Morgunblaðið - 02.02.2001, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AÐ LOKNU ávarpi starf-andi formanns, Hólm-fríðar Sveinsdóttur, tókSigríður Jónsdóttir
félagsfræðingur til máls, en hún
starfar hjá Félagsþjónustunni í
Reykjavík. Fyrirlestur hennar bar
heitið „Konur á efri árum – hugleið
ing“ og í honum fjallaði Sigríður
um viðhorf til ellinnar og um fjár-
hagslega stöðu eldri kvenna.
„Vinnufélagi minn sagði mér eitt
sinn frá frænku sinni sem sendi út
svohljóðandi boðskort á sjötugsaf-
mælinu: „Það er vont að eldast en
verra að gera það ekki. Mér fannst
þetta sniðugt en er ekki sama sinnis
nú, tíu árum síðar,“ sagði Sigríður
meðal annars. „Mér finnst nefnilega
gott að eldast og vildi ekki fyrir
nokkurn mun missa af því. Með
aldrinum öðlast maður meira sjálfs-
öryggi og innri ró. En þetta fer mik-
ið eftir aðstæðum manns, efnahags-
legum, félagslegum, menntunar-
legum, heilsufari og svo framvegis.“
Karlar betur settir á öllum
sviðum nema því félagslega
Sigríður vék þessu næst að nor-
rænni rannsókn á högum og kjörum
aldraðra kvenna á Norðurlöndum.
„Rannsóknin leiddi í ljós að þegar
hefðbundnir lífskjaraþættir; heilsu-
far, félagsleg tengsl, efnahagur, at-
vinnuþátttaka og fleira voru skoð-
aðir, komu karlar betur út á öllum
sviðum nema einu og það voru
félagslegu tengslin,“ sagði Sigríður.
„Konurnar lifðu lengur en karlarnir
en voru veikari. Einn lífskjaraþátt-
ur skar sig sterklega úr og það var
efnahagurinn. Konur á öllum Norð-
urlöndunum áttu það sammerkt að
vera mun verr settar efnahagslega
en karlarnir. Hjúskaparstaða
þeirra í fortíð og nútíð skipti mestu
máli í þessu samhengi.“
Hagtölur í árslok 1999 sýna að
70% kvenna 70 ára og eldri búa ein-
ar samanborið við 41% karla. Konur
eru líka mun fleiri í elstu aldurshóp-
unum en karlarnir. „Íslenska trygg-
ingakerfið er mjög flókið,“ sagði
Sigríður, „og tekjutengt í allar áttir
sem snertir mannréttindi ellilífeyr-
isþega ekkert síður en öryrkja, en
ef rýnt er í tölur kemur í ljós að í
hópi þeirra sem hafa lágmarkslíf-
eyri, þ.e. óskerta sérstaka heimilis-
uppbót, eru konur nærri fjórfalt
fleiri en karlar. Þetta er sá hópur
sem hefur minnstar tekjur í hópi
ellilífeyrisþega og hefur engar
tekjur nema frá Tryggingastofnun,
sem þýðir 72.659 krónur á mánuði.
Ef við lítum svo til næsta hóps fyrir
ofan, þá eru það þeir sem eru með
óskerta heimilisuppbót. Þessi hópur
má hafa allt að 22.380 kr. áður en
tekjutrygging fer að skerðast, þ.e.
87.630 kr. að hámarki, en langflestir
í þessum hópi ná ekki svo háum líf-
eyrisgreiðslum. Konur eru einnig
mun fjölmennari í þessum hópi.
Sé maki ekki lífeyrisþegi og hafi
tekjur yfir ákv. viðmiði þá skerðist
óskert tekjutrygging og dettur al-
veg út við ákveðið tekjumark, eða
115.000 kr. tekjur maka. Þannig að
tekjur maka skerða rétt ellilífeyr-
isþega til óskertrar tekjutrygging-
ar. Sé kona gift manni sem enn er
með atvinnutekjur þá byrjar
óskerta tekjutryggingin að skerð-
ast við 44.760 kr. og fellur alveg nið-
ur við 105.000 kr. rúmlega. Sú kona
hefur því í tekjur 18.424 kr. á mán-
uði.
