Morgunblaðið - 11.03.2001, Blaðsíða 11

þ.e. vísindamanns – sem hefur lagt
nafn sitt við grein sem var skrifuð
fyrir hann inni í versluninni.
Fjölmiðlar byrjaðir að
þjóna hagsmunum almennings
Venjulegir fjölmiðlar eru aftur á
móti byrjaðir að þjóna hagsmunum
almennings miklu betur en áður, sér-
staklega í Bandaríkjunum. Kannski
hafa þeir ekki jafn miklar áhyggjur
af auglýsendum sínum þar. Ellefu
mánaða rannsókn Washington Post
á síðasta ári á vanrækslu banda-
rískra og fjölþjóðlegra lyfjafyrir-
tækja í fátækum löndum lauk með
röð niðurdrepandi greina. Fyrir þær
ættu höfundarnir að uppskera
Pulitzer-verðlaunin, þakkir allra
sómakærra manna og stækustu fyr-
irlitningu þeirra á iðnaðinum.
Nýleg jafn framúrskarandi grein í
New York Times eftir Tinu Rosen-
berg sýndi fram á að leiðin sem hefur
verið valin í Brasilíu er til fyrirmynd-
ar. Greinin sýndi okkur einnig fram
á lagalegar takmarkanir á taki lyfja-
fyrirtækjanna á eigin einkaleyfum.
Brasilía hefur tekið líf og heilsu íbú-
anna fram yfir hagsmuni stóru lyfja-
fyrirtækjanna.
Þar eru nú framleidd veirulyf fyrir
hluta þess kostnaðar sem greiða þarf
fyrir sambærileg lyf sem er einka-
leyfi á og er þeim dreift til allra sem
á þurfa að halda. Í fyrstu, í stað þess
að leita á náðir lögfræðinga, þrýsti-
hópa sinna í Bandaríkjunum og
bandaríska utanríkisráðuneytisins
lögðu lyfjafyrirtækin niður skottið
og lækkuðu verð á lyfjum til að vera
samkeppnishæf. En hversu lengi?
Með George W. Bush við stjórnvöl-
inn eru þau að undirbúa nýja árás.
George W. Bush komst til valda
með aðstoð margra mjög ágjarnra
aðila, ekki síst stóru lyfjafyrirtækj-
anna, sem lögðu til milljónir í kosn-
ingabaráttu hans, meira en tvisvar
sinnum þá upphæð er þau gáfu
demókrötum. Margir bakhjarla
George W. eru í meira en nánum
tengslum við lyfjaiðnaðinn.
Í lok annars kjörtímabils síns var
Clinton farinn að spyrna fótum gegn
gríðarlega öflugum hagsmunahóp-
um lyfjafyrirtækjanna í Washington
og sýndi m.a.s. varfærnislega til-
burði til stuðnings við það að alnæm-
islyf, sem ekki eru tryggð einkaleyfi,
yrðu sett á markað þannig að þær
milljónir sem eru við dauðans dyr
vegna skorts á þeim nytu góðs af.
En í umfangsmiklum réttarhöld-
um í Suður-Afríku berjast stóru
lyfjafyrirtækin nú fyrir því að lög um
einkaleyfi verði varin hvað sem það
kostar. Það sem það kostar er vita-
skuld líf milljóna íbúa þriðja heims-
ins.
Rangur aðili sem vann
kalda stríðið
Stýra ríkisstjórnir ríkjum í dag?
Stýra forsetar ríkisstjórnum? Það
voru réttir aðilar sem töpuðu kalda
stríðinu, en rangir aðilar sem unnu
það sagði háðfugl nokkur í Berlín. Í
eitt augnablik við upphaf tíunda ára-
tugarins þá hefði eitthvað stórkost-
legt geta gerst; Marshall-áætlun,
umfangsmiklar sættir gamalla óvina,
endursköpun bandalaga og, í þriðja
og fjórða heiminum, skuldbinding til
að ráðast gegn raunverulegum óvin-
um heimsins: Hungursneyð, plágum,
fátækt, vistfræðilegri tortímingu,
harðstjórn og nýlendustefnu sem
felur sig undir öðrum nöfnum.
