Morgunblaðið - 02.02.2001, Blaðsíða 55

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2001 55
UMRÆÐA um al-
menningssamgöngur á
höfuðborgarsvæðinu
hafa verið líflegar að
undanförnu, svo ekki
sé meira sagt. Nú hillir
undir stofnun sameig-
inlegs félags allra
sveitarfélaganna um
rekstur almennings-
samgangna í einu leiða-
kerfi, með einni gjald-
skrá og forgangi í
umferð. Í stuttu máli
sameiginlegt tækifæri
þessara sveitarfélaga
og raunar þjóðarinnar
allrar til að freista þess
að draga úr stórfelld-
um fyrirsjáanlegum kostnaði við um-
ferðarmannvirki á höfuðborgar-
svæðinu, draga úr mengun og
umfram allt að draga úr kostnaði
heimilanna með því að skapa raun-
verulegan valkost við bíl númer tvö
eða jafnvel þrjú. Og hið nýja félag
mun verða leiðandi í þróun almenn-
ingssamgangna á komandi árum.
Þessi þróun og umræða undanfar-
inna mánaða og vikna hefur í raun
opnað mun fleiri gáttir og fengið
marga til þess að reyna að leggja
nýtt mat á þær hagstærðir sem við
blasa í tengslum við þróun umferðar
á höfuðborgarsvæðinu á allra næstu
árum.
Í afar athyglisverðri skýrslu sinni
um almenningssamgöngur á höfuð-
borgarsvæðinu veltir höfundur
hennar, Skúli Bjarnason lögmaður,
fyrir sér hvers vegna jarðgangagerð
á svo erfitt uppdráttar á höfuðborg-
arsvæðinu á meðan sjálfsagt þykir
að huga að þeim möguleika víða um
land. Hann bætir um betur og veltir
upp þeim möguleika, að almennings-
samgöngum verði að stórum hluta til
þjónað með neðanjarðarlestum, eins
og alþekkt er erlendis. Þessi hug-
mynd hefur vægast sagt vakið mikla
athygli og þarf auðvitað að skoða
vandlega.
Hugmyndir af þessu tagi hafa ver-
ið viðraðar áður, en það var fyrir
Vestfjarðagöng og sannarlega fyrir
Hvalfjarðargöng, sem hafa sannað
gildi sitt með svo óyggjandi hætti, að
með ólíkindum er. Skúli birtir nokk-
urra ára gamla teikningu úr því virta
tímariti Vegamál, sem sýnir Vest-
fjarðagöngin í hlutfalli við Reykjavík
og nágrenni. Það er sláandi hversu
langt þessir rúmir átta kílómetrar
teygja sig og freistandi að velta fyrir
sér, hverju átta til tíu kílómetrar í
viðbót myndu breyta.
En fyrst nokkrar stærðir til um-
hugsunar:
 Gert er ráð fyrir, að verja þurfi um
40 milljörðum króna til margs
konar vegamannvirkja á næstu
fimmtán árum á höfuðborgar-
svæðinu til þess að halda sama
þjónustustigi með 50% aukningu
bílaumferðar.
 Eftir lauslega könnun lætur nærri
að hver kílómetri af neðanjarðar-
lest með öllum búnaði kosti um
einn og hálfan milljarð. Göngin
eru mun lægri en t.d. í Hvalfjarð-
argöngum og til eru léttari lest-
arkerfi, sem hafa minna umleikis
en t.d. í London, sem allir þekkja.
 Fimmtán kílómetra
neðanjarðarlestar-
kerfi kostar þá um
22,5 milljarða. Það er
rúmlega helmingur
af því, sem „eyrna-
merkt“ hefur verið
til vegaframkvæmda
á næstu 15 árum.
 Við erum að vísu að-
eins 280 þúsund og
þar af um 170 þús-
und á höfuðborgar-
svæðinu, en gleym-
um ekki rúmlega 300
þúsund erlendum
gestum, sem hingað
komu á síðasta ári og
ekki séð fyrir annað
en að sú tala hækki.
 Við eigum innlenda orku og meira
en það, við eigum eigin virkjun,
Nesjavallavirkjun. Lestarkerfið
er rafdrifið.
 Þar sem endurreisn almennings-
samgangna hefur tekist hvað best
hefur einhvers konar hraðflutn-
ingamöguleiki verið innleiddur
með tengingu við strætisvagna.
Gera verður ráð fyrir, að mun
fleiri myndu nýta sér almennings-
samgöngur af þessu tagi, væru
þær í boði.
 Við höfum talað lengi um landfyll-
ingar til þess að þétta byggð. Úr
gangakerfi fyrir neðanjarðarlest
af þessari lengd kæmu um 600
þúsund rúmmetrar af bergi. Ten-
ingur úr slíku bergmagni væri
tæplega helmingi hærri en Hall-
grímskirkjuturn á kant. Grjót er
ekki ókeypis og nýtingarmögu-
leikinn er augljós:
 Til landfyllingar að Akurey fyrir
fjölmenna íbúðarbyggð. Hvers
virði er slíkt land?