Þróunin á síðari hluta þessarar
aldar hefur leitt til þess að konur
hafa minni lífeyrisgreiðslur en karl-
ar, sem m.a. skýrist af síðbúinni
komu kvenna inn á hinn launaða at-
vinnumarkað, m.ö.o. af þróun í at-
vinnuþátttöku kvenna. Minni hlut-
deild þeirra í lífeyrissjóðsgreiðslum
leiðir síðan til þess að þær þær lifa
mun frekar en karlkyns jafnaldrar á
lágmarkslífeyri. Aðild að lífeyris-
sjóðum var ekki lögbundin hérlend-
is fyrr en 1979 og gerir það að verk-
um að margir hafa mjög lélegan
lífeyrissjóð, sem bitnar í ríkari mæli
á konum er körlum.“
Yfirskrift ráðstefnunnnar, „Eiga
konur áhyggjulaust ævikvöld? varð
Sigríði tilefni til vangaveltna um
kosti og galla þess að hafa áhyggj-
ur. Hún varpaði þeirri spurningu til
ráðstefnugesta hvort það væri
æskilegt að vera laus við áhyggjur
og hvað sú hugsun fæli í sér
ættu að búa öldruðum áhyg
ævikvöld. „Það er viss
hyggja í þessari hugsun,“ s
ríður. „Allir vilja vera virkir
áhrif. Þessi hugsun innih
aldraðir eigi að setjast í helg
og vera áhyggjulausir, en l
anstendur bæði af gleði og
Í Félagsþjónustunni þar
starfa er það komið inn í
mörkun að auka áhrif
sjálfra á þjónustuna. Ú
punkturinn í þessari hugsu
kannski frekar sá, eða ætti
sá, að skapa fólki skilyrði t
ast með reisn."
Ekki er ráð nema
í tíma sé tekið
Næst tók til máls Sig
Björgvinsdóttir, forst
félagsstarfs aldraðra í K
Fyrirlestur hennar bar
„Kópavogsmódelið og eldri
en þeir sem fylgjast með
málaumræðu hafa flestir or
við hinn sívirka frístun
„Hana-nú“ sem einmitt hefu
ur í Kópavogi. „Hið sv
Kópavogsmódel á sér lang
sagði Sigurbjörg, „og í K
hefur fjölbreytt félags-
stundastarf verið til staðar
þrjátíu ár.“
Árið 1983 var lagður gru
Kópavogsmódelinu að sög
bjargar þegar nokkrar el
verkakonur misstu vinnun
ákváðu að halda áfram a
reglulega og leituðu til
félagsins með aðstöðu, sem
fengu. Konurnar settu
markmið að fundir þeirra y
að og meira en eingöngu p
legt spjall yfir kaffibolla o
lögðu ferðir á listv
gönguferðir, heimsóknir á s
ýmiss konar og bókaklú
dæmi séu tekin. Þetta var
að frístundahópnum Hana-
Sigurbjörg sagði aldursta
félagsstarfið alla tíð hafa m
fimmtíu ár, sem sumum
finnast ansi ungt en er
þannig að fólk fái góða að
efri árunum. „Frístundah
er hluti af félagsstarfinu í K
og meginmarkmið með s
hans eru að undirbúa fólk
lega fyrir eftirlaunaaldurin
félagslega einangrun, br
slóðabilið og breyta viðho
þess að verða og vera gama
Kjöraðstæður í Kópa
Á vegum Félagsþjónus
Kópavogi eru rekin tvö féla
ili fyrir aldraða, Gjábakki
Fjá
bún
Kvenréttinda
átti 94 ára afmæ
inn 27. janúar
stóðu félagsko
sóttri ráðste
irskriftinni „
áhyggjulaust
Kristín Elfa Gu
ráðstefnuna og
að jafnt konur s
indafélagið se
annað á oddin
vera áhyggjula
ÁKVÖRÐUN SAMGÖNGURÁÐHERRA
Sturla Böðvarsson samgönguráðherra lýsti því yfirá Fjarskiptaþingi í gær að hann hefði tekiðákvörðun um að nota svonefnt „samanburðarút-
boð með umtalsverðu leyfisgjaldi auk árgjalds“ til þess
að úthluta rekstrarleyfum vegna þriðju kynslóðar far-
síma.