En sú óskhyggja gerði ráð fyrir að
upplýstar þjóðir höguðu sér eins og
upplýstar þjóðir, ekki eins og leigu-
þý forríkra fjölþjóðlegra fyrirtækja-
samsteypa sem álíta arðrán sjúkra
og deyjandi íbúa heimsins vera heil-
aga skyldu gagnvart hluthöfum sín-
um.
Tina Rosenberg sýnir í grein sinni
í New York Times fram á eina af
fáum einföldum lausnum vandamáls-
ins, sem er auðvitað allt of augljós og
einföld fyrir skriffinna heilbrigðis-
kerfisins um heim allan: Að Alþjóða
heilbrigðismálastofnunin verði látin
um að meðhöndla alnæmi á sama
hátt og Barnahjálp Sameinuðu þjóð-
anna hefur meðhöndlað bólusetn-
ingu um heim allan, sem bjargar lífi
þriggja milljóna manna árlega og
kemur í veg fyrir sjúkdóma hjá tug-
milljónum manns til viðbótar. Hún
hefur reiknað út að kostnaðurinn við
slíkt yrði um þrír milljarðar dollara,
og hún bendir á að það er ekki svo há
upphæð ef stefnt er að því að koma í
veg fyrir hrun heimsálfu.
Hún hefði geta bætt við – og
kannski gerði hún það í huganum –
að söluvelta bara eins lyfjarisa, Pfiz-
er, nam 22,6 milljarði dollara á síð-
asta ári og hagnaðurinn var 6,5 millj-
arður. Glaxo SmithKline gerði enn
betur, sama söluvelta og hagnaður-
inn 7,7 milljarðar dollara. Og allt í
þágu mannkyns.
að hans mati eru besta dæmið um þau
slæmu áhrif sem óheftur kapítalismi, sig-
urvegari kalda stríðsins, hefur í för með
sér. Eins og höfundur segir í greininni:
„Það var réttur aðili sem tapaði kalda
stríðinu, en rangur aðili sem vann það.“
AP
Reuters
Baráttumaður
í Suður-Afríku
heldur á al-
næmislyfjum
sem lyfjaris-
arnir hafa ekki
einkaleyfi á.
Lyfjunum var
smyglað inn í
landið fyrir 2%
af því verði
sem lyfjafyr-
irtækin taka
fyrir þau lyf
sem þau hafa
einkaleyfi á.
©David Cornwell 2001.
Hagnaður höfundar af sölu grein-
arinnar rennur til Buko-herferð-
arinnar gegn lyfjafyrirtækjum. Nán-
ar má lesa um hana á Netinu á
slóðinni www.epo.de/bukopharma.
Áheit berist til:
BUKO Pharma-Kampagne
Geschaftstelle
August-Bebel-Str. 62
D-33602 Bielefeld
Þýskalandi
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. MARS 2001 11
F ORTAKSLAUST bannsænska ríkisins við aug-lýsingum á áfengumdrykkjum kann að eiga
skammt eftir. Evrópudómstóllinn
felldi á fimmtudag dóm í máli
sem fjallaði um bann við áfeng-
isauglýsingum sem gildir í Sví-
þjóð. Tímarit var sakað um brot
gegn lögunum vegna þess að í því
voru áfengisauglýsingar.
Dómstóllinn komst að þeirri
niðurstöðu í forúrskurðarmáli að
fortakslaust bann væri hindrun
bæði fyrir frjálst flæði vöru og
þjónustu milli aðildarríkja sam-
bandsins. Í dóminum segir einnig
að bannið mismuni innflytjendum
áfengis sökum þess að þeir hafa
ekki sömu tækifæri á að koma
sinni vöru á framfæri og inn-
lendir aðilar. Samkeppnisstaða
innlendra framleiðenda verði
sterkari fyrir vikið og erlendir
framleiðendur eigi erfiðara með
að komast inn á markaðinn.
Heilbrigðissjónarmið
kunna að réttlæta bann
Hins vegar kunni bannið að
réttlætast af sjónarmiðum um
vernd heilsu almennings. Það
standi upp á sænska dómstóla,
sem leitað höfðu forúrskurðar í
Lúxemborg, að meta hvort for-
takslaust bann sé óhjákvæmileg
leið til að standa vörð um hin
lögmætu markmið sem að er
stefnt.