 Til landfyllingar undir austur/
vestur-braut á breyttum Reykja-
víkurflugvelli í Skerjafirði. Feng-
ist slík flugbraut ef til vill nánast
„ókeypis“ sem hliðarafurð frá
slíkri jarðgangaframkvæmd?
Endalaust mætti fjalla um fleiri
atriði, tímalengd afskrifta, losun
fjármagns frá bílaeign og til hvers
mætti nýta það o.fl. o.fl. Þannig
mætti án efa dreifa greiðslubyrði
vegna sjálfra ganganna á eitt til tvö
hundruð ár, enda myndu fram-
kvæmdir af þessu tagi nýtast kom-
andi kynslóðum.
Mín skoðun er sú, að auðvitað
þurfum við að kanna þessa mögu-
leika mun betur. Upptalningin hér
að ofan skilur mig a.m.k. eftir með
spurninguna: Það skyldi þó ekki
vera?
Missum ekki
af lestinni
Helgi
Pétursson
Samgöngur
Dreifa mætti greiðslu-
byrði vegna sjálfra
ganganna á eitt til tvö
hundruð ár, segir Helgi
Pétursson, enda myndu
framkvæmdir af þessu
tagi nýtast komandi
kynslóðum.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formaður samgöngunefndar
Reykjavíkur.
Útsala - Útsala - Útsala
Allt að
50% afsláttur
af lítið útlitsgölluðum húsgögnum
Öll ljós með 15% afslætti
Opið
mán-fös frá kl.12-18
lau 3 feb frá kl. 11-16 Mörkinni 3, s. 588 0640
ÁFRAMHALDANDI málaferli
lífeyrisþega. – Trúverðugleiki
Hæstaréttar í uppnámi. – Grafið
undan þrígreiningu
valdsins og réttarör-
yggi borgaranna.
Stórum spurningum
ósvarað, eins og hvort
og þá hvernig ríkis-
stjórnin eða einstakir
ráðherrar tengdust
bréfaskiptum forseta
Hæstaréttar og for-
seta Alþingis. Hvað
stóð í minnisblaðinu
sem fór frá forsætis-
ráðuneytinu til lög-
fræðinganefndarinnar
og úrskurðarnefnd
upplýsingamála synj-
aði Ragnari Aðal-
steinssyni hæstarétt-
arlögmanni um?
Þannig stendur sviðið eftir hrá-
skinnaleik ríkisstjórnarinnar vegna
öryrkjadómsins.
Áfram brotinn réttur
á öryrkjum
Bréf forseta Hæstaréttar svarar
engu um það hvort frumvarp rík-
isstjórnarinnar sem nú er orðið að
lögum feli í sér áframhaldandi brot
á mannréttindum öryrkja. Bréfið
fjallaði einfaldlega ekki um frum-
varpið. Kjarninn í bréfi forseta
Hæstaréttar var að í dóminum
hefði einungis verið tekin afstaða til
þess, hvort slík tekjutenging eins
og nú er mælt fyrir um í lögum
væri andstæð stjórnarskránni. Svo
var talið vera samkvæmt bréfi for-
seta Hæstaréttar. Þetta verður
varla skilið öðruvísi en svo að
óheimilt hafi verið að skerða 33
þúsund króna tekjutrygginguna
vegna tekna maka, eins og hún var í
lögum þegar dómur var upp kveð-
inn. Afar líklegt er því að áfram sé
brotinn réttur á öryrkjum. Það er
því fjarstæða hjá forsætisráðherra
að halda því fram að óskýr dómur
hafi verið gerður skýr með bréfinu.
Bréfið fjallar reyndar ekkert um
annan meginþáttinn sem ríkis-
stjórnin var talin brjóta á öryrkj-
um, en það var að greiða þeim
skerta tekjutryggingu afturvirkt
sem ýmsir töldu að væri brot á
eignarréttarákvæðum stjórnar-
skrárinnar. Sama gilti um að greiða
einungis fjögur ár aftur í tímann í
staðinn fyrir þau sjö ár sem ólög-
mæt taka fjármuna af öryrkjum átti
sér stað. Athyglisvert og reyndar
hálfaumkunarvert er hvernig ráð-
herrarnir kveinka sér nú þegar
stjórnarandstaðan hefur minnt á að
hér gæti verið um stjórnarskrár- og
mannréttindabrot að ræða með lík-
um hætti og ríkisstjórnin varð upp-
vís að með lagasetningunni 1998
þegar hún lögfesti skerðingu á
tekjutryggingu vegna tekna maka.
Fyrir lagasetninguna
árið 1998 vöruðu átta
þingmenn á Alþingi
ríkisstjórnina 30 sinn-
um við að sú lagasetn-
ing bryti í bága við
stjórnarskrána. Það
hefur Hæstiréttur Ís-
lands staðfest að var
rétt með dómsniður-
stöðu sinni.
Ríkisstjórnin
uppgötvar bág
kjör öryrkja
Það grátbroslega í
málinu öllu er þó
hvernig ríkisstjórnin
uppgötvar allt í einu
að öryrkjar og lífeyr-
isþegar almennt búi við bág kjör.