Þessi yfirlýsing samgönguráðherra veldur miklum
vonbrigðum og rök hans fyrir þessari niðurstöðu eru
ekki haldbær að mati Morgunblaðsins.
Í ræðu sinni sagði samgönguráðherra m.a. að „nauð-
synlegt væri að stuðla að raunverulegri samkeppni og
jafnframt að tryggja aðgang sem flestra landsmanna að
þessari þjónustu, sem svo mjög er horft til...Ég tel þá
aðferð (þ.e. samanburðarútboð) bezt til þess fallna að
taka tillit til okkar sérstöku íslenzku aðstæðna þar sem
fámennið í stóru landi leiðir til tiltölulega mikils kostn-
aðar við uppbyggingu kerfisins. Samanburðarútboð á
að geta tryggt trausta samkeppni, góða og ódýra þjón-
ustu og mikla útbreiðslu til hagsbóta fyrir neytendur.“
Þá ályktun má draga af þessum orðum samgönguráð-
herra að það sé ekki sízt vegna hagsmuna landsbyggð-
arinnar að hann velji samanburðarútboð en ekki upp-
boðsleið. Hið svonefnda samanburðarútboð sé líklegra
til þess að tryggja að sú þjónusta, sem hér er um að
tefla, verði til staðar um allt land. Þetta kemur raunar
skýrt fram í ræðu samgönguráðherra er hann segir:
„Uppboð skapar hins vegar óvissu um þjónustu, einkum
utan mesta þéttbýlis.“
Í þessari röksemdafærslu samgönguráðherra er
grundvallarmisskilningur. Eins og sýnt var fram á í at-
hyglisverðum greinum, sem Jón Steinsson hagfræðing-
ur skrifaði í Morgunblaðið fyrir nokkrum misserum, er
auðvelt að fella inn í uppboðsskilmála ákvæði sem
tryggja hagsmuni á borð við þá sem snúa að lands-
byggðinni. Slíkir skilmálar geta leitt til þess að lægri
upphæðir verði boðnar í farsímaleyfin en með þeim er
hins vegar hægt að ná þeim markmiðum sem ráð-
herrann stefnir bersýnilega að. Af þessum sökum stenzt
ekki sú röksemd samgönguráðherra að „það er hins
vegar ljóst, að samanburðarútboð getur leitt til meiri
útbreiðslu.“
Í ræðu sinni á Fjarskiptaþingi í gær sagði Sturla
Böðvarsson m.a.: „Mér er ljóst, að einhverjir telja sam-
anburðarútboð ekki eins hlutlæga aðferð og uppboð. Því
er til að svara að í samgönguráðuneytinu verður mikil
áherzla lögð á að notaðar verði hlutlægar aðferðir við
úrvinnslu umsókna og mat á tilboðum. Það er trú mín að
við framkvæmd samanburðarútboðs sé unnt að tryggja
hlutlæga matsaðferð ekki síður en við uppboð eða verð-
útboð.“
Enginn efast um góðan vilja samgönguráðherra og
starfsmanna hans. Það breytir hins vegar engu um það
að Þorgerður K. Gunnarsdóttir, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks, hefur rétt fyrir sér þegar hún segir í grein
hér í Morgunblaðinu hinn 8. desember sl. um uppboðs-
leiðina: „Í fjórða lagi er hér um hlutlausa leið að ræða
við úthlutun takmarkaðra auðlinda þar sem reglurnar
eru fyrirfram ákveðnar, öllum kunnar og augljósar.
