Morgunblaðið - 11.03.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 11. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
N
ORSKIR stjórnmála-
menn voru sammála
um það 1965, að al-
þjóðaflugvöllurinn á
Fornebu í Ósló, sem
þjónað hafði innanlands- jafnt sem
millilandaflugi í landinu frá 1939,
uppfyllti ekki lengur nútímakröfur
enda hafði flugumferð aukist til
muna og möguleikar á stækkun flug-
vallarins takmarkaðir. Annaðhvort
þyrfti að betrumbæta völlinn veru-
lega eða finna honum nýjan stað.
Umræðan um nýjan flugvöll nær þó
allt aftur til ársins 1948 og þá þegar
var Gardermoen álitinn góður kostur
og hugmyndir um að reka tvo flug-
velli samtímis á Óslóarsvæðinu, á
Gardermoen og á Fornebu, hafa loð-
að við umræðuna æ síðan.
Endurbætur á Fornebu
Frá því að flugvöllurinn á Fornebu
var opnaður og til loka níunda ára-
tugarins voru miklar breytingar og
endurbætur gerðar á honum. Síðast
árið 1989 var lokið byggingu nýrrar
flugstöðvar sem þjóna átti milli-
landafluginu auk nýrrar flugstöðvar-
byggingar fyrir innanlandsflug flug-
félagsins SAS. Fornebu bauð þá ekki
upp á frekari stækkun og voru flug-
félögin farin að kvarta yfir því, að
flugbrautir væru of stuttar og veru-
lega væri farið að þrengja að allri
þjónustu á vellinum. Því lifði umræð-
an um nýjan flugvöll enn góðu lífi og
flestir voru komnir á þá skoðun, að
Fornebu hefði skilað sínu hlutverki
og finna bæri hagstæðari stað fyrir
alþjóðaflugvöll. En það var langt í frá
samstaða um hvert bæri að flytja
flugvöllinn, hvorki innan þingsins né
almennings og einnig var deilt innan
stjórnmálaflokkanna.
Deilt um staðsetn-
ingu vallarins
Um 1970, þegar umræðan um nýj-
an flugvöll komst fyrst verulega á
skrið, voru fjórir staðir á Óslóar-
svæðinu tilnefndir fyrir flugvöllinn.
Meðal þeirra var Gardermoen og
einnig var Hurum, sem er sunnan við
Ósló, nefnt til sögunnar og stóð valið
að lokum, tuttugu árum síðar, milli
þessara tveggja staða. En á þessum
fyrstu árum flugvallardeilunnar var
Gardermoen þó af flestum álitinn
slæmur kostur, í það minnsta mun
verri en Hurum og Hoböl sem lengi
var talinn ákjósanlegasti staðurinn
fyrir flugvöllinn. Strax árið 1972 var
ríkisstjórn Verkamannaflokksins
undir stjórn Trygve Bratteli því sam-
þykk að byggja flugvöll í Hoböl og að
auki tvær flugbrautir á Gardermoen
en þar hafði verið herflugvöllur allt
frá árinu 1946. Gardermoen þótti
hins vegar úr alfaraleið og Hoböl,
sem liggur sunnan við Ósló, hagstæð-
ari með tilliti til flugsamgangna og
tengsla við Kaupmannahöfn og
Stokkhólm. Málið féll niður um hríð
eftir að þessi ákvörðun var tekin sök-
um olíukreppunnar en í kjölfar henn-
ar varð mikill samdráttur í flugsam-
göngum.
Samdráttur í
samgöngum
Á áttunda áratugnum var oft skipt
um samgönguráðherra og það er
ekki fyrr en um miðjan næsta áratug
að aftur kemst skriður á flugvallar-
málið. Vegna samdráttar í samgöng-
um var þá ákveðið að hverfa frá
framkvæmdum við Hoböl en nokkr-
um árum síðar er Gardermoen enn
og aftur orðinn efstur á blaði og 1984
var skipuð nefnd til að meta kosti og
galla hans. Hoböl var þá endanlega
úrskurðaður úr leik en fylgismenn
Hurums höfðu ekki gefist upp og allt
fram á síðasta dag, eða þar til Stór-
þingið samþykkti 8. október árið
1992 að byggja flugvöll á Gardermo-
en, voru raddir Hurum-manna sterk-
ar í umræðunni. Mestum árangri
náðu þeir er Stórþingið samþykkti