Aftur og aftur í tíð þessarar rík-
isstjórnar hafa bæði aldraðir og ör-
yrkjar þurft að minna á bág kjör
sín með mótmælum fyrir framan
Alþingishúsið við setningu Alþingis.
Hvað eftir annað sl. sex ár hefur
ríkisstjórnin hlunnfarið lífeyrisþega
og kolfellt allar tillögur Samfylk-
ingarinnar um úrbætur, m.a. um að
setja þrjá milljarða króna við af-
greiðslu fjárlaga nú fyrir jólin til að
bæta kjör öryrkja. Fyrsta verk
hennar eftir breytingar sem gerðar
voru á stjórnarskránni 1995 með
nýjum mannréttindaákvæðum var
að slíta tengsl launa og lífeyris með
þeim afleiðingum að lífeyris-
greiðslur hafa einungis hækkað um
25% en launavísitalan hefur hækk-
að um 41,5%. Skattleysismörkin
fylgdu ekki launaþróun með þeim
afleiðingum að fjöldi lífeyrisþega
sem höfðu verið skattlausir fór að
greiða skatt. Það sem ríkisstjórnin
sparaði á því að frysta skattleys-
ismörk notaði hún til að lækka
skatthlutfall hjá öðrum. Á kjörtíma-
bilinu hefur ríkisstjórnin einnig
hækkað gífurlega húsnæðiskostnað
lífeyrisþega, fækkað bifreiðakaupa-
lánum öryrkja um helming og keyrt
vexti af þeim upp í markaðsvexti,
velt símkostnaði í auknum mæli yfir
á öryrkja og hækkað mikið lyfja-
kostnað.
Allar hækkanir á lífeyris-
greiðslum sl. fimm ár hefur rík-
isstjórnin miðað við það sem lægst
hefur gefið öldruðum og öryrkjum
og hefur t.d. kaupmáttur lífeyris-
greiðslna hækkað fjórfalt minna en
kaupmáttur launa sl. tvö ár. Öllu
þessu hefur Samfylkingin mótmælt
og ítrekað flutt tillögur til að bæta
kjör öryrkja.
Fádæma ósvífni ráðherra
Það er því fádæma ósvífni af for-
sætisráðherra að brigsla stjórnar-
andstöðunni um að hún sé aðeins að
hugsa um betur settu öryrkjana,
þegar hún hefur verið að knýja rík-
isstjórnina til að fara að dómsnið-
urstöðu Hæstaréttar. Dómurinn
laut aðeins að afmörkuðum hópi ör-
yrkja, en dómsniðurstaðan snerist
um að brotin væru á þeim mann-
réttindi og stjórnarskrárvarinn
réttur sem einstaklingum, en stór
hópur öryrkja missir fjárhagslegt
sjálfstæði sitt við það eitt að ganga í
hjúskap. Það hefur ekkert með
tekjutengingar almennt að gera og
argasta bull hjá ráðherrum að með
því að jafnaðarmenn vildu standa
vörð um dómsniðurstöðu Hæsta-
réttar í málinu væru þeir að hverfa
frá jöfnuði í velferðarkerfinu. Það
kemur svo við vonda samvisku
stjórnarliðanna sjálfra að bera það
á borð að með því að þessi hópur
öryrkja væri að fá rétt sinn sam-
kvæmt niðurstöðu Hæstaréttar
væri minna til skiptanna til þeirra
öryrkja sem verra hefðu það. Með
sama hætti væri hægt að segja að
ekki ætti að framfylgja neinum
dómi sem dæmdi þeim betur settu í
þjóðfélaginu fjármuni sem hefðu út-
gjöld í för með sér fyrir ríkissjóð af
því þá gæti ríkisstjórnin ekki bætt
kjör þeirra sem verst hefðu það.
Allir sjá hvílík firra svona málflutn-
ingur er. Forgangur ríkisstjórnar-
innar birtist aftur á móti í því að
lækka skatta á forríkum fjármagns-
eigendum fyrir jólin úr 38% í 10%,
þ.e. þeim 636 einstaklingum sem
fengið höfðu 20 milljarða skatta-
ívilnun sl. tvö ár með 8,5 milljarða
tekjutapi fyrir ríki og sveitarfélög –
á sama tíma og kaupmáttur lífeyr-
isgreiðslna hækkaði fjórfalt minna
en kaupmáttur launa í þjóðfélaginu.
Það er svo efni í aðra grein hvernig
hráskinnaleikur ríkisstjórnarinnar í
öllu þessu máli hefur leikið stjórn-
skipan landsins, sem ekki stendur
söm eftir.
Eftirmál
öryrkjadómsins
Jóhanna
Sigurðardóttir
Öryrkjar
Það grátbroslega í mál-
inu öllu er þó, að mati
Jóhönnu Sigurðardótt-
ur, hvernig ríkisstjórnin
uppgötvar allt í einu að
lífeyrisþegar almennt
búi við bág kjör.
Höfundur er alþingismaður.