Ekki er líklegt að tortryggni gæti við úthlutun leyfanna,
ef uppboð er valið, hvorki meðal almennings eða far-
símafyrirtækja. Þetta síðasta atriði vegur að mínu mati
þyngst í rökstuðningnum fyrir því að fara eigi uppboðs-
leiðina. Slík aðferð er til þess fallin að vekja traust al-
mennings á framtíð þessara mikilvægu almannahags-
muna og frið um úthlutun leyfa til þriðju kynslóðar
farsíma. Uppboð á farsímarásum er því skynsamur val-
kostur og sanngjörn leið.“
Menn þurfa ekki að hafa mikla þekkingu á innviðum
íslenzks þjóðfélags til þess að vita að það er nánast alveg
sama hversu vel samgönguráðherra og starfsmenn hans
standa að úthlutun þessara leyfa með því fyrirkomulagi,
sem hann hefur ákveðið, tortryggni og grunsemdir
verða alltaf til staðar um þau sjónarmið sem að baki
liggja. Í því sambandi má nefna að í Svíþjóð, þar sem
samanburðarútboð var notað við úthlutun leyfa, hefur
niðurstaðan orðið tilefni til deilna og málaferla.
Sturla Böðvarsson gaf afar takmarkaðar upplýsingar
um fyrirætlanir sínar á Fjarskiptaþinginu. Hvað á hann
við með „umtalsverðu gjaldi“? Það skiptir miklu máli í
þessu sambandi hvers konar gjald hann er að tala um.
Er hann að tala um málamyndagjald eða er hann að tala
um upphæðir, sem komast eitthvað nálægt því að vera
sannvirði fyrir þau verðmæti, sem hér á að úthluta? Og
hvernig ætlar ráðherrann að meta hvort svo sé úr því að
hann vill ekki nota þau tæki markaðarins sem Sjálf-
stæðisflokkurinn telur þó yfirleitt að gefizt bezt til þess
að taka ákvarðanir sem þessar? Verða leyfin framselj-
anleg? Verður nú hægt að stunda milljarðaviðskipti með
farsímaleyfin eins og þjóðin hefur horft upp á með kvót-
ana? Þetta eru mikilvægar spurningar sem ráðherrann
verður að veita svör við.
Í Morgunblaðinu í gær birtist frétt um uppboð á far-
símarásum vegna þriðju kynslóðar farsíma í Bandaríkj-
unum. Þar segir: „Umfangsmesta uppboðinu á farsíma-
rásum sem efnt hefur verið til í Bandaríkjunum lauk í
síðustu viku með þeirri niðurstöðu að um þrefalt hærra
verð fékkst fyrir leyfin en í fyrstu hafði verið gert ráð
fyrir, samtals um 16,9 milljarðar dollara, andvirði um
1450 milljarða króna.“
Þetta er bara síðasta fréttin af mörgum sem birzt
hafa hér í blaðinu undanfarin misseri um gífurlegar
tekjur almennings á Vesturlöndum af slíkum uppboð-
um. Hið sama gerðist í Bretlandi eins og frægt er orðið
og víða á meginlandinu.
Frá því að uppboð farsímaleyfanna hófust og fóru að
skila svo miklum tekjum í almannasjóði hafa ýmsir að-
ilar í viðskipta- og fjármálalífi hamazt við að útskýra
fyrir fólki að forráðamenn símafyrirtækjanna hafi ekki
kunnað fótum sínum forráð og boðið alltof hátt verð. Í
slíkum málflutningi felst að markaðurinn sjálfur sé
ófær um að ráða þessu máli þótt hann að mati sömu aðila
eigi að ráða ferðinni á öðrum sviðum viðskiptalífsins.