árið 1988 með naumum meirihluta að
byggja flugvöll á Hurum. Sú ákvörð-
un stóð þó ekki lengi því að nokkrum
mánuðum síðar komu í ljós veður-
farsgögn, sem þóttu benda til, að of
þokusamt væri á Hurum til að hægt
væri að halda þar opnum flugvelli ár-
ið um kring.
Gögn falin, mistúlkuð
og þeim breytt
Allt frá því að flugvallardeilan fór
að eflast að einhverju marki uppúr
1970 hefur umræðan verið mjög mik-
il í fjölmiðlum. Óhemjumikið magn
blaðagreina, bóka, sjónvarpsþátta og
viðtala hefur litið dagsins ljós og deil-
ur innan og utan þinghússins hafa
verið illvígar. Undanfarin ár hafa
þær raddir líka verið háværar, sem
segja, að nokkrir þeirra stjórnmála-
manna, sem í gegnum tíðina studdu
framkvæmdir á Gardermoen, hafi
haft óhreint mjöl í pokahorninu og
1998 og aftur tveimur árum síðar var
Kjell Opseth, er var samgönguráð-
herra þegar tillagan um Gardermoen
var samþykkt, sakaður um að hafa
hagrætt mikilvægum gögnum varð-
andi Gardermoen-framkvæmdirnar
svo ekki yrði horfið frá þeim. Voru
þar á meðal veðurfræðileg gögn, sem
sýndu, að vetrarhörkur og ísing
gætu orðið miklar á Gardermoen og
þokan ekki minni en á Hurum. Þá
þóttu fremur grunsamlegar þær veð-
urfræðilegu athuganir, sem komu
upp á yfirborðið eftir að samþykkt
hafði verið að byggja flugvöllinn á
Hurum.
Lestin milli Óslóar
og Gardermoen
Málið snerist aðallega, eftir að
flugvöllurinn var samþykktur, um
samgöngur frá Ósló til Gardermoen.
Sænskir sérfræðingar voru fengnir
til að áætla hversu margir farþegar
myndu nota hraðlest, sem ljóst var,
að þyrfti að koma á laggirnar. Túlk-
un niðurstaðna þeirrar könnunar er
umdeild og talið er, að samgönguráð-
herrar síðustu ára hafi viljandi gefið í
skyn, að lestin yrði arðbær þótt
könnunin benti svo ekki verður um
villst til hins gagnstæða. Þá var litið
framhjá öðru en Gardermoen síðustu
árin og bréf,sem innihéldu upplýs-
ingar um aðra kosti, hurfu á óútskýr-
anlegan hátt. Ekki þykja öll kurl hafa
verið komin til grafar er ákvörðun
var tekin um hvar byggja skyldi flug-
völlinn.
Rannsóknarnefnd
sett á laggirnar
Í lok mars fyrir ári var ákveðið á
þingi að setja á stofn nefnd, sem
rannsaka skyldi Gardermoen-málið
frá upphafi til enda en þá höfðu yf-
irheyrslur yfir Opseth og fleirum
bent til, að ekki væri allt með felldu.
Rannsaka átti málið frá grunni, þar
með talið hvernig staðið var að fram-
kvæmdum á Gardermoen varðandi
flugstöðina sjálfa, brautirnar og
hraðlestina til Óslóar. Í skýrslu, sem
nefndin gaf nýverið út, kemur fram,
að málið nær mun lengra aftur en til
þess er Kjell Opseth var ráðherra og
því hefur hans hlutur í deilunni ef til
vill verið ofmetinn hingað til. Þungar
sakir eru hins vegar bornar á forvera
hans, Lars Gunnar Lie, en hann er
talinn hafa átt þátt í að útiloka aðra
kosti en Gardermoen á sínum tíma
og hafi ekki sinnt upplýsingaskyldu
sinni gagnvart Stórþinginu. Nefndin
vill, að Lie verði sóttur til saka en í
dag er óljóst hvort af því verður.
Gardermoen-
framkvæmdirnar
Fljótlega eftir að framkvæmdir við
Gardermoen-völlinn hófust varð ljóst
að þær myndu fara fram úr fjárhags-
áætlunum. Meðan á þeim stóð komu
upp ýmis vandamál sem erfitt var að
leysa og eftir á að hyggja þykir illa
hafa verið staðið að undirbúningi
framkvæmdanna og litið framhjá
hugsanlegum vandamálum. Þegar
byggja átti lestargöng fyrir hraðlest-
ina sem flytur farþega milli Óslóar og
Gardermoen og sprengja þurfti fyrir