Talsmaður sænska fyrirtæk-
isins Vin & Sprit, sem framleiðir
meðal annars Absolut-vodka og
er þekkt fyrir auglýsinga-
herferðir sínar, sagði að stefna
fyrirtækisins væri að fylgja lög-
um. Ef það væri bannað að aug-
lýsa hlýddu þeir því en ef það
væri leyft kynnu þeir að auglýsa.
Fyrirtækið auglýsir fyrir millj-
arða á hverju ári fyrir utan Sví-
þjóð. Hér er því um mikið hags-
munamál að ræða fyrir
framleiðendur áfengis, auglýs-
ingastofur og útgefendur.
Mörg önnur lönd lagt bann
við áfengisauglýsingum
Mörg ESB-lönd utan Svíþjóðar
hafa einnig lagt bann við auglýs-
ingum á áfengi. Löggjöfin í Sví-
þjóð er hvað ströngust en ríki
eins og Finnland og Frakkland
banna áfengisauglýsingar í út-
varpi og sjónvarpi og í Dan-
mörku er óleyfilegt að auglýsa
áfengi í sjónvarpi.
Áfengisauglýsingar eru bann-
aðar í Svíþjóð á grundvelli heil-
brigðisástæðna. Rökin eru að
heilsu almennings yrði stofnað í
hættu með auknu aðgengi að
áfengum drykkjum í landinu og
með að gera áfengi sýnilegra.
Þetta eru sömu rökin og eru not-
uð við réttlætingu þess að ríkið
fari með einkasölu á áfengi.
Fyrir nokkrum árum komst
dómstóllinn að þeirri niðurstöðu
að einkasala áfengis í Svíþjóð
bryti ekki í bága við Rómarsátt-
málann svo framarlega sem ríkið
mismuni ekki innflytjendum og
dreifendum áfengis. Dómurinn
benti á að hugsanlegt væri að
Svíþjóð gæti náð fram því tak-
marki sínu að vernda heilsu al-
mennings með löggjöf sem væri
ekki eins víðtæk og sú sem nú er
í gildi.
Talsmaður tímaritsins sem um
ræðir sagði að hann væri ekki
fylgjandi því að áfengisauglýs-
ingar yrðu leyfðar í hvaða mynd
sem er. Hins vegar væri það eðli-
legt að tímarit eins og hans, sem
fjalli um mat og drykk í prentuðu
máli og væri fyrst og fremst selt
í áskrift til fagaðila, mætti birta
áfengisauglýsingar. Einungis lítill
hluti sölu blaðsins er til almenn-
ings.
Heilbrigðis- og félags-
málaráðherra Svíþjóðar, Lars
Engqvist, vildi ekkert láta hafa
eftir sér um málið á meðan beðið
væri lokaniðurstöðu fyrir sænsk-
um dómstólum.
Fordæmisgildi
fyrir Ísland?
Réttarstaðan á Íslandi er ekki
ósvipuð og í Svíþjóð að því leyti
að hér á landi gildir einnig for-
takslaust bann við auglýsingum á
áfengi. Þar sem reglur Evrópska
efnahagssvæðisins eru þær sömu
og innan Evrópusambandsins
varðandi frjálst flæði vöru og
þjónustu má telja sennilegt að
dómur þessi eigi eftir að hafa
áhrif hér á landi. Það á hins veg-
ar eftir að koma í ljós hvort
sænskir dómstólar telja að ganga
þurfi jafnlangt og þar er gert til
að standa vörð um heilsu almenn-
ings.
Dómur Evrópudómstólsins frá því á fimmtudag gæti hnekkt banni Svía
við áfengisauglýsingum.
Stefnumarkandi
dómur Evrópu-
dómstólsins
Bann sænska ríkisins við auglýsingum á
áfengum drykkjum kann að vera á enda.
Evrópudómstóllinn felldi á fimmtudag
dóm í máli sem fjallaði um bann við
áfengisauglýsingum sem gildir í Svíþjóð.