, Bodil
Jørgensen og Allan Svensson. Per
Holst Filmproduktion 1999.
KLINKEVALS Hildur Loftsdótt ir
SÖNGVARINN Placido Domingo
varð sextugur sl. sunnudag og
söng við það tækifæri á tón-
leikum í Metropolitan-óperunni í
New York.
Hér sést hann taka á móti lykl-
um borgarinnar úr hendi
Rudolph Giuliani, borgarstjóra
New York, sem lýsti daginn í
leiðinni Domingo-dag.
AP
Domingo sextugur
BRESKI rithöfundurinn Matthew
Kneale hlaut nú í vikunni Whit-
bread-bókmenntaverðlaunin, er
skáldsaga hans „English Passeng-
ers“ – sem útleggja má á íslensku
sem Ensku ferðalangarnir – var
valin bók ársins.
„Þessi verðlaun eru mér mikils
virði og ekki bara vegna pening-
anna,“ sagði Kneale er hann tók á
móti rúmlega 2,5 milljóna króna
verðlaunafénu og kvað viðurkenn-
inguna gefa sér styrk til að halda
áfram að skrifa. Kneale lýsti því
þá einnig yfir að sér þætti miður
að Lorna Sage hefði ekki getað
verið viðstödd verðlaunaafhend-
inguna, en Sage sem einnig hafði
verið tilnefnd fyrir ævisögu sína
„Bad Blood“ lést 11. janúar síðast-
liðinn.
Greip dómnefndin því að þessu
sinni til þess óvenjulega ráðs að
láta ritverk Sages sérstaklega get-
ið, sem þeirrar bókar er orðið
hefði í öðru sæti.
Ensku ferðalangarnir fjallar um
för til Tasmaníu á tímum breska
heimsveldisins og tók það Kneale
sjö ár að skrifa skáldsöguna sem
valin var af Whitbread-dómnefnd-
inni sem bók ársins úr hópi 425
annarra verka.
Kneale hlýtur
Whitbread-
verðlaunin