neðanjarðargöngum fossaði vatn inn
svo framkvæmdirnar urðu helmingi
dýrari en upphaflega var talið og
seinkaði um marga mánuði. Fram-
kvæmdunum við sjálfan flugvöllinn
miðaði áleiðis og var völlurinn opn-
aður á tilsettum tíma, en án hraðlest-
arinnar umdeildu. En málið var ekki
í höfn þó að völlurinn væri opinn fyrir
flugumferð og Fornebu orðinn nokk-
urs konar eyðibýli í Ósló og er það
enn í dag. Fyrsta áfallið var að vetr-
arhörkur virtust meiri en í upphafi
var talið og frá byrjun hefur ísing og
þoka á vetrum gert það að verkum að
flugumferð hefur tafist. Þegar upp
var staðið reyndist líka erfitt að finna
fólk í allar þær 8.000 stöður sem flug-
völlurinn krafðist. Þá hafa umhverf-
ismál á Gardermoen ekki verið til
fyrirmyndar og fyrir rúmu ári voru
flugvallaryfirvöld sektuð um 20 millj-
ónir króna fyrir notkun gífurlegs
magns af eitruðu afísunarefni á
brautir vallarins. Þá er hávaðameng-
un frá vellinum og hraðlestinni meiri
en skýrslur gáfu til kynna áður en
framkvæmdir hófust. Mengunar hef-
ur einnig orðið vart í grunnvatni í ná-
grenni vallarins. Umhverfismálin
hafa nú verið tekin til ítarlegrar at-
hugunar og flugvallaryfirvöld hyggj-
ast taka vandann föstum tökum.
Byggðapólitíkin sterk
Þrátt fyrir öll þau skrif, þá um-
ræðu og rannsókn sem átt hefur sér
stað hefur enn ekki fengist niður-
staða í málið. Nýjasta tilraunin til að
fletta ofan af Gardermoen-hneyksl-
inu, eins og sumir vilja kalla það,
gera þeir Ronald Bye, fyrrverandi
samgöngumálaráðherra og ritari
Verkamannaflokksins, og Finn Sjue,
fyrrverandi blaðamaður, í nýútkom-
inni bók sem heitir Post festum
Gardermoen. Bókin fjallar um að-
draganda þess að alþjóðaflugvellin-
um var fundinn staður á Gardermoen
og byggist hún á viðtölum við lyk-
ilmenn í deilunni, blaðagreinum og
ályktunum höfunda bókarinnar. Í
niðurlagi hennar segir m.a. að aðal-
ástæða þess að Gardermoen varð
fyrir valinu var sú að Verkamanna-
flokkurinn, sem hefur í gegnum ára-
tugina haft sterkt fylgi á Austurland-
inu, var við völd er tillagan var
samþykkt árið 1992. Í mörg ár hafði
flokkurinn barist fyrir því að flug-
völlurinn yrði á Gardermoen sem
liggur töluvert norðar en bæði Hur-
um og Hoböl. Því er niðurstaða
þeirra Bye og Sjue sú sama og
margra þeirra sem fjallað hafa um
flugvallarmálið, að byggðapólitík
hafi ráðið staðarvalinu frekar en vilji
til bættra flugsamgangna innanlands
sem utan.
Þá velta höfundar bókarinnar því
fyrir sér hvort að gögn þau, sem ekki
náðu augum og eyrum Stórþingsins
árið 1992 og mæltu með Hurum frek-
ar en Gardermoen, hefðu breytt ein-
hverju um staðarvalið. Þeir, ásamt
mörgum öðrum, eru þó sammála um
að hvernig sem viðraði á Hurum
hefði Gardermoen samt sem áður
orðið fyrir valinu, pólitíkin hafði sigr-
að vísindin.
Rannsóknarnefnd vill að stjórnmálamenn verði dregnir til ábyrgðar fyrir hlut þeirra að málinu
Enn deilt um Gard-
ermoen-flugvöllinn
Deilan um hvar hinn nýi alþjóðaflugvöllur á
Austurlandi í Noregi ætti að vera stóð í 30
ár. Sunna Ósk Logadóttir komst að því að
enn er deilt um staðsetninguna og að verið
er að rannsaka ofan í kjölinn ýmis gögn sem
urðu til þess að Gardermoen, sem er í um
50 km fjarlægð frá Ósló, varð fyrir valinu.
AP
Flughafnarbyggingin og flugturninn á Gardermoen. Landið liggur allhátt og vetrarveður eru þar harðari en á láglendari svæðum við Óslóarfjörðinn.




      



 
  

 






 




 !

"
# $ % 
 &