Ekki hafa þessi meintu „mistök“ forráðamanna síma-
fyrirtækja í Evrópu orðið til þess að halda aftur af
starfsbræðrum þeirra í Bandaríkjunum enda er þessi
málflutningur auðvitað fráleitur.
Því er líka haldið fram að há leyfisgjöld verði til þess
að hækka símagjöld til almennings. Að vísu virðist
Sturla Böðvarsson ekki hafa verulegar áhyggjur af því.
Hann segir í ræðu sinni: „Samanburðarútboð með um-
talsverðu leyfisgjaldi getur aflað meiri tekna en uppboð.
Það sýnir reynslan frá uppboði í Sviss og samanburð-
arútboði í Noregi.“ En jafnframt segir ráðherrann:
„Það er mat margra sérfræðinga að samanburðarútboð
eigi ekki síður að geta leitt til lægra verðs til notenda.“
Ef samanburðarútboð getur að mati samgönguráð-
herra bæði tryggt meiri tekjur í almannasjóði en upp-
boð en jafnframt lægri gjöld til notenda er hann í hópi
þeirra sem hafa ekki trú á að há leyfisgjöld leiði til hærri
notendgjalda og undir þau sjónarmið ráðherrans vill
Morgunblaðið taka.
Þær upphæðir, sem Landssíminn og Tal hafa greitt til
ríkissjóðs vegna reksturs núverandi farsímakerfa, eru
smávægilegar. Þótt fyrirtækin hafi nánast fengið leyfin
ókeypis hefur það ekki komið í veg fyrir að almenningur
hafi orðið að borga óheyrilega há gjöld fyrir notkun far-
síma, þótt vissulega megi finna dæmi um enn hærri
gjöld annars staðar. Þess vegna er samanburðarútboð
ekki frekar trygging fyrir lágum símagjöldum en nán-
ast ókeypis úthlutun núgildandi farsímaleyfa hefur
reynzt vera. Það er svo mál út af fyrir sig að fyrirtæki á
borð við Tal hf., sem hefur starfað einungis á þriðja ár,
er að mati kunnugra metið á marga milljarða króna og
alveg augljóst að verulegur hluti þess verðmætis er
fólginn í þeirri aðstöðu sem fyrirtækið fékk fyrir nánast
ekki neitt til þess að reka hér farsímakerfi. Og er með
þeim orðum ekki gert lítið úr því afreki forvígismanna
og starfsmanna Tals hf. að ná svo sterkri markaðsstöðu
á farsímamarkaðnum sem raun ber vitni.
Það skal þó tekið fram að það var skref í rétta átt að
það skyldi yfirleitt vera tekið gjald fyrir farsímaleyfin,
sem nú eru í gildi, þótt lágt væri. Alla vega mátti líta svo
á að í því fælist ákveðin stefnumörkun af hálfu stjórn-
valda.
Grein Þorgerðar K. Gunnarsdóttur, alþingismanns
Sjálfstæðisflokks, hér í blaðinu í byrjun desembermán-
aðar sl. sýnir að það er ekki allsherjarstuðningur í þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins við þá leið sem samgöngu-
ráðherra hefur valið. En auðvitað skal ekkert fullyrt um
það hver stuðningur er við sjónarmið þingmannsins í
hennar eigin þingflokki.
Alþingi hefur síðasta orðið í þessu efni. Vonandi
kynna þingmenn sér rækilega þau málefnalegu rök sem
eru til staðar fyrir því að velja uppboðsleiðina en ekki
leið hins svonefnda samanburðarútboðs. Þetta mál er
ekki flokkspólitískt og umræður um það eiga sér ekki
langa sögu. Þess vegna þurfa þingmenn ekki að kljást
við einhverja fortíð í þessum efnum. Þeir geta tekið
ákvörðun á grundvelli málefnalegra röksemda og án til-
vísunar í flokksleg sjónarmið. Röksemdirnar fyrir því
að fara uppboðsleiðina eru yfirgnæfandi eins og hér hef-
ur verið sýnt fram á.